Hoe krijg je ze zo ver?

Hoewel wij weten welke leerstrategieën goed tot leren leiden, passen veel leerlingen die gewoon niet toe. Dit is niet raar, als je bedenkt dat ze ze waarschijnlijk niet geleerd hebben en zo ja, nauwelijks training krijgen in het gebruik ervan. Dit hebben Kim Dirkx c.s. (2019) die de leerstrategieën van leerlingen bekeken en Tim Surma c.s. (2018) die lerarenopleidingen onderzochten laten zien. Leerlingen daarentegen, gebruiken vaak bewezen ineffectieve leerstrategieën, zoals herlezen en markeren.

Deze strategieën zijn in de ogen van leerlingen aantrekkelijk, omdat ze eenvoudig te gebruiken zijn en weinig inspanning of tijdsinvestering vergen. Bovendien geven ze een gevoel van vertrouwdheid met de stof (hé, ik herken dat) of perceptuele vloeiendheid (perceptual fluency), omdat zij vooral een beroep doen op het werkgeheugen en niet het langetermijngeheugen. Leerlingen denken daardoor dat ze meer onthouden, maar helaas is dit bedrog.

Een ander probleem is het feit dat het gebruik van ineffectieve leerstrategieën vaak gewoonte is geworden. Onlangs beschreef ik hoe verraderlijk oude gewoontes zijn. Ze kosten weinig inspanning, zijn bijna automatisch en kosten veel minder moeite dan het aanleren van nieuwe gewoontes zoals het gebruik van effectieve leerstrategieën (bijvoorbeeld ‘oefentoetsing’ en ‘gespreid leren’). Het gebruik van deze laatste categorie wordt verder belemmerd omdat deze strategieën behoren tot wat men wenselijke moeilijkheden (desirable difficulties; Bjork & Bjork, 2011) noemt: dingen die het leren lijken te bemoeilijken en vertragen. Sleutelwoord is ‘lijken’, omdat ze eigenlijk het tegenovergestelde bereiken.

Hoe krijg je leerlingen dan zo ver dat ze goede leerstrategieën willen aanleren? Luotong Hui en collega’s aan de Universiteit Maastricht (2021) deden juist hier onderzoek naar. In hun artikel beschrijven ze hoe zij probeerden gebruik te maken van narratieven om de intentie om leerstrategieën te veranderen te stimuleren. Hun uitgangspunt was dat de normale didactische aanpak (vertellen hoe iets werkt en waarom het ‘moet’) niet blijkt te werken. Een narratief is – volgens Van Dale – een verhaal waarin ideeën en opvattingen worden verweven om anderen te overtuigen.

De onderzoekers verdeelden studenten in drie groepen: de eerste groep kreeg een video te zien waarin ene Max en Linda vertelden over hun ervaringen met het veranderen van strategie en hoe dat voor hen had gewerkt (narratief). De tweede groep bekeek een video waarin Max en Linda uitlegden hoe de wetenschap achter de strategieën werkte en waarom deze dus effectiever waren (didactisch). De controlegroep kreeg een video te zien over handenarbeid (NB: ik heb moeite met zulke onzinnige controlecondities).

Wat vonden Hui en collega’s? Narratieven en didactische communicatie verschilden nauwelijks in effect: helaas bereikten ze beide geen gedragsverandering en bleken ze lerenden niet echt te stimuleren om te veranderen. Maar verhalen bleken wel te leiden tot een groter bewustzijn van het belang van wenselijke leermoeilijkheden. Misschien toch een eerste stap naar verandering?

Paul A. Kirschner is emeritus hoogleraar Onderwijspsychologie aan de Open Universiteit en gasthoogleraar aan de Thomas More Hogeschool (België).

Bronnen:

Bjork, E., & Bjork, R. (2011). Making things hard on yourself, but in a good way: Creating desirable difficulties to enhance learning. Psychology and the Real World: Essays Illustrating Fundamental Contributions to Society, 2, 59-68.

Dirkx, K. J. H., Camp, G., Kester, L., & Kirschner, P. A. (2019). Do secondary school students make use of effective study strategies when they study on their own? Applied Cognitive Psychology, 33(5), 952-957. https://doi.org/10.1002/acp.3584

Hui, L. T., de Bruin, A. B. H., Donkers, J., & van Merrienboer, J. J. G. (2021). Stimulating the intention to change learning strategies: The role of narratives. International Journal of Educational Research, 107, [101753]. https://doi.org/10.1016/j.ijer.2021.101753

Surma, T., Vanhoyweghen, K., Camp, G., & Kirschner, P. A. (2018). The coverage of distributed practice and retrieval practice in Flemish and Dutch teacher education textbooks. Teaching and Teacher Education, 74, 229-237. https://doi.org/10.1016/j.tate.2018.05.007

Dit artikel verscheen in Didactief, december 2022.