Rijker kennisfundament

Het onderwijs, de politiek en de media hebben het de laatste tijd veel over kansenongelijkheid. En terecht. Het is zowel zonde als een schande dat kinderen belemmerd worden in hun toekomstperspectieven en dat de maatschappij veel potentieel verliest. En zoals bij veel nijpende problemen worden er ook veel verschillende verklaringen voor die ongelijkheid gegeven, gevolgen besproken, oplossingen bedacht en zonder blikken of blozen slecht doordachte initiatieven daarvoor ontplooid.

Kennisrijk curriculum kan kloof tussen
leerlingen dichten

Hoewel die initiatieven vaak leuk of aannemelijk klinken, is er meestal geen bewijs dat ze ook werkelijk het gewenste effect zullen hebben. Denk onder meer aan de gelden voor het Nationaal Programma Onderwijs (NPO) en aan middenschool 2.0 oftewel het advies Later selecteren, beter differentiëren van de Onderwijsraad. Recent kwam ik twee artikelen tegen die laten zien dat er – en ik wil het probleem niet bagatelliseren – meer voor de hand liggende oplossingen voor het grijpen zijn.

Het eerste artikel (How the poor get richer, Richter e.a., 2020) onderzoekt hoe de ‘armen rijker kunnen worden’ als het om leren met multimedia gaat. Die uitdrukking heeft te maken met het zogenoemde Mattheüs-effect (zie ook de rubriek D Translate, red.): een leerling die al veel weet, leert nog meer, maar een leerling die het minder goed doet, wordt ‘afgestraft’ en raakt alleen maar verder achterop. Richter en collega’s onderzochten of er iets te doen is aan de moeite die sommige leerlingen hebben met het begrijpen en leren van grafieken. Met onder meer kleuren maakten ze het verband tussen variabelen in een grafiek (bijvoorbeeld hogere temperaturen en meer verdamping) duidelijk. Ze keken of leerlingen met weinig of juist veel voorkennis hier profijt van hadden. Wat bleek: de leerlingen met weinig voorkennis werden er inderdaad door geholpen, maar degenen met veel voorkennis juist niet (het zogenoemde expertise-omkeringseffect). Moraal van dit verhaal: gericht differentiëren! Gebruik de extra aanwijzingen alleen voor leerlingen met weinig voorkennis.

Het tweede, vernuftige artikel (The rich-get-richer effect, Witherby en Carpenter, 2021) beschrijft drie experimenten. De onderzoekers gingen na of voorkennis in een bepaald domein (in dit geval voetbal of koken) invloed heeft op het leren in alleen dat domein of dat er een breder effect is en dat meer kennis in het ene domein ook het leren in het andere verbetert. Met andere woorden: draait het om specifieke (voor)kennis of algemene kennis? De onderzoekers bekeken ook of leerlingen met meer kennis in een bepaald gebied nieuwsgieriger en gemotiveerder waren om in dat gebied nog meer te leren.

In alle drie de experimenten ontdekten ze dat voorkennis voorspelde hoe goed leerlingen nieuwe informatie over een onderwerp verwerkten. Dat komt overeen met het Mattheüs-effect – de ‘rijken’ werden inderdaad nog rijker – maar dit effect lag in ieder geval niet aan: (1) toevallige kennis van de te leren informatie (leerlingen moesten dingen leren die ze nog niet wisten en die plausibel waren maar niet klopten; anders gezegd: het lag niet aan hun algemene voorkennis) of (2) de algemene tendens dat leerlingen met meer voorkennis beter leren. Voorkennis bleek ook te voorspellen hoe nieuwsgierig leerlingen waren en, als resultaat daarvan, hoe gemotiveerd ze waren om nieuwe informatie te leren. De bestaande kennis leidde dus tot meer nieuwsgierigheid en motivatie, en niet andersom. Moraal van dit tweede verhaal: wil je de kloof tussen kennisrijken en -armen dichten, zorg dan voor een kennisrijk curriculum en zorg dat alle leerlingen de nodige voorkennis hebben. Door een stevig kennisfundament bij leerlingen te leggen kun je bijdragen aan kansengelijkheid. Dat betekent gewoon goed onderwijs geven aan alle leerlingen!
 

Paul A. Kirschner is emeritus hoogleraar Onderwijspsychologie aan de Open Universiteit en gasthoogleraar aan de Thomas More Hogeschool (België). 

Deze column verscheen in Didactief, september 2021

Verder lezen

1 Handel met voorkennis