Artikelen

Gebrek aan kennis is blinde vlek in onderwijs

Tijdens een les over het zonnestelsel in groep 8 vertelde Esmeralda haar leraar dat ze gehoord had dat de maan een hologram is. ‘Stel je eens voor,’ antwoordde de leraar, ‘dat het klopt en dat de maan daadwerkelijk een hologram is, wat zorgt er dan voor dat we de getijden eb en vloed op aarde hebben?’ Naast Esmeralda zat Djamiro, die aandachtig had geluisterd en na de vraag van de leraar op zijn beurt een vraag stelde: ‘Meester, wat zijn eb en vloed?’

Een van de grootste misverstanden over onderwijs is dat het doordrenkt zou zijn met aandacht voor kennis en vaardigheden. Dat is niet zo. Toch wordt dit idee nog versterkt door de focus van Rutte IV op de basisvaardigheden taal, rekenen, burgerschap en digitale geletterdheid. Dat is een eenzijdige en hoogstwaarschijnlijk weinig effectieve manier om het onderwijs te verbeteren. Door harder aan gras te trekken gaat het niet beter groeien. Effectiever is het om eens na te denken over beter zaad, andere omstandigheden of betere bemesting. Wij zien elke dag dat kennisrijk onderwijs belangrijk is voor kansengelijkheid en cruciaal is voor het verbeteren van leesvaardigheid – wat weer een belangrijke voorspeller is van later schoolsucces.

Kennis is oorzaak,
gevolg en voorspeller
van begrijpend lezen

In het Nederlandse onderwijs houden we niet erg van kennis. We toetsen veel, maar over het algemeen stellen we aan het eind van de basisschool niet vast hoeveel kennis onze leerlingen van de wereld hebben (zie kader). We hebben eindtoetsen maar bijvoorbeeld wereldoriëntatie is daar al lang geen verplicht onderdeel meer van.
 

Googelen

En wat niet wordt getoetst, zien we vaak maar schraal terug aan de aanbodkant. Je voldoet prima aan je wettelijke verplichting als school als je de tien tijdvakken van geschiedenis in één thema van een aantal weken onderbrengt of de Tweede Wereldoorlog in twee lessen behandelt. Geloof het of niet, er zijn scholen die dit doen. En het is niet zo dat het onderwijsveld in rep en roer is als leerlingen eind groep 8 niet kunnen uitleggen waarom we in Nederland seizoenen hebben of wat de kenmerken van de Romeinse tijd zijn. De reactie is steevast dat er veel te veel aandacht is voor kennis, dat je niets hebt aan dit soort weetjes en dat je ‘het toch gewoon kunt googelen?!’.

Maak beheersing
wereldoriëntatie
voortaan verplicht

Met het kennisniveau van de Nederlandse leerling is het dan ook vaak droevig gesteld. Dat is zorgelijk. Zo weten we sinds de late jaren ‘80 van de vorige eeuw hoe belangrijk kennis voor tekstbegrip is. Onderzoeken van Leslie en Taft (1985) en Recht en Leslie (1988) laten zien dat (voor)kennis zorgt voor beter tekstbegrip en beperkte technische leesvaardigheid compenseert. Het belang van kennis is door Pearson e.a. (2020) kort en bondig geformuleerd: kennis is oorzaak, gevolg en voorspeller van begrijpend lezen. Misschien heeft de neergang van het Nederlandse leesonderwijs, zoals aangetoond in PISA- en PIRLS-onderzoek, te maken met het gebrek aan kennis van leerlingen over de onderwerpen in deze toetsen.
 

Stevige democratie

Er is meer. Rond dezelfde tijd dat de onderzoeken over het belang van kennis voor leesbegrip verschenen, publiceerde E.D. Hirsch Why Knowledge Matters (1988). In dat boek uitte hij zijn zorgen over het gebrek aan algemene kennis bij leerlingen en benadrukte hij het belang van het opbouwen van kennis, van jongs af aan. Pas dan kunnen leerlingen met elkaar samenwerken en met en van elkaar leren. Dit zou, zo betoogde Hirsch, de kansengelijkheid ten goede komen: kennis is een belangrijke voorwaarde voor schoolsucces en als leerlingen, ongeacht hun achtergrond, veel kennis meekrijgen, is dat bevorderlijk voor hun ontwikkeling. Tevens zag Hirsch in een breed gedeelde algemene kennis het cement van een stevige democratie: gedeelde kennis bevordert burgerschap.

Hirsch startte in de afgelopen decennia tal van initiatieven, waaronder de Core Knowledge Foundation. Deze organisatie ontwikkelde een uitgewerkt curriculum voor de basisschool. Leerlingen komen er vanaf de kleutertijd in aanraking met kennisrijk onderwijs, dat thematisch is opgebouwd. Ze leren over de Azteken en de Egyptenaren en worden meegenomen in abstracte technische onderwerpen, zoals trek- en drukkrachten. Onlangs liet een langjarig onderzoek naar de effectiviteit van dit leerplan positieve effecten zien (Grissmer e.a., 2023). De resultaten zijn volgens de onderzoekers zelfs zo positief dat de VS wereldwijd in de top 5 voor leesbegrip zouden staan, als alle Amerikaanse leerlingen het programma zouden volgen. (Lees hier meer over in de nieuwste blog van Paul Kirschner)

Kennisopbouw

Wil je meer kinderen gelijke kansen bieden, leg dan het zonnestelsel en wat eb en vloed is uit aan al je leerlingen. Misschien vind je dat zelf onbelangrijk, maar kennisopbouw binnen de zaakvakken is vele malen effectiever voor hun leesontwikkeling dan in weer een willekeurige tekst zoeken naar signaalwoorden. Overigens, het gesprek over de maan als hologram is echt gebeurd, in het eerste jaar van onze school. Tegenwoordig weten onze leerlingen in de onder- en middenbouw al wat de getijdenbeweging op aarde veroorzaakt. Omdat wij ze van jongs af aan kennisrijk onderwijs aanbieden, weten leerlingen niet alleen veel, maar zijn ook de resultaten van ons taal- en leesonderwijs duurzaam verbeterd. Zorg er dus voor dat leerlingen wereldoriëntatie verplicht moeten beheersen, in plaats van dat scholen zich eenzijdig richten op de kernvakken taal en lezen.

Bronnen:

Grissmer, D., White, T., Buddin, R., Berends, M., Willingham, D., DeCoster, J., Duran, C., Hulleman, C., Murrah, W. & Evans, T. (2023). A Kindergarten Lottery Evaluation of Core Knowledge Charter Schools: Should Building General Knowledge Have a Central Role in Educational and Social Science Research and Policy? EdWorkingPaper: 23-755. Annenberg Institute, Brown University: https://doi.org/10.26300/nsbq-hb21.

Pearson, P. D., Palinscar, A. S., Biancarosa, G., Berman, A. I. (Red.). (2020). Reaping the rewards of the Reading for Understanding Initiative. National Academy of Education.

Recht, D. R., & Leslie, L. (1988). Effect of prior knowledge on good and poor readers’ memory of text. Journal of Educational Psychology, 80(1), 16–20.

Taft, M. L., & Leslie, L. (1985). The effects of prior knowledge and oral reading accuracy on miscues and comprehension. Journal of Reading Behavior, 17(2), 163–179.

Dit artikel verscheen in Didactief, september 2023.

Verder lezen

1 Gaten dichten met kennis
2 Spieken bij de Alan Turing
3 Door een hoepeltje springen voor de eindtoets?