Leraren, schoolleiders en experts zetten in op samen leren. Sinds oktober 2017 lees je hier regelmatig over de ervaringen van de deelnemers aan twee leernetwerken formatief evalueren: leraren en schoolleiders van het Augustinianum in Eindhoven en het Vathorst College in Amersfoort.
Leidraad bij mijn terugblik is onderstaand model met de vijf hoekstenen voor duurzame verandering. Het model hielp focus aan te brengen en voorkwam dat belangrijke zaken over het hoofd werden gezien.
(Bron: Lippitt, 1987)
Vanaf het begin hebben wij onze visie op formatief evalueren samen geformuleerd en de doelstellingen die wij met onze leerlingen willen bereiken. Uitgangspunt was dat een (formatieve) toets een didactische functie heeft en een positief effect moet hebben op het leerproces van de leerling. Dat betekent concreet dat de docent
een goed beeld krijgt van de mate waarin de leerlingen de stof wel/niet beheersen,
(leer)belemmeringen signaleert en daarop anticipeert,
op basis daarvan nieuwe leeractiviteiten voor leerlingen ontwikkelt,
en die leeractiviteiten evalueert en de effecten ervan, gekoppeld aan verbeteracties.
We zijn ervan overtuigd dat een evenwichtige balans van summatieve toetsen en formatief evalueren tot goede resultaten en gemotiveerde leerlingen leidt.
We startten begin schooljaar 2017/2018 met een groep leraren in vwo 4. Met deze pioniers spraken we af dat falen geen optie was: we moesten zichtbare successen boeken om andere collega’s te kunnen overtuigen. De volgende stap is immers onze visie breder uit te dragen en er een collectieve ambitie van te maken.
Om in beeld te brengen waar we precies stonden vulden we allemaal een contextscan implementatie formatieve evaluatie in. Deze is ontwikkeld binnen het Leernetwerk Formatief Evalueren van SLO en bevat vragen over leiderschap, specifieke doelstellingen en/of kwaliteitseisen. Door de scan op verschillende momenten af te nemen (in ons geval tot nu toe één keer) kan deze een mooi inzicht in de implementatie geven.
Wat ook uit deze scan bleek is dat docenten zich voldoende gestimuleerd voelden om zich te professionaliseren en hun ervaringen met collega’s te delen. Uit alle gesprekken met docenten, leerlingen en ouders die betrokken zijn bij dit traject blijkt dat draagvlak sterk aanwezig is en groeit.
Na afname van de eerste contextscan hebben we een eigen conceptplan gemaakt. Het biedt basisafspraken over wat er van een docent/leerling verwacht wordt, en ruimte om te leren en ontdekken. Voorbeelden van deze afspraken zijn:
Geen onverwachte toetsen voor een cijfer.
De talen hebben maximaal 2 toetsen per trimester en de overige vakken 1 toets per trimester.
Diagnostische toetsen en overhoringen zonder cijfers mogen docenten zo vaak geven als ze willen.
Alle toetsen zijn opgebouwd volgens de OBITT-systematiek (Onthouden, Begrijpen, Integreren, Toepassen en Terugkijken).
Terwijl we op het Augustinianum bezig waren, bezochten we af en toe ook bijeenkomsten van het Leernetwerk Formatief Evalueren. Een van de eerste keren kregen we de opdracht de plannen van verschillende scholen met elkaar te vergelijken en daar feedback op te geven. Ons conceptplan kreeg de nodige kritiek (feedback :) ) te verduren. Het zou te veel dichtgetimmerd zijn zonder ruimte voor eigen inbreng vanuit het team. Er was bijvoorbeeld kritiek op het aantal toetsen dat we hebben afgesproken (maximaal twee per trimester voor de talen en 1 voor de overige vakken). Voorheen mochten docenten zelf bepalen hoeveel toetsen ze gaven en dat liep op tot soms 7 toetsen per trimester. Moeten docenten zelf weten, volgens critici, dat is een verantwoordelijkheid van de docenten/sectie. Dat is inderdaad het geval op het Augustinianum, maar als docenten hadden wij juist in alle vrijheid de keuze gemaakt om het aantal toetsen te verminderen.
Wij beschouwen het conceptplan als een routekaart om meer ervaring en deskundigheid te krijgen binnen het team. Het is een prima kompas gebleken om op koers te blijven. Voor de toekomst komen nieuwe vraagstukken op ons af. Hoe kunnen we van al deze concepten, technieken en ideeën die bij formatief evalueren horen een vast didactisch repertoire maken dat voor leerlingen en collega’s zichtbaar is? Hoe monitoren wij de leerlingenresultaten en met welke frequentie? De tot nu toe aangeboden voorbeeldmaterialen zoals kaarten ‘5 minuten formatief’ hebben niet altijd geleid tot meer toepassingen, de transfer van theorie naar praktijk is in deze fase nog lastig. Dit blijft een aandachtspunt voor dit schooljaar!
Onderwijsontwikkeling vraagt natuurlijk om middelen. Uit de contextscan bleek dat collega’s het gevoel hadden dat ze te weinig tijd hadden voor een goede implementatie van formatief evalueren. Deels werd dat veroorzaakt door het rooster of doordat collega’s soms dubbel ‘geboekt’ zijn: ze moeten lesgeven en vergaderen met andere docenten. Dit tijdgebrek lijkt de ontwikkeling van het handelingsvermogen van docenten te vertragen. De tijd die wel beschikbaar was - vanuit Leerlabgelden gefinancierd - was ontoereikend om intervisie en collegiale consultatie adequaat te organiseren en dus een verdiepingsslag te maken. De maandelijkse bijeenkomsten (die opgenomen zijn in de jaarplanning) waren bedoeld om ideeën en ervaringen met elkaar uit te wisselen en samen oplossingen te bedenken voor gesignaleerde problemen. Daar kwam het niet altijd van. Het tijdgebrek zal dit jaar niet minder worden en zal wederom om een flexibele en pragmatische aanpak vragen.
Toetsdruk bij leerlingen
is flink afgenomen
Continuïteit en duurzaamheid vormen op dit moment onze uitdaging. Leerlingen en docenten kunnen zich pas formatief evalueren eigen maken als zij de diepere betekenis van evaluatie en feedback begrijpen. Dat begint bij het onderkennen van de relevantie en de waarde ervan. En vervolgens vergt het stilstaan bij de leerdoelen van docenten: welke competenties/vaardigheden zijn nodig om formatieve lessen te geven? Welke beheers ik wel/niet? En wat heb ik nodig om nog competenter te worden? Daarnaast moeten we in gezamenlijk leren en werken investeren (bijv. collegiale consultatie). Het team wordt groter als we formatief evalueren ook in vwo 5 willen implementeren. De factor tijd zal een belangrijke rol spelen. Maar als het team voldoende kennis en vaardigheden heeft en met elkaar samenwerkt, zal een duurzame implementatie en solide borging vanzelf volgen.
Tot slot, terugkijkend, zijn we zeer tevreden met de opbrengsten uit de eerste fase.
De toetsdruk bij leerlingen is flink afgenomen. Wel geeft een aantal leerlingen aan dat zij juist stress ervaren vanwege het ontbreken van meer cijfers.
Afspraken en regels uit de pilot worden door secties in andere leerjaren toegepast. Het team formatief evalueren heeft hiermee een belangrijk fundament gelegd voor verdere implementatie.
De pilot heeft gezorgd voor een sterke schoolbrede inhoudelijke dialoog en overeenstemming over ons onderwijs.
Het traject formatief evalueren heeft een aantal veranderingen proberen te realiseren in vwo 4, maar niet alles is voldoende gelukt. We hebben echter wel genoeg leermomenten ervaren die waardevolle kennis voor verdere implementatie hebben opgeleverd. Als “scharnier” van alle ontwikkelingen op school kan dit traject formatief evalueren, mits zorgvuldig en met beleid doorgevoerd, een mooie kans krijgen om te groeien.
Hamid ait Oumghar is afdelingsleider vwo op het Augustinianum, een middelbare school voor gymnasium, atheneum en havo in Eindhoven.
1 Leernetwerken Formatief evalueren 1
2 Leernetwerken Formatief Evalueren 3
3 Toetsmachine houdt ons stevig in de greep
4 Bezint, ook nadat ge begint!
5 De horizon komt ooit dichterbij
6 Leernetwerken Formatief Evalueren
7 Formatief evalueren: een update vanuit het netwerk
8 Formatief evalueren tijdens Nederlands
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
