De eerste boodschap bij de Nederlandse rapportage over de PISA scores is dat de prestaties van Nederlandse 15 jarigen drastisch is gedaald. Voor het domein leesvaardigheid was de achteruitgang misschien wel het grootst. In onderstaande figuur wordt de gemiddelde PISA-leesvaardigheidsscores van Nederlandse leerlingen vergeleken met die van leerlingen in 14 andere EU landen.
Figuur 6-3 uit PISA rapportage 2022
Je kunt je nu afvragen of deze achteruitgang voor alle 15-jarigen ongeveer gelijk is geweest. Dit kun je niet direct uit de PISA-rapportage halen. De scores voor de verschillende opleidingstypen worden wel apart weergegeven. Hoe breed die scores verdeeld zijn laat men zien door weer te te geven wat de 5%, 25%, 50%, 75% en 95% beste leerlingen binnen een opleidingstype score (p95, p75, p50, p25 en p5,). Op basis van onderstaande figuur uit de PISA-2022 rapportage kan zo worden opgemaakt dat de gemiddelde leesvaardigheidsscore van vwo leerlingen hoger is dan die van havo leerlingen, maar dat deze scores wel breed verdeeld zijn. Hierdoor is er ook veel overlap: een gemiddelde vwo-leerling met een leesvaardigheidsscore bij percentiel 50, (p50) heeft bijvoorbeeld dezelfde score als een havo-leerling bij ongeveer p80.
Figuur 5-3 PISA rapportage 2022
Eerder introduceerde ik een wiskundig model waarbij de prestaties van leerlingen stabieler worden bij een relatief hoger prestatieniveau. Volgens dit model zou een op prestatie geselecteerde top(sub)groep (bijvoorbeeld >p50, >p75, of >p95) altijd voor blijven liggen op de rest van de groep, ook al maken ze gemiddeld minder progressie. In tijden van gemiddelde achteruitgang zou zo een selectie van betere leerlingen ook minder achteruit gaan, of misschien zelfs nog vooruit kunnen gaan.
Aangezien spreidingsplaatjes zoals hierboven weergegeven wel al langer worden gemaakt, is dit goed nader te onderzoeken. Met behulp van gegevens uit de PISA rapportages van 2012, 2015, 2018 en 2022 kon ik onderstaand plaatje maken.
PISA leesvaardigheidsscores uitgesplitst naar opleidingstype (vwo, havo en vmbo-t) en percentielscores p5, p25, p50, p75 en p95 binnen de opleiding.
Ik denk dat bovenstaande figuur een heel duidelijk beeld geeft over hoe de PISA-scores van de hoogst, middel en laagst scorende leerlingen binnen een opleidingstype zich de afgelopen 10 jaar ontwikkeld hebben. Voor alle drie de opleidingstypen zijn de leerlingen met de hogere leesvaardigheidsscores veel minder achteruit gegaan dan de leerlingen met de lagere leesvaardigheidsscores. Tussen 2012 en 2015 gingen de beste leerlingen op vwo, havo en vmbo-t het zelfs nog beter doen dan eerdere jaren, terwijl de lager scorende leerlingen al achteruitgingen. Over 10 jaar is op het vwo p95 ongeveer gelijk gebleven (gestegen van 685 naar 687), terwijl p5 gezakt is van 504 naar 439!
Door deze ongelijke ontwikkeling is het resultaat over 10 jaar dat bij ieder opleidingsniveau de spreiding van de scores groter is geworden. Het verschil tussen p5 en p95 is voor vwo, havo en vmbo-t is in 10 jaar toegenomen met een factor van 1,4, 1.4 en 1.2 respectievelijk.
Uit andere analyses volgt verder dat binnen ieder opleidingstype minder bevoorrechte groepen leerlingen gemiddeld lagere PISA scores halen. Minder bevoorrechte groepen zullen dus binnen ieder opleidingstype oververtegenwoordigd zijn bij de lagere percentielen en zij zijn dus mogelijk ook het meest achteruitgegaan. Het venijn zit dus echt in de staart van de verdeling. Dit wringt allemaal wel met een onderwijssysteem waarbij men veel energie steekt in het zo eerlijk / goed mogelijk positioneren van leerlingen op het juiste onderwijstype. Probeer hiervoor zo nog maar eens de juiste richtlijnen te vinden.
Het feit dat voor 2015 dit soort rare duiken niet voorkwamen geeft ook aan dat dit allemaal niet zo hoeft verder te gaan.
Marion van Brederode is onderwijsonderzoeker en docent scheikunde op het Calandlyceum in Amsterdam.
1 Dossier: PISA
2 De PISA-noodklok aan dovemansoren luiden?
3 PISA: om stil van te worden
4 PISA nader bekeken: VMBO zakt door het ijs
5 De sluipende crisis
6 Er is niks aan de hand met onze kinderen
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
