‘Meester, gaan we vandaag een rechtszaak naspelen? Mag ik de advocaat zijn?’ De leerlingen van de Parnassosklas van het Johan van Oldenbarnevelt Gymnasium (JvO) in Amersfoort staan te popelen om met de les te beginnen. ‘Vandaag gaan we de strafrechtszaak eerst goed voorbereiden,’ vertelt burgerschapscoördinator en docent maatschappijleer Rick Meulensteen. Hij geeft deze klas één uur per week burgerschap en werkt daarnaast met ze aan vakoverstijgende projecten. Vandaag gaan ze verder met het project over de rechtsstaat.
De Parnassosklas is een ‘tweejarige eerste klas’ voor hoogbegaafde leerlingen van 9 of 10 jaar die op de basisschool versneld doorgestroomd zijn of daar niet de juiste begeleiding konden krijgen. De groep heeft een eigen lokaal en een vaste mentor, Saskia van Damme. Zij werkt zelf met de kinderen aan persoonlijke ontwikkeling en executieve vaardigheden, en is vaak bij de lessen van vakdocenten aanwezig. Ook vandaag zit ze bij Meulensteen in het lokaal. Van Damme initieert de vakoverstijgende projecten. ‘Afhankelijk van het onderwerp werk ik met verschillende vakdocenten samen om ze invulling te geven. Rick [Meulensteen] is daar nauw bij betrokken, burgerschap is vrijwel altijd onderdeel van een project,’ vertelt ze.
‘Jullie mogen in groepjes een idee voor een rechtszaak bedenken, daarna gaan we stemmen welk verhaal we in de volgende les gaan naspelen.’ De aanklacht moet wel realistisch zijn. De leerlingen moeten opschrijven welk misdrijf er gepleegd is, of de verdachte een alibi heeft en wat zijn of haar achtergrond is. ‘Lolu is erg verwend. Haar ouders zijn gescheiden, daarom gaat ze vervelende dingen doen,’ zegt Aimee terwijl ze met twee klasgenoten brainstormt. Florine werkt liever alleen en zit gebogen over haar schrift. ‘Tijdens een ruzie over geld is er per ongeluk iemand doodgeschoten,’ vertelt ze.
De voorbereiding op een strafrechtszaak is de vijfde les van het project. ‘Eerst hebben de kinderen geleerd hoe de rechtsstaat in elkaar steekt, wat grondrechten zijn en wat strafrecht inhoudt,’ vertelt Meulensteen. Van Damme heeft vervolgens besproken welke straffen er gegeven kunnen worden. ‘We hebben ook over de doodstraf gesproken, dat werd een filosofisch gesprek,’ vertelt ze. Hoogtepunt was het bezoek van een advocate aan de klas. Zij vertelde onder andere dat ze tien jaar aan de verdediging van Tamil Tijgers (terroristen uit Sri Lanka, red.) had gewerkt. De kinderen hadden vragen voorbereid. ‘Ze was heel aardig en menselijk,’ zegt Kasper, een enthousiaste jongen die graag vertelt. ‘Ze was open over haar gevoelens, dat had ik niet verwacht.’ Na het bezoek van de advocate heeft de klas geleerd hoe het strafrechtproces verloopt, van arrestatie tot de uitspraak van de rechter.
‘Meester, mag ik
de advocaat zijn?’
De Parnassosklas is de enige van het JvO die naast projecturen ook vaste lesuren burgerschap krijgt. ‘We ontwikkelen nog volop lessen burgerschap op school,’ vertelt Meulensteen, ‘en we bouwen het programma stap voor stap uit.’ Meulensteen is zij-instromer. Hij studeerde eerder Volkenkunde en werkt nu vijf jaar bij het JvO.
‘We hebben eerst met een werkgroep geïnventariseerd wat er al gebeurt op het gebied van burgerschap. Dat bleek meer te zijn dan we dachten,’ vertelt hij. Bij Nederlands en Duits werd er bijvoorbeeld aandacht geschonken aan debatteren. Tijdens biologie kwamen seksuele geaardheid en genderdiversiteit aan bod. En bij de klassieke talen was ruimte voor retorica en ethiek. ‘Door naar boven te halen wat er al gebeurt zonder dat het als burgerschapsonderwijs wordt benoemd, kun je zonder extra tijd burgerschapslessen al versterken. Dat is belangrijk voor het draagvlak. Tijdsdruk is immers de zwakke plek.’
Voor de burgerschapslessen aan de Parnassosklas die niet aan een project gekoppeld zijn, ontwikkelt Meulensteen zelf lesmateriaal. ‘Voor maatschappijleer in het vijfde leerjaar werken we met een methode en moet ik het curriculum volgen. Maar burgerschap gaat meer over vaardigheden dan over kennis,’ vertelt hij. Meulensteen koppelt zijn lessen daarom aan de actualiteit. In verkiezingstijd mogen leerlingen een politieke partij oprichten, een programma schrijven en campagnevoeren. Rond Prinsjesdag schrijven ze een troonrede en dragen deze voor.
Ook met de projecten is al ervaring opgebouwd. ‘We hebben de afgelopen vier jaar een curriculum ontwikkeld,’ vertelt Van Damme. ‘We kunnen nu bijschaven en aanvullen en de Parnassosklas als broedkamer gebruiken voor eventuele burgerschapsprojecten aan andere klassen.’ 
Het schooljaar begint met een project over duurzaamheid waarvoor leerlingen ecologisch verantwoorde recepten bedenken voor de kantine of op bezoek gaan bij een biologische supermarkt. Een ander project gaat over de Tweede Wereldoorlog waarbij leerlingen de grens onderzoeken tussen goed en fout. Samen met een dramadocent organiseert Meulensteen daarnaast politiek theater.
Beeld: de aanklacht van Lisette (links) en Livia krijgt de meeste stemmen van de klas: een winkeldiefstal, terwijl de eigenaar met een krantje op de wc zat.
De klas zal het project over de rechtsstaat volgende keer afsluiten met een eigen rechtszaak. De toga’s voor dat ‘toneelstuk’ hangen al klaar. Het plan van Livia en Lisette krijgt de meeste stemmen: drie mensen worden verdacht van een winkeldiefstal. Het gebeurde terwijl de eigenaar met een krantje op de wc zat. Meulensteen trekt stokjes met de namen van de leerlingen erop, zo krijgt iedereen een rol in het toneelstuk: verdachten, advocaten, drie rechters, een griffier en een openbaar aanklager. ‘Pak je burgerschapsschrift erbij,’ zegt Meulensteen. ‘Jullie hebben nog een kwartier om je requisitoir, pleidooi of getuigenverslag te schrijven.’
De opdrachten die deze jonge leerlingen krijgen, zullen niet op iedere school zo gegeven kunnen worden. De kinderen van de Parnassosklas zijn hoogbegaafd en het JvO is een gymnasium in een villawijk. ‘Hoewel we op het JvO leerlingen met verschillende achtergronden hebben, is dit inderdaad een beetje een bubbel,’ vertelt Meulensteen. ‘We hebben daarom de ambitie vaker de school uit te gaan met leerlingen.’ Van Damme heeft in Rotterdam in het basisonderwijs gewerkt. ‘Daar werkte het andersom ’en moest je onderwerpen als armoede en schuldsanering juist de klas in brengen en andere maatschappelijke problemen uitleggen.’ Het JvO wil maatschappelijke stages en uitwisselingen met het speciaal onderwijs of het vmbo organiseren, vertelt Meulensteen. ‘Het is ambitieus, maar wordt in het schoolteam breed gedragen. Dat is essentieel.’
|
Dit artikel verscheen in de OCW-special burgerschapsonderwijs van Didactief, mei 2023.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
Ricks tips
