Juni 2023 - Met studenten uit andere landen praten over maatschappelijke kwesties. Nederlandse mbo’ers zagen er wel brood in met behulp van online platform MixUp.
Golden oldie: Amerikaanse review burgerschapsonderwijs.
Mei 2023 - Steeds meer schoolbesturen en schoolleiders in po en vo krijgen een herstelopdracht burgerschap. Is dat eigenlijk wel terecht, vraagt Piet van der Ploeg zich af.
In de special over burgerschapsonderwijs laten we een aantal scholen aan het woord die serieus bezig zijn hun burgerschapslessen in te vullen. Download de special hier.
Burgerschapsonderwijs. Wat kun je eronder verstaan, wat leeft er op dit moment en wat is er nodig? Vier deskundigen, vier visies.
Scholen geven zelf invulling aan hun burgerschapsonderwijs. Wat vinden schoolleiders het belangrijkste?
Mirjam van der Ven onderzoekt burgerschapsonderwijs binnen en buiten de schoolmuren bij het Lectoraat Participatie en Stedelijke Ontwikkeling van Hogeschool Utrecht.
Burgerschapslessen per post, scholierenverkiezingen, activiteiten via de Goedemorgen!-app en meer. Doe je voordeel met deze tips voor burgerschapsonderwijs.
Lector Hessel Nieuwelink onderzocht burgerschapsonderwijs in Nederland. Met name in het vmbo kan het lesmateriaal beter.
Hoe geef je invulling aan burgerschapsonderwijs in het po? Didactief keek mee in Katwijk, waar kinderen meebeslissen in een leerlingenraad.
In Middelburg werd in april een Four Freedoms Meet-up georganiseerd. Studenten van mbo Scalda werkten er aan hun portfolio burgerschap.
Op het Johan van Oldenbarnevelt Gymnasium in Amersfoort bereidt een klas extra jonge leerlingen een rechtszaak voor. Deze les burgerschap is onderdeel van een project over de rechtsstaat.
Deze special is gemaakt in samenwerking met en in opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen.
In het vmbo staat bij burgerschapsonderwijs met name kennis van de rechtsstaat vaak centraal en veel minder brede vorming. En dat maakt Bouwen aan jezelf nou juist zo’n leuk boekje.
April 2023 - Met leerlingen aan de slag over burgerschap in de onderbouw van het vo en het mbo. Hoe pak je dat aan?
Maart 2023 - Het onderwijs zou jongeren beter bewust moeten maken van de relatie tussen hun consumptiegedrag en slavernij elders in de wereld. Hoe gaat de regering dit in overleg met onderwijsinstellingen aanpakken?
Januari 2023 - Het bespreken van controversiële thema’s is een belangrijk onderdeel van burgerschapsonderwijs. Maar durven leraren het gesprek wel aan? Onderzoekers vroegen vo-leraren naar hun ervaringen.
December 2022 - Orthodox-christelijke scholen vinden dat hun moraal de juiste is. Hoe kunnen ze leerlingen met burgerschapsonderwijs toch respect voor andersdenkenden bijbrengen?
Oktober 2022 - Fred Janssen - De burgerschapsopdracht aan scholen is wettelijk aangescherpt. Betekent dat extra werk? Nee, niet noodzakelijk. Scholen die serieus werk maken van hun algemeen vormende opdracht, besteden automatisch aandacht aan burgerschapsvorming.
Augustus 2022 - Waarom plukt de ene leerling de vruchten van burgerschapsonderwijs en de ander niet? In haar masteronderzoek ontdekte Lisa Hu dat kinderen die zich niet thuis voelen op school, hun burgerschapsvaardigheden moeilijker ontwikkelen. Ze maakte een verbeteraanpak voor het Nederlandse burgerschapsonderwijs, waarmee ze de Jan Brouwer Scriptieprijs en de NSV Scriptieprijs won.
Juli 2022 - Op Twitter kon een webpagina van Cito, over hoe je burgerschap toetst, op flink wat kritiek rekenen. Burgerschap meten is niet onomstreden. Toch is het mogelijk, zinvol en belangrijk, stellen onderzoekers van de Academische Werkplaats Sociale Kwaliteit Onderwijs.
Juni 2022 - Bij wereldgericht onderwijs is het niet de leraar die het appel op de leerling doet, legt Gert Biesta uit, maar komt dit appel van de wereld en moet dit van de wereld komen.
Scholen worstelen met leerdoelen en effectieve lessen in burgerschap. De nieuwe wet vraagt om doelgericht en samenhangend burgerschapsonderwijs, maar dat is niet gemakkelijk, blijkt bijvoorbeeld uit de afwijzing van plannen voor op te richten scholen. Een Academische Werkplaats reikt scholen de hand.
Ook sinds de recente wettelijke aanscherping lijkt voor scholen de vraag: hoe pakken we burgerschap aan? Een nieuwe zelfevaluatie-tool helpt je na te gaan hoe je ervoor staat.
Charlotte Goulmy bezocht zaterdag 18 juni ResearchED. Ze bezocht er een sessie over burgerschap en verbaasde zich.
Mei 2022 - Hoe ga je met je leerlingen in gesprek over controversiële thema’s? Vijftien docenten vertellen hoe zij hun les over de moord op de Franse leraar Samuel Paty vormgaven.
De inspectie peilde de burgerschapskennis- en competenties in groep 8. Die zijn niet florissant, maar dat is misschien niet zo gek: het aanbod was ook mager.
Marcel Mooijman - Over burgerschap wordt veel gebakkeleid in onderwijsland. Is het een taak van school om leerlingen rijp te maken voor de samenleving of is burgerschapsonderwijs een voorbeeld van ondoordacht onderwijsbeleid?
Geen grootse vergezichten meer, maar inzetten op basisvaardigheden. Dat bepleit minister Wiersma. Wat moet absoluut wél aan het curriculum veranderd worden?
Maart 2022 - Met louter feiten kom je niet ver bij jongeren die er complotideeën op nahouden. Achter elk complot ligt een angst, zorg of behoefte. Ga dáár met je klas het gesprek over aan, adviseert socioloog Jaron Harambam.
Geen interesse in democratie en politiek. Dat etiket krijgen mbo-studenten snel opgeplakt. Maar ze blijken wel degelijk democratische belangen te kunnen en willen wegen.
Februari 2022 - Patrick Sins e.a. - Burgerschap in de klas is actueel, maar hoe laat je leerlingen ermee oefenen? En wat kan je als leraar doen om hieraan bij te dragen? Wij onderzochten of de aanpak die we eerder ontwikkelden ook echt werkt.
Jan Tishauser (rechts) noemt burgerschap een uiting van de gesublimeerde angst van witte mannen die zij pogen te bezweren met een vorm van staatsopvoeding.
Januari 2022 - Welke ondersteuning hebben scholen (po, vo en mbo) nodig om burgerschapsonderwijs goed in te vullen?
December 2021 - Met kunst en filosofie kun je echt werken aan subjectificatie oftewel Biesta’s persoonsvorming. Nathalie Beekman, docent kunsteducatie aan de Hanzehogeschool, laat zien hoe je dat als school aanpakt.
November 2021 - Werken aan sociale cohesie is een van de opdrachten die de Tweede Kamer docenten sinds augustus heeft meegegeven. En dat is best een uitdaging, concludeert Gert-Jan Veerman.
Erik Meester biedt een stappenplan voor curriculumontwerp. Helder en praktisch, met volop kennis uit onderzoek, vindt recensent Anton Horeweg.
Hoe kun je als leraar de inburgering van leerlingen met een migratieachtergrond ondersteunen? Lessen uit eerdere onderzoeken.
September 2021 - Onderbouwde praktijkwijzer bij spanningen over cultuur, etnische achtergrond en levensbeschouwing.
Aan de discussie in Didactief tussen Martijn Meeter en Gert Biesta voegen Peter Elshout en Mascha Enthoven een derde stem toe: persoonsvorming is ingebed in de dagelijkse praktijk, maar als leraar kun je wel sturen.
Juni 2021 - Hoe vul je burgerschap in het beroepsonderwijs in? Een integrale aanpak is raadzaam, docentontwikkelteams zijn daarbij veelbelovend.
In een etnisch diverse klas vinden jongeren met een migratieachtergrond vaker dat ze bij meerdere groepen horen. Gunstig voor wederzijds begrip, in de klas en de maatschappij.
Q&A Edwin Slijkhuis - Burgerschapsonderwijs beoogt leerlingen te scholen tot actieve burgers. Edwin Slijkhuis onderzocht of leerlingen daadwerkelijk later actief worden.
Mei 2021 - Geef persoonsvorming géén centrale rol in het onderwijs, betoogde Martijn Meeter in het maartnummer van Didactief. Gert Biesta biedt een repliek.
Q&A Jolien Scheerings - In een etnisch diverse klas is een goede relatie met je leerlingen extra belangrijk, blijkt uit het promotieonderzoek van Jolien Geerlings. Die bepaalt mede hoe leerlingen naar klasgenoten met een andere achtergrond kijken.
Beeld: Human Touch Photography.
Maart 2021 - Met een centrale rol voor persoonsvorming zit het Nederlandse onderwijs op een dwaalspoor, betoogt Martijn Meeter. Zijn variatie op Biesta: kwalificatie, socialisatie en welzijn.
Januari 2021 - Met burgerschapsonderwijs wil het in Nederland maar niet vlotten. Politiek historicus Wim de Jong schreef een boek over democratie en burgerschap. Hij analyseert in gesprek met Didactief de valkuilen maar ook vensters, en geeft tips aan minister Slob en diens opvolger.
December 2020 - Guuske Ledoux deed jarenlang onderzoek naar onderwijsachterstanden, passend onderwijs en burgerschap. Op basis daarvan schetst ze haar ideale school. Ook roept ze op meer werk te maken van het Nationaal Cohortonderzoek. Want we weten veel, maar zo veel ook nog niet.
Leren omgaan met beroepsspanningen én leren nadenken over je identiteit als leraar: wie ben ik, wat kan ik en wat wil ik? Die twee vloeien in de lerarenopleiding niet vanzelf uit elkaar voort.
In 2020 bracht Stijn Rademaker voor Didactief overgangen in beeld. Bij de laatste aflevering schreef hij een blog, over een leerling op de Rebound van OPDC Groningen.
November 2020
- Leerlingen voorbij hun eigen perspectief laten kijken: dat is makkelijker gezegd dan gedaan, blijkt na de moord op de Franse leraar Samuel Paty. Hoe kun je je les diverser maken op een veilige manier voor je leerlingen én jouzelf? Didactief sprak met onderzoekers over diversiteit en vat een praktische lesbrief samen, voor als de-escaleren je eerste zorg is.
De aanslag op Paty heeft ook in Nederland zijn repercussies. Een Nederlandse docent is ondergedoken. OCW maakt zich zorgen.
Nederlandse leerkrachten voelen zich onvoorbereid op lesgeven in een multiculturele klas, maar achten zich hier tegelijkertijd goed toe in staat, volgens de recente Talis-resultaten. Kan dat zelfoverschatting zijn?
Lector Hessel Nieuwelink deelt zijn overdenkingen bij het recente Tweede Kamerdebat over de nieuwe wet op burgerschapsonderwijs.
Onderzoek Kort: witte kinderen spelen het liefst met witte kinderen. De houding van de moeders speelt een belangrijke rol, blijkt uit Leids onderzoek.
Juli 2020- Het overgrote deel van het burgerschapsonderwijs past binnen de kaders van de wet, concludeert de Inspectie van het Onderwijs. Toch trekt zij aan de bel: een kwart van de scholen geeft onvoldoende aandacht aan de basiswaarden van de democratie.
Burgerschapsonderwijs vraagt om een aanpak die schoolbreed wordt gedragen. Een top drie van tips uit onderzoek helpt je als leraar en schoolleider op weg.
Januari 2020 - Burgerschapsonderwijs vraagt om een aanpak die schoolbreed wordt gedragen. Een top drie van tips uit onderzoek helpt je als leraar en schoolleider op weg.
December 2019 - Bij ons is burgerschap misschien wel vanzelfsprekender dan in andere vormen van onderwijs, stellen twee docenten van Accent Praktijkonderwijs in Hoogvliet. ‘Alles draait hier om hoe de leerling zichzelf straks redt in de maatschappij.’ Wat kunnen we leren van het praktijkonderwijs?
Hoe geef je leerlingen meer inspraak in hun eigen onderwijs? En welke rol speelt burgerschap? Sebastiaan van der Laan, docent en regisseur van de school Onderwijsroute 10-14 in Zwolle, en Jeroen Bron van SLO hebben daar ideeën over, maar nu we het toch over leerlingenparticipatie hebben: hoe zien de leerlingen Duuk (13) en Rosa (12) dat zelf?
Veel leraren hebben de afgelopen jaren vluchtelingen in de klas gekregen. Op sommige scholen belandden gevluchte docenten zelfs voor de klas. Afgelopen voorjaar kreeg Mardjan Seighali, directeur van Stichting voor Vluchteling-Studenten UAF, de Comeniusprijs 2019. Oud-minister van onderwijs Jet Bussemaker sprak bij deze gelegenheid de Comeniuslezing uit, een verhaal over emancipatie en kansen, burgerschap en kennis.
Digitale geletterdheid en burgerschap: Maak je eigen Wilhelmus, tips voor curriculumvernieuwing en een podcast over kerndoelen.
Met een rubric kun je houdingen in burgerschap van leerlingen formatief beoordelen. Ook kunnen leerlingen hiermee zichzelf inschatten.
Oktober 2018 - Hessel Nieuwelink - De democratische gezindheid van jongeren lijkt wel permanent onderwerp van discussie te zijn. Ook nu is dat weer het geval. Vinden jongeren democratie belangrijk? Neemt complexiteit in het denken over democratie toe als zij ouder zijn? En zijn er daarin verschillen tussen jongeren in het vmbo en het vwo?
Juni 2018 - Burgerschapskunde - vanaf welke leeftijd heeft dat zin? Wetenschappers op AERA2018 lieten zien dat zelfs kleuters al ontvankelijk zijn voor anti-racisme lessen.
Kirsten van den Hul - Onlangs vroeg een mbo-student me of je als mbo’er ook Kamerlid kunt worden. ‘Wat denk je zelf?’ vroeg ik. ‘Ik denk het niet,’ antwoordde ze, ‘dat is alleen voor universitair geschoolde mensen.’
Mei 2017 -In burgerschapsonderwijs kun je buitenschoolse ervaringen van leerlingen meer verbinden met wat ze op school meemaken. Een gratis waaier helpt hierbij.
Recente gebeurtenissen hebben aangetoond dat burgerschapsonderwijs niet alleen een wettelijke taak is, maar ook een morele noodzaak, zoals ook Ahmed Marcouch laat zien in zijn blog. In het afgelopen jaar waren twee op de drie docenten getuige van moslimdiscriminatie in de klas, blijkt uit onderzoek van de Anne Frank Stichting. Toch voelen sommige leraren zich belemmerd om politiek gevoelige gebeurtenissen in de klas te bespreken: ze vinden het niet de taak van de school, of zijn bang dat er een vijandige sfeer ontstaat in de klas. Dat blijkt uit een enquête die Henk ter Haar en Alderik Visser hielden naar aanleiding van de aanslagen in Parijs. Ook het ITS deed onderzoek naar het bespreken van gevoelige maatschappelijke thema's in de klas. Conclusie: veel leraren hebben daarbij behoefte aan meer ondersteuning, zowel van de schoolleiding als van buitenaf. En dan zijn er nog de verontrustende bevindingen van de Utrechtse gedragswetenschapper Jellie Sierksma: kinderen blijken al vanaf jonge leeftijd de neiging te hebben te discrimineren. Al met al reden genoeg om burgerschapseducatie bovenaan de agenda te zetten.
Sinds 2006 hebben scholen de wettelijke taak actief burgerschap en sociale integratie van leerlingen te bevorderen. Maar de wet laat onderwijsinstellingen veel vrijheid om hun eigen invulling te geven aan burgerschapsvorming. Hoe pak je zoiets aan als school? In hun artikel Werk gericht aan burgerschap geven UvA-onderzoekers Bram Eidhof en Hessel Nieuwelink scholen handvatten om een schoolbrede visie te bepalen. Scholen moeten zelf aan de slag om hun visie op burgerschapseducatie te formuleren, maar dat is lang niet altijd een eenvoudige taak. 'Burgerschap is een te vaag begrip voor de onderwijspraktijk', stelt onderzoeker Femke Geijsel in Didactief, 'leraren vinden burgerschap een saai en vaag thema.'
In 2012 constateert ook de Onderwijsraad dat het burgerschapsonderwijs nog niet goed van de grond komt; het ontbreekt vaak aan structuur. De raad vindt dat burgerschapseducatie een gemeenschappelijke kern heeft waaraan álle scholen zouden moeten werken: het leren functioneren in een democratie en het werken aan de identiteitsontwikkeling van de leerling. Om deze inhoudelijke kern beter tot uitdrukking te brengen, stelt de raad voor de met burgerschap verbonden kerndoelen te herzien.In 2015 schrijven minister Jet Bussemaker en staatssecretaris Sander Dekker een kamerbrief over de voortgang van de versterking van het burgerschapsonderwijs. Hieruit blijkt dat het burgerschapsonderwijs nog volop in ontwikkeling is.
Dat burgerschapseducatie in Nederland nog niet volgroeid is, blijkt ook in uit de resultaten van de International Civics and Citizenship Education Study, waarin leerlingen uit 38 landen bevraagd werden op hun maatschappelijke betrokkenheid. De Nederlandse jongeren scoren beduidend slechter dan hun leeftijdgenoten elders in de wereld; ze denken bijvoorbeeld veel negatiever over migranten. Verontrustend, vindt GION-onderzoeker Ralf Maslowski, maar we moeten niet meteen naar de scholen wijzen: 'Burgerschap is niet alleen een kwestie van kennis, maar vooral ook van attitude. En op die attitude heb je als school niet gek veel invloed, daarvoor zijn ouders en de peer group waarschijnlijk belangrijker.'
Toch kan het onderwijs wel iets doen, schrijven Eidhof en Nieuwelink. Nederlandse jongeren staan welwillend tegenover democratie, maar het ontbreekt ze vaak aan politieke kennis. Ga in de klas dieper in op democratische principes (bijvoorbeeld door je leerlingen casussen voor te leggen), adviseren de onderzoekers in hun artikel Welwillend maar onwetend?. En gelukkig zijn er ook hoopgevende berichten: zo concluderen onderzoekers Harm Naayer en Guuske Ledoux naar aanleiding van cohortonderzoek COOL 5-18 dat burgerschap wel degelijk telt in de klas. Vooral allochtone leerlingen in groep 8 blijken er veel mee bezig te zijn.
Maar UvA-onderzoeker Herman van de Werfhorst is kritisch over het Nederlandse burgerschapsonderwijs. Uit de resultaten van een NWO-studie die hij samen met collega's uitvoerde, blijkt het schooltype veel uit te maken voor het burgerschapsonderwijs dat leerlingen krijgen voorgeschoteld. 'Op havo/vwo wordt jongeren kritische reflectie en maatschappelijke verantwoordelijkheid bijgebracht, terwijl vmbo'ers vooral hun sociale vaardigheden oefenen omwille van hun eigen beroepsuitoefening.' Schokkend, vinden de onderzoekers. Ook Eidhof en Nieuwelink wijzen op de belangrijke taak van scholen om leerlingen kennis over politiek en democratie bij te brengen. Jongeren worden gevormd door allerlei invloeden, schrijven de onderzoekers, zoals de media en hun familie, maar 'de school heeft de centrale taak om al deze verschillend gesocialiseerde jongeren kennis over politiek en democratie aan te leren.' In een overzichtsstudie bespreken Eidhof en Nieuwelink welke inzichten het onderzoek naar burgerschapsonderwijs in de afgelopen jaren heeft opgeleverd.
In de afgelopen jaren is burgerschapseducatie wat meer op de achtergrond geraakt. Taal en rekenen staan weer volop in de schijnwerpers, de nadruk ligt op meetbare leeropbrengsten. Onverstandig, vindt hoogleraar Pedagogiek Micha de Winter: 'Dat economisch 
fundamentalisme, dat onderwijs reduceert tot een soort veredelde beroepsopleiding zonder aandacht voor morele vorming, is op den duur schadelijk voor onze democratie.' Hoogleraar Burgerschap Anne Bert Dijkstra is minder kritisch over de koerswijziging: 'Er is om goede redenen extra aandacht gegeven aan het cognitieve kerncurriculum. De vraag is: drukt het een het ander uit de markt? Ik denk dat het elkaar niet hoeft te bijten.'
Geert ten Dam sprak in haar Amsterdamlezing van 27 februari 2017 over bugerschapsvorming in relatie tot sociale ongelijkheid en emancipatie. Beluister de podcast van haar lezing.
De Hogeschool van Amsterdam, Hogeschool Rotterdam, Katholieke hogeschool Zwolle en Universiteit Tilburg ontwikkelden samen met het ministerie van OCW een methodiek om de dialoog aan te gaan over maatschappelijke thema's. Lees hier de methodiek vol met praktische werkvormen en stappenplannen.
Lees ook onze special over burgerschap: Wat is een democratie? Hoe ga je in dialoog met iemand die anders denkt dan jij? Wat draag je bij aan de samenleving? Het zijn grote vragen, waar leerlingen over moeten leren nadenken. Hoe stimuleer je dat in de verschillende schoolvakken?
Verder lezen? Lees ook ons dossier over radicalisering.
1 Werk gericht aan burgerschap
2 Burgerschap: van saai naar spannend
3 Burgerschap dieper in de kerndoelen
4 ‘Denk scherper na over burgerschap’
5 Welwillend maar onwetend?
6 Onderwijs kneedt vmbo’er tot andere burger dan vwo’er
7 Aanpassen aan de maatschappij
8 Je kunt niet niet opvoeden
9 Anne Bert Dijkstra: ‘De xenofobe houding springt eruit’
10 Radicalisering
11 Jonge burgers
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
