Het ontbreekt de laatste tijd niet aan publicaties over het thema onderwijsachterstanden. De analyses en meningen buitelen over elkaar heen. En er zijn ook de nodige publicaties die aangeven wat kan helpen om meer gelijke kansen voor kinderen te realiseren. Het gaat in die publicaties vooral om wat scholen en leerkrachten zouden kunnen of moeten doen. Een mooi voorbeeld is Ieder kind een kans, interventies voor gelijke kansen in het basisonderwijs, van Sanne van Wetten en Inge de Wolf (september 2020). Ze noemen vijf interventies op basis van (internationaal) onderzoek die ook door leerkrachten als effectief worden gezien. Het gaat om:
- De beste leerkracht voor de klas
- Het aanbieden van extra uren onderwijs aan leerlingen
- Betrekken van ouders
- Samenwerking van onderwijs met zorgpartners
- Het verbreden van de horizon van leerlingen
Hoe belangwekkend dergelijke publicaties ook zijn, ze gaan grotendeels voorbij aan sommige karakteristieken van het onderwijsstelsel, zoals de toedeling van verantwoordelijkheden, de financiën en de sturing. Daar is ook veel minder onderzoek over voorhanden. Maar als er geen impulsen en ondersteuning vanuit het stelsel worden gegeven, is het voor scholen natuurlijk erg moeilijk effectieve interventies de ruimte te geven.
Ik vroeg me af of het mogelijk was een wat ander type factoren, die een rol kunnen spelen bij het bieden van gelijke kansen, in de schijnwerper te krijgen door een omgekeerde vraagstelling. Bij wijze van experiment heb ik daarom aan een aantal doorgewinterde experts op het gebied van gelijke kansen gevraagd om aan te geven wat zij een goede strategie zouden vinden om onderwijsachterstanden te vergroten (dus niet om ze te verkleinen). De bedoeling was niet om een komend kabinet ideeën aan de hand te doen voor slecht beleid, maar om te zien of deze vraagstelling leidt tot andere lijstjes dan de gebruikelijke. Elk van de deelnemende (dertien) experts kreeg de open vraag om drie maatregelen te noemen waardoor onderwijsachterstanden flink zouden kunnen worden vergroot, met de belofte dat de antwoorden anoniem zouden blijven. Dit leverde een brede waaier van antwoorden op. Ik vat die samen op hoofdpunten met bij elk een korte toelichting.
Bijna de helft van de experts zegt - en dat bij een open vraagstelling - dat doorgaan met het huidige beleid een prima recept is om achterstanden te vergroten. Dat is wel een erg pijnlijke constatering. Misschien is het een idee om toch weer eens een openbare hoorzitting in de Tweede Kamer aan deze thematiek te wijden.
Meer marktwerking en meer handelingsvrijheid voor schoolbesturen wordt gezien als een prima instrument om achterstanden te vergroten. We hebben hier natuurlijk ook een prachtig voorbeeld voor in het Zweedse onderwijs, waarover Per Kornhall onlangs zo’n spannend horrorverhaal schreef: The Great Swedish Child Experiment: A Failure.
Hier passeren allerlei varianten de revue. Een aardige suggestie was ‘deel de klas in drie rijen in: vmbo-havo- en vwo-leerlingen. Zorg dat voor iedere leerling duidelijk is in welke categorie ze vallen. Benoem dat regelmatig. Leerlingen die niet in één van die rijen passen, kunnen achterin de klas plaatsnemen’.
Alle scholen en leerlingen gelijk behandelen, dat is wel de gemene deler bij deze voorgestelde interventie. Hierbij worden onder meer genoemd ‘geen extra faciliteiten voor VVE’, gelijke arbeidsvoorwaarden, gelijke leertijd, geen extra mogelijkheden voor leerkrachten om kinderen te begeleiden.
Niet meer toetsenHet afschaffen van toetsen is volgens diverse experts een probaat middel om achterstanden te vergroten. ‘Toegang tot niveaus in het VO volledig vrij maken (dus zonder enige toets of andere indicator van leerprestaties)’, zegt een van de experts. ‘Luister bij het schooladvies in de eerste plaats naar de ouders. Zij kennen hun kind het beste en weten welk ambitieniveau passend is’, zegt een ander.
Het belang van de kwaliteit van de leerkracht komt bij deze bevraging vooral tot uiting via het thema leerkrachtbevoegdheden. Nog verder loslaten van de bevoegdheid van leraren om het lerarentekort aan te pakken, is een suggestie die aan duidelijkheid niet te wensen overlaat. Alle moeders automatisch een onderwijsbevoegdheid verlenen, is ook wel een creatief voorstel.
Onder deze categorie valt een veelheid van antwoorden die er op neer komen dat je achterstanden fors kunt vergroten door de kinderen het zelf te laten uitzoeken en te negeren wat er uit onderzoek naar voren komt. Maximale zelfsturing, van het stellen van doelen tot en met beoordeling, is prima als je achterstanden wil vergroten.
Wat nu te zeggen over de resultaten van dit kleinschalig en methodologisch niet bepaald geavanceerd experimentje? Het laat in ieder geval zien dat bij deze omgekeerde vraagstelling andere punten naar voren komen dan welke je tegenkomt in de meeste onderwijsonderzoeken naar onderwijsachterstanden. Het zijn vaak punten die moeilijk empirisch onderzoekbaar zijn. Dat bijvoorbeeld privatisering in Nederland rampzalig zou zijn, is natuurlijk moeilijk empirisch aan te tonen, tenzij je het Zweedse model nog een keer gaat uitproberen. Er leeft in de hoofden van de experts duidelijk veel meer aan ideeën en inzichten dan uit hun geschriften naar voren komt. De wijze van vraagstelling leidt er ook toe dat sommige relevante interventies niet in beeld komen. Tutoring en educatieve gezinsondersteuning werden slechts indirect of incidenteel genoemd, hoewel de literatuur deze wel effectief vindt. Maar je kunt achterstanden niet vergroten door iets af te schaffen wat slechts heel beperkt voorhanden is. En dus komen deze interventies bij deze vraagstelling niet in beeld.
Bij mij rijst de nu vraag of de hier naar voren komende scepsis over het huidige achterstandenbeleid niet veel breder leeft en meer politiek gewicht moet krijgen. We zullen het zien.
1 Een vergeten pad naar gelijke kansen
2 PISA-kansen: vier dompers en een opkikker
3 Innovatie, een riskante aangelegenheid
4 Het nationaal programma
5 Oab toe aan groot onderhoud!
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
