En ze leefden lang en gelukkig…..

Tekst Hamid ait Oumghar
Gepubliceerd op 29-03-2018

Mijn derde blog van dit schooljaar op het Augustinianum in Eindhoven. Aanvankelijk dacht ik aan een beschouwend verslag over ons eerste half jaar in de pilot formatief evalueren en over onze leerervaringen. In plaats daarvan zal ik hier reflecteren op de afgelopen periode, zoals wij ook in het team hebben gedaan, en zal ik de geoogste successen met u delen.

Leraren, schoolleiders en experts zetten in op samen leren. Sinds oktober 2017 lees je hier maandelijks over de ervaringen van de deelnemers aan twee leernetwerken formatief evalueren: leraren en schoolleiders van het Augustinianum in Eindhoven en het Vathorst College in Amersfoort.

Laat ik beginnen met een aantal willekeurige uitspraken, gehoord van leerlingen op school (maar die je uit hun mond niet zou verwachten…):

‘Formatief evalueren zorgt voor minder toetsdruk en minder stress.’
‘We hebben nu meer tijd en ruimte voor ons huiswerk’
‘Fijn om niet continu met toetsen bezig te zijn, maar meer stof te herhalen.’
‘De focus ligt meer op leren in plaats van op toetsen.’
‘Wij willen doorgaan met formatief evalueren.’

Leerlingen zijn positief, kortom, maar zien ook nog verbeterpunten. Uit gesprekken en leerlingenenquêtes blijkt dat zij meer behoefte hebben aan duidelijke en gerichte feedback, representatieve oefenmaterialen voor de toetsen en meer persoonlijke contacten en evaluatiemomenten. Genoeg werk aan de winkel voor ons.

Geen blauwdruk

Aanleiding om na te denken over formatief evalueren op het Augustinianum was een diepgevoelde ontevredenheid over een leerklimaat waarin niet de persoonlijke ontwikkeling en het leren van de leerlingen het vertrekpunt was, maar de cijfers. Zij vormden de grondslag van de lessen. Maar toen formatief evalueren als idee begon te leven aan het einde van vorig schooljaar wist ik niet dat dit kleine vlammetje zou uitgroeien tot een breed gedragen beweging bij ons op school.

'We hebben geen cijfers meer nodig
om de ontwikkeling van leerlingen
in beeld te brengen'

Voor de docenten was het onbehagen de motivatie en drijfveer om aan de slag te gaan; het leverde de energie om formatief evalueren in vwo-4 vorm te geven: het credo was minder toetsen en meer feedback. Geweldige collega’s hebben nuchter, realistisch en zonder zweverig idealisme moeten pionieren met een concept waarvan geen blauwdruk was en geen voorbeeld. Het is indrukwekkend hoe onze waarden en principes over cijfers het afgelopen halfjaar veranderd zijn. We hebben geen cijfers meer nodig om de ontwikkeling van leerlingen in beeld te brengen.

Om collega’s op minder toetsen voor te bereiden, hebben we het leernetwerk formatief evalueren ingeschakeld en het leerlab gebruikt voor het professionaliseren en begeleiden van docenten. Met collega’s van andere scholen hebben we in het lab ervaringen uitgewisseld: hoe ziet formatief evalueren er in de praktijk uit? Hoe volg je de ontwikkeling van leerlingen zonder dat je die in cijfers vastlegt? Collega’s hebben in relatief korte tijd veel voortgang geboekt, ze toetsen minder en geven meer feedback. Hoewel er sterke verschillen zijn in ervaring en achtergrond met betrekking tot formatief evalueren, toch geven alle docenten aan dat deze pilot hen veel expertise en handelingsbekwaamheid heeft gebracht. Zij geloven dat formatief evalueren goed is en dat het goed werkt omdat:

zij het leerproces van leerlingen beter leren kennen;
zij meer tijd hebben om les te geven;
zij kritisch kijken naar de inhoud van de lessen;
leerlingen nu sneller worden ‘gezien’, omdat er meer ruimte in het programma is.

Bloedstollend

Omdat wij niet geheel cijferloos werken (een weloverwogen en bewuste keuze), vonden leerlingen, docenten en ouders de proefwerkweek bloedstollend. Normaal gesproken hebben leerlingen en ouders uit tussentoetsen wel een beeld van wat de proefwerkweek gaat opleveren, nu was dat beeld bij hen wat minder duidelijk.

'Normaal gesproken hebben leerlingen en ouders uit tussentoetsen
wel een beeld van wat de proefwerkweek gaat opleveren,
nu was dat beeld bij hen wat minder duidelijk'

We hebben vanaf het begin zekerheden ingebouwd dat de leerlingen in de huidige vwo-4 die aan de pilot meedoen, dezelfde kansen kregen als andere leerlingen vóór hen. In de loop van het traject zijn er verschillende interventies gepleegd en zijn zaken bijgesteld. De openheid die wij steeds betrachtten richting ouders (met extra ouderavonden, klankbordgroep en enquêtes) heeft ertoe geleid dat ouders hun vertrouwen behielden en expliciet hebben uitgesproken. Aanvankelijke discussies met ouders bewezen hoe cruciaal het is om heel transparant en open te zijn naar hen.

De resultaten waren uiteindelijk positief: in de cijfers van de eerste periode werden geen significante verschillen geconstateerd, in vergelijking met de afgelopen drie cohorten vwo-4. Sterker nog, de huidige vwo4-leerlingen deden het in de proefwerkweek vergelijkbaar of beter dan de drie lichtingen voor hen. Een geweldige opsteker voor de pilot!!

Van pilot naar opschaling

Het team kan terugkijken op mooi pionierswerk. We zijn trots op wat we bereikt hebben: een team dat leerlingen ertoe aanzet zelf verantwoordelijkheid voor hun leren te nemen en leerlingen die laten zien dat ze dat ook heel goed kunnen.

De opzet van de pilot formatief evalueren is geslaagd en heeft uiteindelijk in korte tijd veel geliefden gekregen op school. Het project krijgt steun en navolging in andere klassen en staat hoog op de agenda van alle teams. We hebben daarom besloten formatief evalueren diepgaand, maar geleidelijk te laten indalen binnen de organisatie. Komend schooljaar gaan we de pilot uitbreiden naar vwo-5. Maar we gaan ook verder met verbeteren en we blijven alert op verborgen valkuilen. Onze uitdaging is nu het project op te schalen en andere trajecten binnen het Augustinianum te inspireren.

Formatief evalueren heeft op een constructieve manier gesprekken met leerlingen, ouders en docenten over de kwaliteit van de lessen op gang gebracht.
Door de periodieke en structurele bijeenkomsten, waarbij ervaringen uitgewisseld werden, zijn docenten zich bewuster van hun rol als docent, mentor en begeleider.
Formatief evalueren is een krachtig vliegwiel gebleken voor andere onderwijsverbeteringen. Deze oogst is dan ook groot.

En misschien wel het mooiste resultaat? De leerlingen worden door onze feedback gestimuleerd tot een bewustzijn van waar zij mee bezig zijn en nemen daardoor meer verantwoordelijkheid voor hun leerproces.

Mijn belangrijkste les? Ik ben er van overtuigd geraakt dat feedback en reflectie een veel prominentere plaats moeten krijgen in het leerproces. In de vernieuwingsfase heb ik geleerd hoeveel energie het oplevert als je collega’s durft te vertrouwen om dat proces vorm te geven.

Hamid ait Oumghar is afdelingsleider vwo op het Augustinianum, een middelbare school voor gymnasium, atheneum en havo in Eindhoven.