Leernetwerken Formatief evalueren 1

Tekst Gerdineke van Silfhout
Gepubliceerd op 07-09-2017

Gerdineke van Silfhout - Leraren, schoolleiders en experts zetten in op samen leren. Vanaf oktober 2017 lees je hier maandelijks over de ervaringen van de deelnemers aan twee van leernetwerken formatief evalueren: leraren en schoolleiders van het Augustianium in Eindhoven en het Vathorst College in Amersfoort. Hier alvast een introductie.

De Facebookgroep Actief lesgeven zonder cijfers groeide het afgelopen schooljaar onstuimig. Het is illustratief voor het feit dat steeds meer leraren en schoolleiders ambities formuleren voor formatieve toetsing Ze willen toewerken naar een feedbackcultuur; niet het cijfer maar de aanpak en het proces centraal stellen en leraar én leerling meer zicht geven op het leerproces.
In maart 2017 startten SLO en de VO-raad twee leernetwerken. Vanaf oktober lees je hier maandelijks over de ervaringen van de deelnemers aan twee van die netwerken: leraren en schoolleiders van het Augustianium in Eindhoven en het Vathorst College in Amersfoort. Hieronder maken we alvast de tussenbalans op van het eerste halfjaar.

Formatieve evaluatie

Wat is formatieve evaluatie eigenlijk? In een eerdere Didactief-bijdrage beschreven we wat het inhoudt en hoe je hier bijvoorbeeld binnen het taalonderwijs aan kan vormgeven.

Belangrijk uitgangspunt is de leerdoelgerichte aanpak. Immers, om als leerling en leraar gezamenlijk een effectieve (vervolg)aanpak te bepalen, is het nodig om helder te hebben waar de leerling naartoe werkt (leerdoelen én succescriteria). Vervolgens kun je als leraar elke leeruitkomst gebruiken om te bepalen waar de leerling staat en hoe de geformuleerde doelen kunnen worden bereikt. Er is daarbij sprake van een cyclisch proces, op leerlingniveau, maar ook op schoolniveau. Het vormt ook de basis van de aanpakken en activiteiten in de leernetwerken.

Wie doen mee?

Zoals gezegd zijn er twee netwerken: eentje voor starters en eentje voor scholen waar formatieve toetsing al langer speerpunt is. Netwerk 1 telt dertien deelnemers, waaronder het Citadel College in Lent, Het Nieuwe Lyceum in Hilversum en De Meerwaarde in Barneveld en bovengenoemd Augustinianum, netwerk 2 heeft tien scholen waaronder het Coornhert Gymnasium in Gouda, het Udens College in Uden, het Marcanti College in Amsterdam en dus het Vathorst College.

Voorafgaand aan de eerste bijeenkomsten van het leernetwerk bleek uit intakegesprekken waar de scholen behoefte aan hadden. Het ging hen vooral om het (verder) verkennen van het concept formatieve evaluatie, het ontwikkelen van een gemeenschappelijke taal, het uitwisselen van ervaringen en het professionaliseren van collega’s rond het werken vanuit leerdoelen en het geven van effectieve feedback. Een veelgehoorde vraag was: hoe kun je losse initiatieven van bevlogen docenten schoolbreed implementeren en zorgen voor een gezamenlijk gedragen visie op leren en toetsen?

De afspraak was dat van elke school een ‘kartrekker’ en de schoolleider naar vijf bijeenkomsten van beide netwerken komen in 2017. Tussendoor zouden scholen eigen activiteiten uitvoeren en bijeenkomsten organiseren waarbij leraren van scholen binnen één netwerk aan de slag konden met vraagstukken rondom formatieve evaluatie.

Zelfportret

Wat een en ander heeft losgemaakt, het afgelopen half jaar, bleek bijvoorbeeld tijdens een extra bijeenkomst waarop de vraag centraal stond: wat DOET een docent in de klas als hij/zij effectieve formatieve toetspraktijken realiseert? Aanleiding was het onderzoek van Baartman en Gulikers. Alle docenten hadden een soort zelfportret gemaakt met een reflectie op hun eigen expertise en vaardigheden betreffende formatieve evaluatie. Iedere school presenteerde een zogenoemd schoolportret waarin docenten de grootste uitdagingen voor het lopend schooljaar beschreven, hoe ze die gingen aanpakken en wat of wie ze daarvoor nodig zouden hebben. Met de billen bloot, als het ware.

Wat leverde het tot nu toe op?

In de twee bijeenkomsten die hieraan voorafgingen was dan ook veel energie gestoken in kennismaking en doelstelling. Er waren onorthodoxe middelen ingezet om het gesprek gaande te krijgen. Zo moesten deelnemers tijdens de eerste bijeenkomst een ambitieposter maken en ‘pitchen’ en samen doelen met bijbehorende criteria opstellen. Zo kwamen de doelen van het leernetwerk als geheel én de ambities en vraagstukken per school in beeld. Dat leidde tot een eerste gezamenlijke lijst met doelen en succescriteria die de deelnemers gebruiken binnen het leernetwerk en waar ze de volgende bijeenkomsten aan konden en kunnen werken. Een voorbeeld van een doel staat hieronder:

Doel:
De deelnemer kent de begrippen rondom formatieve evaluatie, zoals het cyclisch proces van feed up-feedback-feed forward, de rollen daarbij (docent, leerling, medeleerling) en kan deze in het kader van FE inzetten in het netwerk en in de school

Bijbehorende succescriteria in concreet en observeerbaar gedrag:

Deelnemers horen elkaar de begrippen juist hanteren binnen het leernetwerk.
Deelnemers horen/zien dat een andere deelnemer reflecteert op hoe hij de begrippen op zijn eigen school communiceert en zichtbaar maakt.
Deelnemers reflecteren op het proces, de aanpak, de doelen en opbrengsten van hun eigen school en stellen evaluatie-vragen daarover aan collega-scholen.

Twee posters met ambities van het Erfgooiers College in Huizen en Het Nieuwe Lyceum in Bilthoven:

Spel Formatieve evaluatie

Om tot een effectief leernetwerk te komen is het handig als iedereen werkt met een gezamenlijk concept van formatief evalueren. Welke misverstanden leven daar over? Om dit te achterhalen speelden de deelnemers van het netwerk beginnende scholen tijdens de tweede bijeenkomst een spel in kleine groepjes, waarbij ze uit 40 kaartjes een gezamenlijke top-5 moesten selecteren die volgens hen het beste de lading van formatieve evaluatie dekt (download). Vervolgens presenteerden de groepjes de bevindingen en stelde de hele groep een eerste definitie op:

Bij formatieve evaluatie staan groei en ontwikkeling centraal. Het is een continu en cyclisch proces waarbij:

verwachtingen verhelderd worden en leerdoelen en succescriteria duidelijk, gedeeld en zichtbaar zijn,
de docent informatie verzamelt om goede instructie op maat te geven, leerlingen inzicht krijgen in waar zij staan en zij feedback ontvangen,
de leerling weet hoe hij op de gewenste situatie komt omdat de verzamelde informatie wordt gebruikt als input voor gesprekken met de leerling.

Oftewel: leerlingen ervaren eigenaarschap bij eigen leren en eigen keuzes. Daarbij speelt de docent een cruciale rol, zodat er sprake is van gedeelde verantwoordelijkheid. Formatieve evaluatie kan echter alleen effectief worden ingebed op school wanneer er sprake is van een lerende cultuur op de hele school. Op leerling-, docent- en schoolniveau wordt dus iedereen uitgedaagd het beste uit zichzelf te halen en lef én faalvaardigheid sleutels voor leren zijn.

Een plan van aanpak

Ter voorbereiding van de derde bijeenkomst schrijven de deelnemers met collega's binnen hun school momenteel een eerste versie van een concreet plan van aanpak: wat gaan ze dit jaar en op langere termijn doen om hun ambities te bereiken? Deze plannen van aanpak presenteren scholen aan elkaar in de bijeenkomsten in de komende maanden. De bedoeling is dat ze elkaar dan feedback geven op de plannen. De laatste bijeenkomst staat in het teken van uitwisseling: waar zijn scholen trots op om te delen met andere scholen, wat werkt en hoe komt dat?

Nieuwsgierig geworden? Vanaf oktober zullen op deze plek Annika van Dijk en Suzanne de Kleyn, respectievelijk docent en examensecretaris van het Vathorst College in Amersfoort en Hamid ait Oumgar en Tim van Eik, respectievelijk afdelingsleider en docent van het Augustianium over hun ervaringen in het leernetwerk publiceren.

Gerdineke van Silfhout is leerplanontwikkelaar bij SLO en begeleidt vanuit SLO de leernetwerken Formatieve evaluatie. Contact: [email protected]. Meer informatie over formatieve evaluatie en de leernetwerken vind je op de SLO-website.

Lees hier deel 2 van deze blogreeks.