Hoe kan het nou dat het ons niet lukt het tij te keren? Voor de 15-jarigen weet ik het niet zo goed, ik heb vooral zicht op de kinderen uit de leeftijd 2 tot 12 jaar. Zij gaan bij ons naar de voor- en basisschool. Vanuit mijn perspectief als schoolleider kan ik beschrijven wat ik zie.
Laat ik maar beginnen bij de 2-jarigen die instromen op de voorschool. Dat zijn voornamelijk kinderen met een ‘indicatie’. Hoe dat gaat: Het consultatiebureau constateert dat er meer nodig is in de ontwikkeling van deze jonge kinderen dan alleen de gezinssituatie, en daarom mogen ze twee dagen naar de voorschool. Wat zien we bij een groot deel van deze kinderen? Een zeer beperkte taal- en spelontwikkeling. Is het dan ernstiger dan vroeger? Ja, dat is het. Hoe dat kan? Er is maar één echte oorzaak: het immer aanwezige scherm. De telefoon als vermaak. Thuis op de bank. In de supermarkt. In de buggy. Zelfs in Artis zag ik het. En niet alleen het kind, ook de ouder. Hoeveel interacties zullen er al gemist zijn op deze jonge leeftijd tussen ouder en kind? Hoe vaak is kinderen al de kans ontnomen om gewoon lekker te spelen? Hoeveel boekjes zijn er minder voorgelezen, alleen omdat het scherm een makkelijke uitweg was? Alleen bij deze groep kinderen trouwens? Nee, bij heel veel kinderen. Alleen heeft deze specifieke groep er nóg meer last van. Er is niks aan de hand met onze kinderen, er is iets mis met de volwassenen.
Op 4-jarige leeftijd gaan kinderen naar de basisschool. Daar begint het ‘echte leren’. Maar is dat wel zo? Vanuit interesse ben ik lid van verschillende onderwijsgroepen op sociale media. Ik zal me voorzichtig uitdrukken, maar het gemiddelde niveau van een onderbouwleerkracht mag best omhoog. En het verantwoordelijkheidsgevoel ook. Nog steeds heerst op veel scholen het idee in Nederland dat je kleuters geen letters aan zou moeten bieden. Daar zijn ze namelijk ‘nog niet klaar voor’. Deze leerkrachten leven met hun hoofd in de jaren ’70, waarin moeders nog hele dagen thuis waren bij de kinderen, boekjes voorlazen en boodschappenlijstjes schreven. Kinderen leken op de kleuterschool ‘als vanzelf’ letters te leren. Dat was natuurlijk niet zo, maar het beeld is blijven hangen. Aan de andere kant zijn er scholen die van groep 1 en 2 een soort groep 3 maken, waar kinderen al de hele dag aan tafel werkjes zitten te doen. Om vervolgens tijdens de eetmomenten het digibord aan te zetten met een ‘leuk filmpje’. Wat een armoe. Er is niks aan de hand met onze kinderen, er is iets mis met de volwassenen.
Vervolgens gaan de kinderen naar groep 3. Iedereen weet dat groep 3 het moment is dat je leert lezen en schrijven. Vindt iedereen in het onderwijs belangrijk. Maar weten we écht nog hoe we kinderen goed leren lezen en schrijven? Of volgen we liever een methode met invuloefeningen? Ook wij zijn als school door schade en schande wijs geworden. Ook wij zagen 5 jaar geleden rode resultaten als het gaat om technisch lezen. Met onze handen in het haar keken we naar die cijfers: We werkten toch hard? ‘Het komt nog wel, het kwartje moet nog vallen’, wordt er dan vaak gezegd. Dat is niet zo: Eenmaal opgelopen achterstanden zijn heel hardnekkig en kunnen bijna niet worden ingelopen. De oplossing bleek eenvoudiger dan gedacht: Er is ontzettend veel informatie beschikbaar over hoe je kinderen leert lezen en schrijven. Bottom line: goede instructie, veel inoefening. Vraagt wel iets van leerkrachten, ook van kinderen trouwens. ‘Korte pijn’, noemde Eva Naaijkens het eens. Zo is het. Zorg ervoor dat kinderen in groep 3 uitstekend leren lezen en schrijven. Hebben ze hun leven lang profijt van. Kunnen kinderen dat zelf? Nee. Dus wederom: Er is niks aan de hand met onze kinderen, er is iets mis met de volwassenen.
Dan komen we bij de periode van groep 4 tot en met 8. Een fantastische periode voor een basisschoolkind: Er valt zo veel te leren over de wereld. Natuurlijk ga je met kinderen eropuit om die wereld te zien en ervaren, maar dat kan niet de hele dag. Die kennis haal je als kind vooral uit boeken of teksten. Moet je trouwens wel een leerkracht hebben die wéét wat mooie en goede boeken zijn. Die jou verder kan helpen dan boeken als ‘Het leven van een loser’ of ‘Dagboek van een muts’. Moet je wel een leerkracht hebben die breed geïnteresseerd en geïnformeerd is, zodat hij of zij die kennis van de wereld aan je over kan dragen. Moet je wel leerkracht hebben die jou goede teksten kan aanbieden, en geen geschiedenis- of aardrijkskundeboekje vol plaatjes met korte invuloefeningen. Moet je trouwens überhaupt een bevoegde en bekwame leerkracht hebben. Er is niks aan de hand met onze kinderen, er is iets mis met de volwassenen.
Ik zou overigens willen pleiten voor een smartphoneverbod voor kinderen onder de 16. Niet alleen op school, maar ook thuis. Ik weet niet veel van het voortgezet onderwijs, maar wat ik wel zie is dat we kinderen al op jonge leeftijd een ontzettend verslavend apparaat geven, zonder echt goed na te denken welke grote gevolgen dit heeft. Hoeveel tijd zou er dan vrijgespeeld worden om echt te praten met elkaar? Of misschien zelfs weer lekker op de bank te lezen, zonder dat het brein de impuls krijgt om op dat scherm te kijken? Kinderen gaan dat niet vanzelf doen, daar hebben ze hun ouders voor nodig. Er is niks aan de hand met onze kinderen, er is iets mis met de volwassenen.
Tot slot: We kunnen wijzen naar de politiek. Doe ik ook. Neem alsjeblieft dat lerarentekort eens serieus. Wellicht wordt de pijn niet genoeg gevoeld in Den Haag. Het lerarentekort is toch het meest schrijnend en voelbaar in de wijken waar over het algemeen de kinderen van politici niet op school zitten. Maar ik wil ook een beroep doen op alle schoolleiders. Wij kunnen nú al het verschil maken. Bedenk wat je kerntaak is. Verdiep je daarin. Zorg dat je weet wat effectieve interventies zijn. Werk samen met je leerkrachten. Informeer ouders. Want er is niks aan de hand met onze kinderen, er is iets mis met de volwassenen.
Elize Jong is directeur van basisschool Onze Amsterdamse School.
Dit artikel verscheen eerder hier.
1 Verbod op smartphones?
2 PISA: om stil van te worden
3 De PISA-noodklok aan dovemansoren luiden?
4 PISA nader bekeken: VMBO zakt door het ijs
5 Dossier: PISA
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
