Recensies

WIJZERarchief

Tekst Redactie Didactief
Gepubliceerd op 11-10-2018 Gewijzigd op 15-02-2022

Door de jaren heen heeft Didactief allerlei onderwijsgerelateerde boeken gesignaleerd. Op deze pagina staat het hele archief.

Kijk voor recente boekensignalementen op de boekenWIJZER.

Klik op een van onderstaande categorieën om direct de boeken uit die categorie te bekijken.

Sociaal-emotionele ontwikkeling
Gedragsproblemen en -stoornissen
Executieve functies
Didactiek
Taalvaardigheid
Rekenen/wiskunde
Pedagogiek
Persoonlijke ontwikkeling
Schoolleiders en management
Romans en dergelijke boeken

Sociaal emotionele ontwikkeling

Sociaal denken

Sociaal denken is een methodiek van Michelle Garcia Winner, een Amerikaanse logopediste en bedenker van de term ‘sociaal denken.’

Sociaal denken, weten wat er van je verwacht wordt in bepaalde situaties, is overal: in de klas, in je vrije tijd, met vrienden, familie, etc. Veel kinderen leren vanzelf wanneer ze hun gedrag moeten aanpassen. Voor kinderen met sociaal-cognitieve problemen is dat echter niet zo vanzelfsprekend; zij hebben duidelijke instructie nodig waar andere kinderen hun intuïtie gebruiken. Voor die kinderen is er dit boek.

De methode is opgedeeld in een theoretisch deel en een praktijkdeel. Eerst gaat Winner in op de wetenschappelijke onderbouwing van haar methode, met onder andere de sociaal-denken-boom (vanuit bepaalde wortels zoals communicatie en emotie doorgroeien), de ILAUGH-methode en de vier communicatiestappen. In het praktijkdeel staan werkbladen centraal, praktische aanpakken en korte lessen over een scala van onderwerpen, om kinderen te helpen omgaan met hun eigen en andermans sociale denken. Bijvoorbeeld: om hulp vragen, fysieke ruimte, het verschil tussen denken en zeggen en vriendelijkheid en vriendschap, en ideeën om een gesprek te beginnen.

Voor iedereen die werkt met kinderen van 10 tot 18 met sociaal-cognitieve problemen zoals autisme, Asperger, PDD-NOS, ADHD, sociale-angststoornissen.

(door Hannah Wolff)

Ruimte voor jezelf en ruimte voor de ander

In deze boeken staat positieve groepsvorming centraal, met twee kernelementen: gezamenlijkheid en het aangeven van je grenzen. Het theorieboek stelt pedagogische doelen: op een positieve manier leren samenwerken, het groepsgevoel in de klas versterken, kinderen weerbaar maken en op een gepaste manier met ongepast gedrag kunnen omgaan.

In negen korte hoofdstukken komt allerlei theorie aan bod: lichaamstaal, pesten, ervaringsleren, zelfverdediging, leren in context, en meer. Samen vormt dit een methodiek die toepasbaar is in de basisschoolklas. De theorieën worden afgewisseld met lijstjes, citaten, en de blokken “learning” en “doing” waar in onnodig Engels taalgebruik wordt aangegeven wat de theorie van jou als leraar vergt, en wat een goede praktijksituatie is om met de kinderen te doen.

In het bijbehorende praktijkboek wordt de theorie omgezet naar activiteiten voor in de gymzaal, de klas, en op het schoolplein. De oefeningen zijn verdeeld in o.a. gezamenlijkheid en communicatie, grenzen aangeven, vertrouwen, lichaamstaal en groepsvormende activiteiten. In de gymzaal zijn de oefeningen heel fysiek: leren aangeven wanneer iemand te dichtbij komt, samenwerken door klasgenoten op te tillen, materialen uitwisselen, etc. In de klas zijn de oefeningen meer gericht op communicatief samenwerken: bespreken, naar elkaar luisteren, etc. Bijvoorbeeld de ‘ik houd van’-oefening, die volgens het boek juist goed in te zetten zijn net na de zomervakantie of bij een kennismaking. De kinderen gaan in een kring zitten, en als het hun beurt is mogen ze zeggen waar ze van houden. Chocola, op vakantie gaan, zwemmen, dieren; alles kan. Als het maar iets is dat positieve associaties bij ze oproept. De kinderen die ook houden van chocola staan op. Zo leren ze elkaar op een speelse en leuke manier kennen. Een variant hierop is dat de kinderen die opstaan met elkaar van plek mogen verwisselen. Iets chaotischer misschien, maar met nog meer eigen inzet.

Het theorieboek en praktijkboek worden samen verloot. (door Hannah Wolff)

Hoogbegaafdheid op school

In de serie Omgaan met … op school worden veelvoorkomende leerproblemen behandeld door diverse experts. De vier boeken hebben een praktische insteek, met tips, tools en bruikbare informatie voor leerkrachten en intern begeleiders. In Hoogbegaafdheid, over het primair onderwijs, krijg je in acht korte hoofdstukken een stoomcursus, afgewisseld met lijstjes (o.a. hoe hoogbegaafdheid zich uit, hoogbegaafdheid versus leerproblemen, omgaan met stressmanagement) en met praktijkvoorbeelden: hoe herken je hoogbegaafde kinderen, wat voor verschillende vormen zijn er, en hoe ervaren kinderen hun hoogbegaafdheid?

Door de geringe omvang zal het geen standaardwerk worden, anderszins voorziet het wel genoeg informatie om ‘snel’ gelezen te worden, bijvoorbeeld als voorbereiding voor het samenstellen van een plusklasje. (door Hannah Wolff)

Hulpwaaier verborgen regels

De meeste kinderen leren sociale vaardigheden thuis en in hun omgang met anderen, en kunnen goed inschatten wat wel correct is en wat niet in sociale situaties. Er zijn echter ook kinderen die al die ongeschreven regels niet goed begrijpen, bijvoorbeeld vanuit een leerstoornis zoals autisme of ADHD.

Voor die kinderen is deze waaier gevuld met honderden sociale gedragsregels, geclusterd in dertig thema’s, zoals ‘afspraken maken’, ‘eten en drinken’, ‘opruimen’, ‘mediawijsheid’, ‘verkeer’, ‘boos’, en ‘grapjes, plagen en pesten.’ Het idee is dat je per dag, of per relevante situatie, een of meerdere van de regels doorneemt, zodat sociale interactie steeds makkelijker wordt. De waaier is zeer praktisch en er is goed over nagedacht. Behalve de regels bij voor de hand liggende sociale situaties zoals in winkels, horeca, op school, en bij persoonlijke hygiëne, wordt er bijvoorbeeld ook uitleg gegeven over alle feestdagen en wat die voor verschillende mensen kunnen betekenen. (door Hannah Wolff)

Hulpwaaier hoogsensitiviteit

Wat doe je met leerlingen die snel overprikkeld zijn en daardoor minder goed functioneren in de klas? En wat kun je thuis doen?

De waaier geeft antwoord op deze vragen en biedt daarnaast praktische tips over het herkennen en helpen van hoogsensitieve kinderen. Ook rekent het af met de vele misvattingen over hoogsensitiviteit door de neurologie en wetenschappelijke bevindingen rondom hoogsensitiviteit te bespreken. Voorbeelden van tips voor in de klas: wees je bewust van je non-verbale houding en de mimiek in je gezicht, bespreek evenementen ver van tevoren, kijk kritisch naar de ruimte en haal eventuele overbodige posters en dergelijke van de muur, maak gebruik van dagritmekaarten. (door Hannah Wolff)

De ontwikkeling van het kind

Dit boek beschrijft de normale ontwikkeling van kinderen op een overzichtelijke manier. Verhulst begint met de geschiedenis van de wetenschappelijke interesse in kinderontwikkeling en de belangstelling voor afwijkende ontwikkeling. Daarna volgen hoofdstukken over ontwikkelingstheorieën en invloeden op de ontwikkeling. Hierna wordt het ontwikkelingsproces besproken van het kind rond zwangerschap en geboorte, eerste levensjaar, peuter-, kleuter- en schoolleeftijd, en adolescentie. Er wordt onder andere ingegaan op de cognitieve, emotionele en sociale ontwikkeling in elke leeftijdsperiode.

Het is bewonderenswaardig hoeveel informatie de auteur heeft kunnen stoppen in een ruime 150 pagina’s. Alles wordt helder uitgelegd, waardoor het niet per se noodzakelijk is om enige voorkennis te hebben. Wel is de toon wetenschappelijk. Al met al geen boek om snel doorheen te bladeren, wel een nuttige aanvulling op de leerstof voor leerkrachten en een goed naslagwerk voor ouders.

Voor de leeuwen!

Voor de leeuwen! gaat over lesgeven aan pubers, en over pubers zelf. Het puberbrein komt uitvoerig aan bod: waarom zijn pubers soms zo bot, ongemotiveerd, wispelturig of onzeker? En, wat kun je daaraan doen als leraar? Voor deze en meer situaties geeft het boek vele tips. Heb je bijvoorbeeld last van leerlingen die meer met elkaar dan met de les bezig zijn? Gebruik dan interactieve werkvormen, zo geef je ze de mogelijkheid op een sociale manier te leren. Ook kan het goed zijn om leerlingen bij elkaar te zetten van wie jij denkt dat ze elkaar nog niet goed kennen. Zijn er leerlingen die in een mentorgesprek dichtklappen? Probeer dan iets samen te doen, zoals het lokaal opruimen, waardoor de leerling minder druk ervaart en mogelijk makkelijker praat.

In acht hoofdstukken staan informatie en tips over onder andere het omgaan met kwetsbare leerlingen, het zijn van een rolmodel, je autoriteit als leraar en plezier hebben in je werk. Binnen die hoofdstukken komen deelonderwerpen aan bod zoals lichaamstaal, de-escalatie en straf geven. Ook wordt elk hoofdstuk ingeleid door een strip van striptekenaar Jan Bart Dieperink.

Het is een bijzonder toegankelijk en behulpzaam boek door de vlotte schrijfstijl, de tips, strips en achtergrondinformatie, en de vele citaten van leerlingen. (door Hannah Wolff)

SEL: sociaal-emotioneel leren als basis

SEL: sociaal-emotioneel leren als basis is, zoals de titel al vermeldt, een boek over de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen hoe je daar als school op in kunt spelen. Wat meteen opvalt aan dit boek is de overzichtelijke indeling. Het boek begint met een schema van welk hoofdstuk geschikt is voor welke doelgroep. Als leraar hoeft u niet alle hoofdstukken te lezen, maar als intern begeleider liefst wel.

Het boek bestaat uit drie onderdelen: theorie, praktische uitwerking van de competenties en invoering van een programma.
Het eerste onderdeel begint met de uiteenzetting van de vijf competenties van sociaal-emotioneel leren en een aantal redenen waarom dit zo’n belangrijk onderwerp is. Interessant is vooral hoofdstuk vier waar zes onderzoeken over sociaal-emotioneel leren worden samengevat, zij het heel kort. Het is niet veel, maar biedt voor de praktisch ingestelde lezer wel even een korte verdieping. In het tweede deel over de vijf competenties, volgt meer theorie. Per competentie wordt een korte omschrijving en een aantal praktische voorbeelden beschreven, waarna er een theoretische verdieping volgt. Tot slot eindigt elk hoofdstuk met een aantal suggesties voor activiteiten om met de competentie te oefenen. Het derde deel biedt handvatten voor implementatie van een programma voor sociaal-emotioneel leren aan de hand van drie voorbeeldscholen. Al met al een compleet handboek om sociaal-emotioneel leren op school een boost te geven. (door Eline Geus)
Kees van Overveld, SEL: sociaal-emotioneel leren als basis. Huizen: Uitgeverij Pica, 2017. €19,95

Tics en dwang in de klas

In deze hulpwaaier van Pica vind je theorie en tips over kinderen en jongeren met tics en dwanggedachten en -neigingen. De waaier opent met tal van voorbeelden van tics en dwang en gaat vervolgens verder met algemene tips en tips voor in de klas. Daarnaast staan er ook gerichte strategieën voor bijvoorbeeld prikkelverwerking. Het sluit af met bronnen voor meer informatie en handreikingen. De waaier is een compact, praktisch naslagwerk met allerlei tips om te gaan met kinderen met dwang of tics in de klas. (door Eline Geus)

Laura Beijaars & Annet Heijerman, Tics en dwang in de klas. Pica, 2016.

‘Ik wil niet gepest worden!’

Wordt er in jouw klas gepest of wil jouw school aan de slag met een pestbeleid? Dan is het boek ‘Ik wil niet gepest worden! Effectief en concreet handelen op de basisschool’ wellicht wat voor jou. Auteur en voormalig leraar Onno van Ulzen beschrijft de ‘no blame methode’. Hij ontwikkelde met zijn eigen ervaring een no blame training voor in de klas. Die training begint bij de vraag ‘wat is pesten?’ en wat pesten met de gepeste doet. Het is volgens Van Ulzen belangrijk om pesters niet te veroordelen. In de klas worden advocaten aangesteld die het melden als er weer gepest wordt. Vervolgens wordt de rol van de pester centraal gesteld en leren leerlingen dat je niet geboren wordt als pester. Als het pesten gestopt is, gaat de training over naar omgaan met elkaar. Het boek sluit af met een hoofdstuk over de rol van de leraar, school en het omgaan met ouders. Dit dunne, maar concrete boek biedt een uitgewerkte training die je in een klas kunt inzetten. (door Eline Geus)

Onno van Ulzen, ‘Ik wil niet gepest worden!’ Effectief en concreet handelen op de basisschool. Amsterdam: Uitgeverij SWP

Krachtgericht coachen

Fred Korthagen is emeritus-hoogleraar onderwijskunde van de Universiteit Utrecht met als specialisaties opleiden, training en coaching. Ellen Nuijten heeft ruim twintig jaar ervaring als personal coach en team coach. Samen hebben ze Krachtgericht coachen geschreven, een effectieve coachingsmethode die is gericht op het benutten van het ‘psychologisch kapitaal’.

Dit psychologische kapitaal bestaat uit meerdere elementen, waarvan vertrouwen in het eigen kunnen de meest essentiële is. Verder bestaat het kapitaal uit ‘kernkwaliteiten’: de persoonlijke kwaliteiten die bij elk mens anders zijn. De lijst kernkwaliteiten is eindeloos; enthousiasme, optimisme, empathie, creativiteit, flexibiliteit, relativisme, vastberadenheid, zelfstandigheid, humor, etc. Deze kwaliteiten hoeven niet enkel vanuit de professionele wereld te komen, ook kwaliteiten vanuit beoefende hobby’s of het privéleven komen aan bod.

Na het bespreken van de kernkwaliteiten gaan de hoofdstukken over onder andere krachtgerichte feedback, een stappenplan voor krachtgericht coachen en autonomie en zelfsturing. Naast theorie worden er casussen besproken en staan er veel voorbeelden en praktische tips in dit informatieve en zeer leesbare boek.

Voor coaches, mentoren, docenten, HR-professionals, pedagogisch en agogisch werkers, en studenten die een opleiding ambiëren of volgen in een van deze richtingen. (door Hannah Wolff)

KlasseDeal

Het centrale thema van KlasseDeal is groepsvorming. De centrale vraag: hoe kun je als leraar of mentor het groepsproces positief beïnvloeden en onderhouden? Om deze vraag te beantwoorden geeft het boek een kader met schoolafspraken, achtergrondinformatie en oefeningen. De oefeningen in het boek zijn makkelijk te realiseren en kunnen aangepast worden naar klasgrootte en tijdsduur.
De methode is geschreven voor de brugklas, 2e klas en 3e klas, maar er is vooral veel aandacht voor de brugklas, omdat de leerlingen dan in een nieuwe omgeving terecht komen en extra baat hebben bij het veroveren van een prettige plek tussen hun nieuwe klasgenoten. De latere klassen worden minder uitvoerig besproken.

Het boek is gericht op drie facetten: ontmoeten, begrijpen en het werken aan een gezamenlijke missie. Zo’n missie is bijvoorbeeld een klas willen zijn waarin iedereen zich prettig voelt, of een klas zijn waarin iedereen er voor elkaar wil zijn. Hiernaast gaat het boek ook in op de kwaliteiten en de rol van de leraar, pesten, en het hoe-en-wat rondom de puberteit.

Klassedeal is een toegankelijk boek voor leraren die willen toevoegen aan een positief groepsgevoel in de klassen waar zij les aan geven. (door Hannah Wolff)

Gedragsproblemen en -stoornissen

Diagnosedrift

Een groeiend aantal pedagogen, psychologen en andere (onderwijs)experts stelt diagnostisering en medicalisering van leerlingen ter discussie. Denk aan Laura Batstra, Trudy Dehue, Jim van Os en Micha de Winter. Diagnosedrift van journalist Sanne Bloemink past in dit rijtje. In dit goed leesbare boek gaat ze niet in op de schuldvraag, maar onderzoekt ze vanuit verschillende perspectieven (ouders, psychiaters, leraren) het proces van medicalisering. Dat culmineert in een ander perspectief op opvoeding en onderwijs.

Het boek begint met praktijkcasussen. Daarna volgen stukken over onder meer de Wet passend onderwijs en andere veranderingen in het Nederlandse onderwijs, de digitale wereld (schermverslaving e.d.), de schrijnende consequentie van diagnosedrift op het omgaan met kindermishandeling, de DSM, ambitieuze ouders en modeziektes. Al deze stukjes informatie en onderzoek vormen samen een overkoepelende gedachte: stop met de diagnosedrift en de bijbehorende medicijnen, zoek naar pedagogische oplossingen in plaats van medische, en laat kinderen zich op hun eigen manier ontwikkelen.

Over die boodschap valt te twisten, maar Diagnosedrift is op z’n minst een gedegen journalistiek onderzoek, en op z’n meest een essentieel werk waarin wordt aangestuurd op een paradigmaverschuiving over de diagnose en medicalisering van onder andere ADHD, autisme, en (sociale) gedragsproblemen. (door Hannah Wolff)

Brutaal, boos of agressief gedrag op school

In tien beknopte hoofdstukken geven de auteurs adviezen en handvatten aan leerkrachten van het primair en voortgezet onderwijs, om kinderen met storend gedrag socialer te maken. De adviezen zijn gebaseerd op ouderinterventies, opvoedingsvaardigheden en cognitief gedragstherapeutische interventies voor kinderen.

De hoofdstukken gaan onder meer over complimenten geven, positieve opdrachten, straf, en samenwerking met ouders en hulpverlening. Een voorbeeld: wees proactief, ga snel in gesprek met ouders wanneer een kind veel storend gedrag vertoont. Voorkom kritiek op de ouders of de opvoeding, door “ik-boodschappen” uit te spreken, en formuleer een positief doel om samen met de ouders aan te werken. (door Hannah Wolff)

Autisme centraal

De methodiek van Autisme centraal draait om zes begrippen: autistisch denken, basisrust, concrete communicatie, dubbelspoor, eigenheid en functionaliteit. De kern van de methodiek is begrijpen hoe leerlingen of kinderen met autisme informatie verwerken, en vervolgens leren hoe je daarmee om kunt gaan.

In het hoofdstuk ‘Autistisch denken’ leidt de auteur je langs de leidende theorieën en kenmerken van autisme, zodat je als het ware een autistisch perspectief kunt ontwikkelen. In ‘Basisrust’ wordt gekeken naar autisme en stress, en in het hoofdstuk over communicatie komen (on)dubbelzinnigheid en stappenplannen langs. ‘Dubbelspoor’ gaat over de wisselwerking tussen de persoon met autisme en zijn of haar omgeving, en hoe je die omgeving aan kunt passen door prikkels weg te halen of toe te voegen. ‘Eigenheid’ kijkt niet naar autisme als diagnose, maar naar de mensen die autisme hebben: autisme kent evenveel vormen als er mensen zijn, dus begeleiding is maatwerk. ‘Functionaliteit’ houdt in dat er gekeken wordt naar activiteiten en vaardigheden die inzetbaar zijn in meerdere situaties, zodat mensen met autisme er optimaal van profiteren. Het boek sluit af met praktijkvoorbeelden waarin deze methodiek is toegepast, bijvoorbeeld in de situaties ‘Bram weigert mee te werken in de klas’ en ‘wat te doen als ondersteuners onderling botsen’.

Naast alle theorie en praktijkvoorbeelden is de methodiek ook gevisualiseerd, als meerdere knoppen en schakelaars die in verschillende wisselwerkingen met elkaar in verband staan. De methodiek is niet specifiek op leraren gericht (“ouders en begeleiders”), maar kan zeker een handig hulpmiddel zijn op school. (door Hannah Wolff)

Geweldloos verzet op school

Wat doe je met leerlingen die over de schreef gaan? Geweldloos verzet, ook wel bekend onder de naam Nieuwe Autoriteit, is een manier van reageren op grensoverschrijdend gedrag. Het wordt gekenmerkt door de-escalatie en aanpak van het probleem met het netwerk van de leerling, zodat de ouder of de school er niet alleen voor staat. Geweldloos verzet werd oorspronkelijk ontworpen voor gezinssituaties, maar kan ook in het onderwijs van nut zijn als praktisch handvat voor het omgaan met probleemgedrag. Deze herziene versie uit 2018 betrekt het mbo bij de aanpak die in de eerdere druk het primair, voortgezet en speciaal onderwijs besloeg.

De methodiek wordt vooral beschreven aan de hand van concrete voorbeelden uit de onderwijspraktijk. De eerste paar hoofdstukken gaan over de algemene relatie tussen leerkracht en leerling en behandelen o.a. vertrouwen, een open dialoog, en oplettendheid in de klas. Het vijfde hoofdstuk gaat over de methodiek, met als kern de vijf pijlers van geweldloos verzet: de-escalatie, relatie- en herstelgebaren, aanwezigheid, verzet bieden, en steungroepen organiseren. Na het stappenplan volgen meerdere hoofdstukken met voorbeelden over samenwerking met het thuisfront, gedragsproblemen, en specifieke aanpassingen in het stappenplan voor het speciaal- en middelbaar beroepsonderwijs.

De auteur heeft niet geprobeerd het wiel opnieuw uit te vinden, maar positioneert deze aanpak als een aanvulling op wat leerkrachten al kunnen en weten. (door Hannah Wolff)

Autisme, samen aan de slag!

Onderzoek naar autisme is een relatief jonge wetenschap. Hierdoor is er niet één algemeen geldende manier waarop onderwijsprofessionals kunnen omgaan met kinderen met autisme. Deze TIBtool biedt praktische handreikingen die als basis kunnen dienen en de samenwerking tussen leerling, leerkracht en begeleider kunnen versterken. In negen korte hoofdstukken (“aanraders”) wordt uitleg gegeven over de beeldvorming rond autisme, werken met metaforen, in gesprek gaan met de leerling, begeleiding en collegiale consultatie, en meer. Bij elk hoofdstuk worden er ook voorbeelden en tips besproken.

Gedragsproblemen in de klas

Anton Horeweg heeft heel veel praktijkervaring (meer dan dertig jaar groep 8), maar heeft zich ook in onderwijsonderzoek verdiept. Zijn boeken over gedragsproblemen (Gedragsproblemen in de klas, een praktisch handboek uit 2013, Gedragsproblemen in de klas, in het voortgezet onderwijs uit 2015, en zijn nieuwste Wat stuitert daar door je klas, over kinderen met ADHD en hun leraren) zijn helder geschreven, voorzien van (populair-)wetenschappelijke bronnen en staan vol herkenbare voorbeelden. Maar misschien wel het belangrijkste: steeds voegt Horeweg een lemma toe: ‘wat kun je doen in de klas’, of ‘wat kan (moet) de school doen?’. Wat stuitert daar door je klas Juist zijn ervaring maakt dat hij oog heeft voor de valkuilen, gedrag dat je als leraar snel (en onbewust) gaat vertonen als je wordt geconfronteerd met bijvoorbeeld een leerling met ADHD, maar waardoor je onbedoeld samen in een negatieve spiraal terecht kunt komen. Horeweg is behoorlijk compleet, bespreekt bijvoorbeeld ook divers medicijngebruik) en is eigenlijk altijd positief. Met rechten handboeken die je op de plank wilt hebben staan. (door Monique Marreveld)

Anton Horeweg, Gedragsproblemen in de klas, een praktisch handboek. Tielt, uitgeverij Lannoo Campus, 2013; Gedragsproblemen in de klas, in het voortgezet onderwijs. Tielt, uitgeverij Lannoo Campus, 2015; Wat stuitert daar door je klas, over kinderen met ADHD en hun leraren. Tielt, uitgeverij Lannoo, 2017.

Talentbegeleiding bij laagbegaafde jongeren

Laagbegaafde jongeren volgen doorgaans regulier onderwijs, maar worden vaak gestigmatiseerd en kunnen niet altijd goed mee komen in de klas. Dit boek neemt als uitgangspunt dat iedereen een talent heeft, en geeft opvoeders, leerkrachten en jeugdhulpverleners de handvatten om laagbegaafde jongeren hun talent te helpen ontdekken en ontwikkelen.

Het boek informeert over hoe laagbegaafde jongeren functioneren en leren. Het besteedt aandacht aan puberteit en persoonlijkheidsontwikkeling en aan de factoren die laagbegaafde jongeren beïnvloeden, stimuleren of juist remmen bij de ontwikkeling van hun talenten. De hoofdstukken gaan onder andere over de omgeving (bijvoorbeeld de aanwezigheid van religie), hulpverlening en de overheid. De theorie wordt steeds afgewisseld met praktijkvoorbeelden, korte interviews en reflectievragen vwoor de lezer. Ook is er een website met aanvullend materiaal, opdrachten en links. (door Hannah Wolff)

Gedragsmanagement in de klas: pocketboek

‘Gedragsmanagement in de klas’ is met recht een pocketboek, het past inderdaad in je broekzak. Ondanks het formaat komt er veel aan de orde in het boekje. De auteurs Peter Hook en Andy Vass benadrukken door het hele boek heen het belang van een positieve benadering. Het boek opent met drie leiderschapsstijlen die bondig aan de orde komen door drie ‘typen’ leerkrachten te schetsen. Iet wat kort door de bocht, maar het geeft wel vlug een beeld. Vervolgens komen acht kernprincipes aan bod. Die variëren van een plan van aanpak om goed gedrag te stimuleren tot hoe je omgaat met leerlingen met een weerwoord. De auteurs houden van lijstjes, want daarop volgt een tienstappenplan voor discipline. Daarin vind je bijvoorbeeld complimenteren van goed gedrag, fysieke nabijheid en eventuele verwijdering uit de les. Het boek sluit af met allerlei andere tips, zoals maar één waarschuwing geven en je verwachting blijven herhalen. ‘Gedragsmanagement in de klas’ is een dun, bondig boekje vol praktische voorbeelden voor hen bij wie het klassenmanagement niet van een leien dakje loopt en daar vlug wat handvatten voor willen. Een wetenschappelijke onderbouwing of uitgebreide voorbeelden vind je in dit boek niet. (door Eline Geus)

Peter Hook en Andy Vass, Gedragsmanagement in de klas: pocketboek. Uitgeverij Bazalt. 2017. €16,00

Groepsplan gedrag

Leraren en begeleiders in het primair onderwijs zullen er al bekend mee zijn: Groepsplan gedrag is met acht drukken in vier jaar een populair boek over het voorkomen en aanpakken van gedragsproblemen in de klas. In deze herziene achtste druk zijn er enkele aanvullingen: nieuwe hoofdstukken over ouderbetrokkenheid, preventie van pesten, en het omgaan met slachtoffers en pesters. Daarnaast is de actuele kennis over het voorkomen en aanpakken van gedragsproblemen verwerkt, én is deze uitgave afgestemd op de Wet passend onderwijs en de Wet sociale veiligheid op school.

De kern van het boek draait om de drie verschillende niveaus waarop activiteiten, leerlinginterventies en leerstrategieën kunnen worden gepland om gedragsproblemen te voorkomen en/of aan te pakken. Basis is een algemene aanpak voor alle kinderen. De zogenoemde secundaire preventie richt zich op kinderen die zich problematisch ontwikkelen, en is van korte duur, zodat deze zich spoedig weer met de rest op het eerste niveau bevinden. De ‘tertiaire’ preventie is voor kinderen die een meer langdurige en intensieve aanpak nodig hebben, waarbij ook ouders en klasgenoten een rol (kunnen) spelen. Binnen deze preventieniveaus worden er praktische tips gegeven, met veel aanvullende theorie over bijvoorbeeld groepsvorming, zelfmanagement, impulscontrole, externaliserend gedrag en executieve functies. (door Hannah Wolff)

PBS in de klas

Positive Behavior Support (PBS) is een methode waarmee je een ‘positieve omgeving creëert die het leren bevordert en gedragsproblemen voorkomt’. Het is een totaalaanpak gericht op preventie van gedragsproblemen, gebaseerd op tientallen jaren onderzoek naar klassenmanagement en behaviorisme, een stroming binnen de psychologie. PBS kent vier essentiële elementen: gedragsdoelen (bijvoorbeeld het maken van huiswerk of op tijd komen), data (kwantitatieve informatie over leerlinggedrag), interventie (de juiste aanpak bij jouw leerling, school en context) en systemen (training, professionalisering, gedragsteams).

Het boek is opgedeeld in drie delen. In ‘Grondslagen en basisprincipes van PBS’ worden de behavioristische principes, schoolbrede PBS en PBS op klasniveau besproken. Het tweede deel ‘PBS voor de hele klas’ behandelt betrokkenheid, gedragsverwachtingen en strategieën om gewenst gedrag te bekrachtigen en om op ongewenst gedrag te reageren. Het laatste deel biedt een overzicht van verschillende interventieniveaus op school en in je klas. De informatiedichtheid van de theorie ligt hoog, maar de tekst is helder geschreven en er zitten genoeg praktijkvoorbeelden, formulieren en grafieken in om het geheel leesbaar te maken.

Voor leraren, begeleiders, gedragsspecialisten, schoolpsychologen, SEN-studenten, PBS-coaches en PBS-teams in het primair en voortgezet onderwijs. (door Hannah Wolff)

Gedrag in uitvoering

Inmiddels zijn er tal van boeken geschreven over (het stimuleren van) executieve functies. Een daarvan is ‘Gedrag in uitvoering’. Dit boek is zowel voor ouders als leerkrachten geschreven en bevat dan ook tips voor zowel thuis als op school. Het boek begint met een uitleg van de hersenen. In elk hoofdstuk vindt je per leeftijdscategorie (tussen de 3 en 17 jaar) voorbeelden waarbij de executieve functie een rol speelt. Hoe het gedrag eruit ziet als de executieve functie zwak is ontwikkeld, vind je verderop in het hoofdstuk. Vervolgens leggen de auteurs de executieve functie uit en volgt er een uitgebreide lijst tips voor thuis en op school. Daarnaast bevat elk hoofdstuk een deel met wetenschappelijke achtergrond waarin experimenten en resultaten beschreven worden. Op deze manier worden de executieve functies inhibitie, flexibiliteit, werkgeheugen, metacognitie en emotieregulatie beschreven. Het boek biedt je kortom een begrijpelijk beeld van executieve functies. (door Eline Geus)

Diana Smidts & Mariette Huizinga, Gedrag in uitvoering: over executieve functies bij kinderen en pubers. Uitgeverij Nieuwezijds. €19,95

Extreem in de klas

Hoe ga je om met botsingen tussen leerlingen in de klas en foute opmerkingen over bevolkingsgroepen? In ‘Extreem in de klas’ vertellen 26 experts, van lerarenopleider tot filosoof, over hun ervaringen en kennis, in de hoop leraren handvatten te bieden.
Het boek is opgebouwd uit interviews in korte hoofdstukken. Elke expert brengt een ander stukje kennis in, waardoor er allerlei kanten belicht worden zoals bildung, communicatietechnieken, het gesprek aangaan en reflecteren. (door Eline Geus)

Mark Leegsma, Extreem in de klas. Leusden: ISVW Uitgevers, 2017. €14,95

Autisme en zintuigelijke prikkels

Hypergevoeligheid is geen pretje, denk aan niet aangeraakt willen worden, dol zijn op harde geluiden of juist niet tegen een sirene kunnen. In de DSM-5 is bij de criteria voor autisme ook hyper- en hyporeactiviteit toegevoegd. Dat werd tijd, volgens de auteurs van dit boek. Vanuit verschillende niveaus en theorieën beschrijven ze in dit boek de zintuigelijke problemen die veel kinderen met autisme ervaren. Ze noemen ook enkele observatie-instrumenten, die in de bijlagen zijn opgenomen. Tips en interventies beslagen het grootste deel van het boek, waarmee het van beschrijvend en informatief ineens ook erg praktisch wordt. (door Eline Geus)

Ina van Berckelaer-Onnes, Steven Degrieck,& Miriam Hufen, Autisme en zintuigelijke problemen. Amsterdam: Boom uitgevers, 2017. €34,95

Overprikkeld

cover Overprikkeld Hoe kun je de wereld van een kind met bijvoorbeeld ADHD of OCD overzichtelijker en minder beangstigend maken? In ‘Overprikkeld’ geeft ervaringsdeskundige Carolyn Dalgliesh praktische tips en handvatten. Hoewel het boek vooral bedoeld is voor de thuissituatie, kun je er ook als leraar nuttige tips uit halen. In het eerste deel staat het begrijpen van het prikkelgevoelige kind centraal. Zo komt er aan bod wat van invloed is op het gedrag en staan er tips en hulpmiddelen in, bedoeld om meer structuur, balans en harmonie te creëren voor het kind. (door Veerle Straatman)

Carolien Dalgliesh, Overprikkeld: Praktische strategieën om de wereld van je prikkelgevoelige kind te structureren. Amsterdam: Hogrefe Uitgevers

Wiebelen en friemelen in de klas

Wiebelige of slome leerlingen in je klas? Lees dan eens ‘Wiebelen en friemelen in de klas’. Monique Thoonsen en Carmen Lamp vertellen hierin op een toegankelijke manier alles over prikkelverwerking en geven allerlei praktische tips over hoe je leerlingen kunt ontspannen en activeren. Bij de theorie staan veel voorbeelden en je kunt zelfs een quizje doen om je eigen prikkelverwerking te testen. Ook de zintuigen komen aan bod. In korte kaders wordt af en toe wetenschappelijk onderzoek besproken.
Het grootste gedeelte van het boek gaat over praktische toepassingen. De auteurs maken onderscheid in kalmerende en activerende oefeningen. Een oefening is vaak op beide manieren in te zetten, met een wat andere benadering. Twee voorbeeldjes hiervan vind je op onze website (1, 2).
De tips in het boek zijn ingedeeld per lichaamsdeel en zintuig. Voor speciale momenten zoals op straat of tijdens een schoolfeest zijn ook tips opgenomen in het boek. Tot slot worden er ook producten besproken zoals wiebelkussens en verschillende ‘friemelmaterialen’ en komen instructiemomenten en klassenindelingen aan bod. Dit boek biedt een compleet overzicht om aan de slag te gaan met die wiebelige of juist langzame leerlingen in je klas. (door Eline Geus)

Monique Thoonsen & Carmen Lamp, Wiebelen en friemelen in de klas: over de invloed van zintuiglijke prikkelverwerking op leren. Uitgeverij Pica. €24,95

Zeg nee

Zeg nee is een pleidooi om kinderen van jongs af aan te leren begeleiden en begrenzen: zeg ‘nee’ tegen nog een koekje, beperk de schermuren en alle groente moet in ieder geval geproefd worden. Niet om discipline of gehoorzaamheid af te dwingen, maar als deel van hun zelfsturing. Het idee is dat kinderen die leren dat er ook een ‘nee’ is, beter leren ‘nee’ tegen zichzelf te zeggen. De auteur stelt dat het begrenzen van kinderen helpt om hun executieve functies te ontwikkelen, zoals concentratie, zelfbeheersing, tijdsmanagement en (zelf)reflectie.

Het boek bestaat uit twee delen. Het eerste deel gaat over het belang van nee zeggen en executieve functies. In het tweede deel wordt advies en aandachtspunten gegeven in vijf hoofdstukken: de babytijd, peutertijd, basisschooltijd, middelbareschooltijd en jongvolwassenheid. Tips over het ‘schakelen’ op de basisschool, ten behoeve van hun flexibiliteit: geef van tevoren aan hoelang de activiteit duurt, en geef het ook aan wanneer die tijd bijna voorbij is, benoem wanneer dat kan wanneer een kind weer verder kan met de activiteit (in de middag, de volgende dag), gebruik een overgangsritueel.

Executieve functies

Meer leren in minder tijd

Leerlingen op de middelbare school hebben vaak het idee dat ze moeten kiezen tussen óf een druk sociaal leven, óf hun huiswerk. Dat het wel te combineren valt, bewijst dit boek. Met praktische tips wil de auteur bereiken dat leerlingen hun huiswerk ‘effectiever en efficiënter’ maken: in minder tijd en met de hoogst haalbare uitkomsten.

Het boek is opgedeeld in vier delen. ‘Brein’ behandelt de fysieke kant van het leren: hoe het puberbrein werkt en hoe je het leerproces kan ondersteunen met gezonde voeding, genoeg slaap en beweging, en door te investeren in hobby’s en ontspanning. ‘School’ gaat over het praktische aspect van huiswerk maken en bevat tips over onder andere het bijhouden van de agenda, woorden en grammatica leren en het maken van meerkeuzevragen. ‘Plannen’ gaat over het maken en uitvoeren van een huiswerkplanning, en ‘Motivatie’ gaat over praktische handvatten bij de zoektocht naar motivatie, vaak een netelige kwestie bij pubers. Met de vele tips en heldere theorie die de auteur in het korte boekje heeft weten te bundelen is Meer leren in minder tijd een goed hulpmiddel voor een succesvolle middelbareschooltijd. (door Hannah Wolff)

Executieve functies versterken

Een leerling die moeilijk opstart, die huiswerk vergeet of een rommelige tafel heeft, elke leraar kent er wel een. De crux zit ‘m, volgens auteurs Joyce Cooper-Kahn en Margaret Foster, in de executieve functies. Geen idee wat dat zijn en hoe je ze verbetert? Dan is het boek ‘Executieve functies versterken op school: een praktische gids voor leerkrachten’ iets voor jou. Het begint met wat uitleg, maar de meeste ruimte gaat naar praktische tips. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de routines in de klas en tijdens je instructie. Voor leerlingen die extra hulp nodig hebben, formuleren Kahn en Foster heel specifieke interventies. Zo raden ze aan om leerlingen dagen waarop ze huiswerk maken voor grote projecten in de agenda’s te laten noteren, wekelijks het kluisje en de agenda te controleren en signaalwoorden te laten onderstrepen in teksten. Kortom, een boek dat vooral geschikt is voor de leraar die op zoek is naar praktische tips. (door Eline Geus)

Joyce Cooper-Kahn & Margaret Foster, Executieve functies versterken op school: een praktische gids voor leerkrachten. Amsterdam: Hogrefe uitgevers

Wijzer in executieve functies

Hebben jouw leerlingen moeite met plannen, het opstarten van hun taak of hun impulsen in te houden? Dan kan het helpen om hun executieve functies te versterken. Dat kan met de spelletjes van Wijzer in executieve functies. Er is een variant voor groep 1 t/m 4 en een voor groep 5 t/m 8. In de doos zit een boekje waarin kort de zeven executieve functies worden uitgelegd. Elke functie heeft een metafoor gerelateerd aan een boot. Zo wordt inhibitie op de spelkaarten afgebeeld als een anker, omdat het de ‘rem’ is om niet direct op prikkels te reageren. In het pakket zitten 35 spelletjes, ieder op een eigen kaart. Het zijn vaak simpele spelletjes die je in 5 minuten kunt spelen. Sommige spelletjes ken je misschien al, zoals woorden omschrijven (ter oefening van planning en organisatie), de juffrouw zegt (ter oefening van inhibitie) in de set voor de bovenbouw, maar er zit ook genoeg nieuws in. Ook in de set van de onderbouw zitten verrassende, korte spelletjes, zoals twee neuzen, waarbij leerlingen een aantal lichaamsdelen bij elkaar moeten houden (ter oefening van de flexibiliteit). Een ander voorbeeld is figuren maken, waarbij leerlingen zonder te overleggen samen een figuur moeten vormen (ter oefening van planning en organisatie). Op de bijgevoegde kijkkaart staan observatievragen, waarmee je zelf een beeld kunt vormen van de ontwikkeling van de executieve functies van je leerlingen. (door Eline Geus)

Maaike Houtman, Maaike Losekoot, Tjitske van der Waals & Mickey Waringa. Wijzer in executieve functies: groep 1-4. Uitgeverij Pica en Zien in de klas. €24,90

Maaike Houtman, Maaike Losekoot, Tjitske van der Waals & Mickey Waringa. Wijzer in executieve functies: groep 5-8. Uitgeverij Pica en Zien in de klas. €24,90

Zet je EF-bril op

Executieve functies en zelfsturing, we hebben er al een hoop boeken over voorbij zien komen. Dit boek is speciaal geschreven voor kleuterleerkrachten, vanuit een project van Hogeschool Odyssee en Stad Aalst (België). De auteur, Sanne Feryn, is docent en onderzoeker aan de lerarenopleiding kleuteronderwijs aan Hogeschool Odyssee in Aalst.
Bij het boek boek ontvang je ook een heel pakket met bijlagen, met daarin observatie-instrumenten, posters en kaarten voor activiteiten. Het boek behandelt drie executieve functies: impulscontrole, werkgeheugen en cognitieve flexibiliteit en emotieregulatie. De functies worden kort en overzichtelijk uitgelegd, met voorbeelden. Vervolgens worden veel praktische handvatten geboden om de executieve functies te stimuleren. Hiervoor zijn alleen interventies gekozen die wetenschappelijk effectief zijn gebleken. Denk aan de stop-denk-doe regel, rollenspel plannen en reflecteren. Een poster van de stop-denk-doe regel en pictogrammen daarvan, vind je in de bijlage. Twee derde van het boek is gewijd aan speelse activiteiten om de executieve functies te oefenen, bijvoorbeeld bewegingsspelen en reactiespelen. Ook wordt een aantal prentenboeken genoemd bij de verschillende executieve functies, waarbij vragen voor de klas geformuleerd zijn. Het meeste materiaal dat nodig is, zoals dierenplaten, vind je in de bijlagen, gedrukt op dik papier. De auteur benadrukt wel: werk ook geïntegreerd aan executieve functies en dus niet alleen als losse activiteiten. In het boek vindt je daar veel handvatten en vragen voor. Het boek sluit af met een grote literatuurlijst met wetenschappelijke artikelen om je verder te kunnen verdiepen. Kortom een heel compleet, praktisch en mooi uitgegeven boek. (door Eline Geus)

Sanne Feryn, Zet je EF-bril op: stimuleer de executieve functies van jouw kleuters. Hogeschool Odysee, Stad Aalst & Associatie KU Leuven, 2017.

Didactiek

Kiezen voor een brede kijk op instructie

In deze TIBtool: een praktische kijk op verschillende instructievormen. Het eerste hoofdstuk gaat over de belangrijke rol van de intern begeleider als kenniscoördinator. Verder gaan de hoofdstukken over de rol van instructie bij lesgeven aan groep 1 en 2, bij rekenen, spelling, woordenschat en begrijpend lezen.

Een voorbeeld: het GRRIM-instructiemodel voor begrijpend lezen. GRRIM staat voor Gradual Release of Responsibility Instruction Model: de verantwoordelijkheid voor de instructie verschuift dus van leerkracht naar leerling. Er zijn vier fases: in de ik-fase doet de leerkracht het lezen voor, door o.a. de tekst hardop voor te lezen en sommige woorden uit te leggen. In de wij-fase ondersteunt de leerkracht het denkproces van de leerlingen door vragen te stellen en aanwijzingen te geven. In de jullie-fase verwerken de leerlingen samen de opdracht, door te overleggen. In de jij-fase gaat de leerling individueel aan de slag met de tekst. (door Hannah Wolff)

Verhalen, kunstgeschiedenis en cultuuronderwijs

Vertel mij wat je ziet gaat over kunstgeschiedenis en cultuuronderwijs, en richt zich specifiek op docenten die kunstonderwijs of kunstgeschiedenis geven op hogescholen. De auteur pleit in dit boek voor een meer pedagogische aanpak van kunstgeschiedenis geven, in plaats van de klassieke chronologie van stijlen en bijbehorende kunstwerken. Met haar aanpak zou kunstgeschiedenis meer op een lijn komen te liggen met cultuuronderwijs, door studenten te leren hoe ze vanuit interactie met (oudere) kunst de hedendaagse cultuur kunnen duiden.

Het boek zegt een ‘praktisch’ kader te geven voor het snijvlak van cultuur- en kunstonderwijs, maar leest meer als een kunstfilosofisch traktaat. Een flinke basiskennis van stijlgeschiedenis en iconologie zijn onmisbaar. Interessant voor de geoefende lezer. (door Hannah Wolff)

Basisboek RTI

In het Basisboek RTI wordt uiteengezet wat RTI kan betekenen voor leraren, orthopedagogen en psychologen. Response to intervention (RTI) is een methodiek, die duidelijk moet maken met welke vorm van instructie een leerling het meest gebaat is. Het doel is om zwakke leerlingen zoveel mogelijk kansen te bieden een hoger niveau te halen in lezen, spelling en rekenen. RTI heeft drie onderdelen: preventie (het voorkomen van leerachterstand), professionalisering van leraren, en indicatie (zorgbudget toewijzen).

Na een meer uitgebreide uitleg over RTI in het eerste hoofdstuk volgen hoofdstukken over de inzet van RTI bij technisch lezen, rekenen in het basisonderwijs, rekenen in het voortgezet onderwijs, en het toekennen van ondersteuning in passend onderwijs. Ook gaan de auteurs in op de raakvlakken met in Nederland bekende methoden zoals Positive Behavior Support en handelingsgericht werken. (door Hannah Wolff)

Aan de slag met W&T-onderwijs

Om kinderen te leren omgaan met de vele technologische ontwikkelingen, moeten basisscholen vanaf 2020 meer aandacht gaan besteden aan wetenschap en technologie (W&T). Dat zou ze beter moeten voorbereiden op een arbeidsmarkt waarin technische basiskennis onmisbaar is. Kinderen moeten ‘onderzoekend en ontwerpend leren’, waarbij ze vaardigheden ontwikkelen zoals mediawijsheid, probleemoplossing en een basis aan ICT-kennis. Om leerkrachten hierop voor te bereiden is er Aan de slag met W&T-onderwijs.

Het boek bestaat uit twee delen. Het eerste is theoretisch: wat is W&T-onderwijs, wat houdt het leermodel in en wat leren we de ‘technici van de toekomst’? In het tweede deel staat de praktijk centraal. In de acht korte hoofdstukken staan ruim vijftig tips en voorbeelden. Wat te doen als je zelf niet heel technisch bent, hoe houdt je de lessen betaalbaar, hoe kom je aan de juiste faciliteiten voor W&T-lessen en wat kun je de leerlingen überhaupt aanbieden? De praktische handvatten worden afgewisseld met interviews, met ervaringen van leraren die W&T-onderwijs al hebben ingevoerd op hun basisschool. (door Hannah Wolff)

Woorden temmen. 24 uur in het licht van Kila&Babsie

In deze eerste (en tot nu toe enige) bundel uit de serie woorden temmen neemt dichtersduo Kila&Babsie je mee naar een dag vol gedichten. Voor elk uur van de dag (en nacht) kozen ze een bijpassend gedicht uit hun favorieten. Zo lees je om 1 uur ’s nachts De idioot op het dak van Tjitske Jansen en om 4 uur ’s middags Ik ben lekker stout van Annie M.G. Schmidt. Daarnaast koppelden ze elk gedicht aan een locatie: je kunt je gedichtkeuze dus ook laten inspireren door de plaats waar je bent: in bed, in het ziekenhuis, in een café, of, mocht je jezelf er ooit vinden, in een dienstlift.

Bij elk gedicht vind je extra informatie, vragen en opdrachten, zowel voor de ervaren gedichtenlezer of dichter, als voor de beginner. Zo legt het duo helder uit wat een vergelijking inhoudt, hoe bepaalde metrums in elkaar steken en wat neologismen zijn, maar delen ze ook leuke weetjes over de achtergrond van een gedicht. De vragen en opdrachten zijn gevarieerd: de ene keer laten Kila&Babsie je aan de gang gaan met de zojuist vergaarde kennis (onderstreep bijvoorbeeld alles wat te maken heeft met oorlog en je hebt je eigen woordveld), de andere keer zetten ze je aan tot het nadenken over je eigen ervaringen of het geven van je mening over het gedicht. Het boek is het meest geschikt voor tieners en volwassenen, voor de basisschool zijn de meeste opdrachten nog te abstract en veel gedichten te ingewikkeld.

Het boek is niet alleen inhoudelijk sterk, het is ook nog eens mooi vormgegeven. Het parallellogramvormige boekje oogt heerlijk licht, met speelse strepen en vormen in de kleuren oranje en blauw op de witte omslag en bladzijden. Er is steeds ruimte vrijgemaakt voor je antwoorden op de vragen, maar het is eigenlijk bijna zonde om in het boek te schrijven. Leuk extraatje is een boekenlegger met , ‘Hier ben ik gebleven’, een gedicht van Kila&Babsie waar het thema ‘plaats en tijd’ in terugkomt.

Voor de leerkracht biedt dit boek leuke lesideeën. Zelfs als je niets van poëzie weet of altijd dacht dat poëzie saai en stom is, is het een mooie en toegankelijke kennismaking of wellicht dé manier om je op andere gedachten te brengen. (door Kirsten de Boer)

Differentiëren in alle vakken

De insteek van de auteurs is dat alle kleine beetjes helpen met differentiëren, hoe moeilijk dat ook kan zijn, zeker in een klas met dertig middelbare scholieren. Het werkboek is gevuld met toegankelijke, kleine ingrepen en oplossingen, om zoveel mogelijk tegemoet te komen aan de verschillende leerbehoeften van je leerlingen. Het boek bestaat uit 53 werkvormen en 48 tips, opgezet naar het model van Volledige Instructie: het doel van de opdracht, het hoe en wat, hoe en waar de leerlingen hulp kunnen zoeken, hoeveel tijd er nodig of beschikbaar is en wat de opbrengst van de opdracht is. Daarnaast hebben de auteurs aan elke werkvorm suggesties voor gebruik toegevoegd. Voor nog meer gebruiksgemak wordt ook aangegeven of de werkvorm vooral geschikt is om lesstof te onthouden, te begrijpen of toe te passen.

Enkele voorbeelden van de werkvormen zijn met een woordweb voorkennis ophalen, de één-minuut-spreekbeurt, quizvragen bedenken, rollenspel, en spiekbriefjes maken.

Voor alle leraren, van alle vakken, op alle niveaus van voortgezet onderwijs. (door Hannah Wolff)

Elke les telt

Vanuit de wirwar aan nieuwe ideeënen onderwijsvernieuwingen zijn Allison en Tharby teruggegaan naar wat zij de basis vinden van onderwijs: de les. Want geef kinderen goed les, en ze zullen presteren. De auteurs gaan uit van wat zij basiswaarden noemen, excellentie en groei. Met excellentie bedoelen ze het streven het beste uit leerlingen te halen, met groei dat leerlingen én leraren moeten blijven groeien en veranderen, in plaats van zoals zij dat noemen een statische mindset aan te nemen. Om de basiswaarden te bereiken en te behouden beschrijven ze zes empirisch onderbouwde pedagogische principes die de kern van succesvol lesgeven vormen: uitdaging, uitleg, voordoen (‘modelen’), oefening, feedback en vragen. Aan elk van deze principes worden de basiswaarden groei en excellentie gekoppeld, er worden praktijkvoorbeelden besproken en er zijn allerlei praktische tips en tools om zoveel mogelijk uit je les te halen.

Met aanbevelingen van Doug Lemov, bekend van de wereldwijde bestseller Teach Like a Champion, en Didactiefs Martin Bootsma. (door Hannah Wolff)

Verwondering

Volgens de auteur zijn we in het onderwijs te veel bezig met antwoorden, en te weinig met vragen stellen. Terwijl nieuwsgierigheid juist onmisbaar is in het leerproces. Bij vrijwel alle vakken kan meer vanuit de vraag worden gedacht, en minder vanuit de toets en het opbrengstgerichte onderwijs.

Het boek is opgedeeld in zeven korte hoofdstukken, bestaande uit theorie en eigen ervaringen. De auteur, Dick van der Wateren, is geoloog en oud-docent vo. De eerste twee hoofdstukken gaan breed in op onderwijs: waarom moet er verandering in komen, en wat ís goed onderwijs eigenlijk? De volgende drie hoofdstukken gaan over vragen, over wat voor vragen leiden tot een hoger begripsniveau, wat het verschil is tussen gewone vragen en Grote Vragen (die gaan bijvoorbeeld over ethiek en zingeving) en hoe je zo’n Grote Vraag stelt. Tot slot enkele bijlages, over buitenlands onderzoek en, natuurlijk, over allerlei soorten vragen. Er zijn zeker kanttekeningen te plaatsen bij het boek – zoals waarom er een verschil is tussen vragen en Grote Vragen – maar de achterliggende gedachte en de meer praktische tips zijn inspirerend. (door Hannah Wolff)

Tweemaal de Knapzak Praktijkgidsen

De boekenserie Knapzak Praktijkgidsen bestaat uit een viertal handzame boekjes over onderwijs aan begaafde leerlingen. De Knapzakjes fungeren als aanvulling op de eerdere training en ervaring van de lezer. Onderwijsbehoeften van begaafde leerlingen staan centraal, vanuit het perspectief van leerkrachten, en intern begeleiders. Ze worden los van elkaar verloot.

Van Gerven spreekt over de Zorgpiramide van Passend Onderwijs: hoe meer zorg een leerling nodig heeft, hoe hoger je in de pyramide belandt.. Per niveau bespreekt ze welke stappen je als leerkracht kunt nemen om de behoeften van begaafde leerlingen te verkennen. Het boek is, exclusief de inleiding, verdeeld in drie delen. Het eerste deel gaat over werken met de Zorgpiramide, het tweede deel gaat over het verkennen van de Cirkel van Zorg waarin je samenwerkt met anderen, met deelonderwerpen zoals ‘signalen van begaafdheid’ en ‘de rol van de ouders’, en in het laatste deel vindt je hulpbronnen bij je onderzoek, zoals observatievragen, leereigenschappen en schrijftips. (door Hannah Wolff)

De Cirkel van Zorg voor intern begeleiders

De kernvraag van het boek luidt: hoe kun je als intern begeleider of specialist begaafdheid je collega’s ondersteunen bij het verzorgen van passend onderwijs aan begaafde leerlingen? Het richt zich op niveau 3 van de Zorgpiramide en 1-Zorgroute (IB-niveau). Het boek volgt ongeveer dezelfde indeling als de pendant voor leerkrachten: een inleiding, een hoofdstuk over de Zorgpiramide, een hoofdstuk “onderzoeken volgens de Cirkel van Zorg” en hoofdstuk met tools. De inhoud verschilt aanzienlijk; waar de Knapzak voor leerkrachten is gericht op onderzoeken en handelen, is deze meer gericht op het inschatten van de situatie, het interpreteren van de onderzoeksresultaten en het trekken van een conclusie. (door Hannah Wolff)

De 5 interactiestappen voor leren

Met de vraag ‘wat doe je om een hoog leereffect te bereiken’ zijn Bos en Steegenga lessen gaan observeren op verschillende scholen. Vanuit die ervaring, aangevuld met wetenschappelijke theorieën, hebben ze een model ontworpen om leerprocessen zo goed mogelijk te stimuleren. Dit interactiemodel bestaat uit vijf basiselementen die samen een cyclisch proces vormen: leerdoel, creëren, waarnemen, feedback, en hoe verder..? De interactiestappen kunnen worden gebruikt in een lessituatie, maar ook bij coachings-, voortgangs- en evaluatiegesprekken, bij individuele begeleiding of als je een leerling wilt helpen tijdens het zelfstandig werken.

Het boek heeft een prettige en logische opbouw. In het eerste hoofdstuk wordt het model geïntroduceerd. In de vijf hoofdstukken erna worden de interactiestappen afzonderlijk toegelicht, onder andere door ervaringen uit de praktijk te bespreken en theoretische verdieping te geven. Het zevende hoofdstuk bespreekt de wetenschappelijke theorieën en achtergronden bij het model, en het laatste hoofdstuk bespreekt de ervaringen van de auteurs bij het toepassen van de interactiestappen. Dan zijn er ook nog enkele bijlagen. Vanwege de geringe omvang van het boek (132 pagina’s) is de informatiedichtheid vrij hoog, maar door de heldere schrijfstijl is het steeds goed te volgen. (door Hannah Wolff)

Taaldidactiek voor het basisonderwijs

Voor de taalverwerving van jonge kinderen is goed taalonderwijs op de basisschool onmisbaar. Portaal is een praktisch handboek voor studenten, zodat ze uitvoerig voorbereid voor de klas komen te staan en de taalontwikkeling van kinderen in hun basisperiode kunnen begeleiden.

Portaal bestaat uit drie delen. In het eerste deel worden de algemene aspecten van taal, taalonderwijs en taalverwerving behandeld vanuit het perspectief van de basisschoolleraar. Het tweede deel gaat over taaldidactische thema’s zoals geletterdheid, woordenschat en jeugdliteratuur. Het derde deel gaat over taal op school en gaat dieper in op het taalbeleid en Nederlands als tweede taal. In alle hoofdstukken wordt verschil gemaakt tussen het jongere kind en het oudere kind.

Het boek is doorspekt met handige tabellen, illustraties en praktijkvoorbeelden. Daarnaast is er aandacht voor de leerkrachtvaardigheden en is er een ondersteunende website met extra materiaal en oefeningen. Het is in de eerste plaats bedoeld voor pabostudenten, maar is zeker ook waardevol voor leerkrachten, taalcoördinatoren en overige geïnteresseerden in taal en taaldidactiek. (door Hannah Wolff)

Geschiedenis voor iedereen

In Historisch bewustzijn op de basisschool laat Anja Sinnige zien hoe je ook jonge kinderen al historisch bewustzijn kunt bijbrengen. Dat wisten we al uit onderzoek (https://didactiefonline.nl/artikel/tijdsbesef-kan-beter), maar hoe doe je dat in de praktijk?

Sinnige zet in op eigenaarschap van de leraar. ‘Elke leerkracht heeft een eigen geschiedenis. Dit boek gaat uit van die persoonlijke rijkdom om historisch bewustzijn bij leerlingen te stimuleren’. Ze beschrijft uitgebreid de drie belangrijkste bouwstenen voor het creëren van historisch bewustzijn bij kinderen; tijdsbesef, causaal redeneren en empathisch vermogen in heldere taal. Met praktische voorbeelden, die meteen bruikbaar zijn in het eigen onderwijs, biedt ze ook didactische handvatten voor het geven en ontwerpen van lessen. Naast de praktische voorbeelden en didactische handvatten biedt het boek, uitgezet over de drie delen, waardevolle tips voor het interactief maken van het onderwijs door middel van actieve werkvormen en mediagebruik.

Ten slotte bevat Historisch bewustzijn basiskennis over de historische onderwerpen van de tijdvakken 1 tot en met 10 en verschillende wereldwijde feestdagen. De aanvullende lijst met prentboeken per tijdvak zorgt ervoor dat de praktische voorbeelden en didactische handvaten extra bruikbaar zijn in de onderbouw van het basisonderwijs.

Anja Sinnige is docent aan de Pedagogische Academie van de Hanzehogeschool Groningen. Ze werkte in het basisonderwijs en rondde in 2010 de masteropleiding ‘Cultuur, Cognitie en Educatie’ af aan de Rijksuniversiteit Groningen. (Anouk Bodenstaff)

Historisch bewustzijn op de basisschool. Geschiedenis voor groep 1 tot en met 8 │ ISBN 978 90 23251514 │ Paperback │ 200 pagina’s │ Koninklijke van Gorcum │ januari 2018

Sterke rekenaars

Het sterkste punt van Sterke rekenaars in het basisonderwijs is misschien wel de tabel op pagina 12, waarin Suzanne Sjoers heel overzichtelijk op een rijtje zet, hoe je welke leerlingen kunt helpen. Circa twintig onderwijsaanpassingen staan onder elkaar, variërend van ‘plusmateriaal behorend bij de rekenmethode’ tot ‘rolmodel’. Een creatieve rekenaar (en ja, wat ze precies verstaat onder een goede, een snelle en een creatieve rekenaar heeft ze dan al uitgelegd) krijgt bijvoorbeeld plusjes bij vrijwel alles, behalve toepassen in vergelijkbare situaties en voorwaardelijk pluswerk; een snelle rekenaar behoeft volgens Sjoers geen instructie voor het aanleren van Cito-taal, maar heeft wel baat bij compacten van de oefenstof. Natuurlijk bevat het boekje vervolgens veel praktische handvatten want hoe doe je dat dan? In krap 150 bladzijden zet Sjoers veel theorie- en praktijkkennis bij elkaar. Minpuntje is misschien dat ze vrij achteloos uitgaat van de groei- en fixed mindset waar wel kanttekeningen bij te maken zijn. Maar wie meer- of hoogbegaafden in zijn klas vooruit wil helpen, kan met dit boekje prima aan de slag. Wel even doorbijten want het is – hoewel pittig geprijsd - wel heel
saai uitgegeven. (door Monique Marreveld)

Suzanne Sjoers, Sterke rekenaars in het basisonderwijs. CPS. € 29,90.

Beter onderwijs? Zoek het uit!

Deze TIBtool gaat over het enthousiasmeren en onderhouden van een onderzoekende houding bij leerkrachten. Deze onderzoekende houding houdt in dat leerkrachten zichzelf steeds de vraag stellen of hun ideeën over onderwijs nog actueel zijn, en of de aanpak die zij hanteren werkt voor elke leerling. De auteurs bespreken de onderzoekende houding aan de hand van vier pijlers: het willen begrijpen, het willen leren van collega’s, het verkennen van perspectieven en het verzamelen en benutten van gegevens.

Het boek geeft theorie, tips en voorbeelden waarmee begeleiders een professionele cultuur kunnen realiseren aan de hand van onder andere literatuur, feedback en praktijkonderzoek.

Voor iedereen die wil blijven leren en professionaliseren. (door Hannah Wolff)

Expliciete Directe Instructie (EDI)

Het model van directe instructie is op veel scholen wel bekend. John Hollingsworth en Silvia Ybarra maakten op basis van onderwijsonderzoek een nieuw model: expliciete directe instructie. Een model om lessen te verbeteren en effectiever instructie te geven. In dit boek vol voorbeelden leggen ze duidelijk uit hoe het in zijn werk gaat. De voorbeelden komen vooral uit het po, maar het boek en model zijn net zo goed bruikbaar in het vo.

Aan de hand van een aantal kernprincipes nemen de auteurs ons mee langs de onderdelen van een ideale les, van lesdoel naar zelfstandige verwerking (let op, de afsluiting komt in dit model voor het zelfstandig verwerken). Belangrijkste tactiek volgens de auteurs zelf is controleren of leerlingen het begrijpen. Dat komt gedurende de hele les terug, bijvoorbeeld leerlingen te vragen een definitie te geven of voorbeelden te bedenken. Ook opvallend is de grote hoeveelheid interactie in het model en de voorbeelden. Een aantal, ondertussen veel gehoorde, aanpakken komen voorbij, zoals de wisbordjes om van iedereen een antwoord te zien en de beurtenstokjes om willekeurig beurten te geven.

Het boek sluit af met een overzichtje van de wetenschappelijke onderbouwing van het model, per hoofdstuk uit het boek. Een overzichtelijk en duidelijk boek als je jouw lessen en instructie een boost wilt geven. (door Eline Geus)

John Hollingsworth & Silvia Ybarra, Expliciete Directe Instructie: tips en technieken voor een goede les, Huizen: Uitgeverij Pica, 2015. €24,95

Talentgerichte ontwikkeling op de basisschool

Aan de basis van dit boek ligt het onderzoeksprogramma TalentenKracht van de Rijksuniversiteit Groningen, waarover in Didactief veel geschreven is. Talentontwikkeling bij wetenschap en techniek staat daarin centraal. Dit boek bundelt de praktische aanbevelingen en handreikingen uit de onderzoeken in een overzichtelijk geheel.
Het boek is geschreven vanuit een dynamische visie op leren en ontwikkelen. Die visie wordt uitgelegd in de eerste hoofdstukken van het boek. Daarin wordt de dynamische visie vergeleken met de grote leertheorieën, zoals het cognitivisme en behaviorisme. Ook talent bekijken de auteurs met een dynamische blik. Leren verloopt niet in een rechte lijn. Ze beschrijven dat talentontwikkeling en leren plaatsvinden in een zogenoemde talentdriehoek van leerling, leerkracht en de taak. Deze drie componenten worden vervolgens in de volgende hoofdstukken beschreven. Onderwerpen zoals nieuwsgierigheid, exploratie en redeneren van de leerling komen aan bod vanuit theorie en praktijkvoorbeelden. Bij de leraar gaat het bijvoorbeeld over vragen stellen en talentmomenten herkennen. Aspecten van de taak zijn bijvoorbeeld de mogelijkheden die de taak biedt en hoe de leraar er adaptief mee omgaat.
Het boek sluit af met een hoofdstuk over observeren met de talentdriehoek. Hierin wordt uitgelegd hoe je interacties in de talentdriehoek kunt transcriberen en coderen als je er zelf een onderzoek naar wilt uitvoeren. Ook worden bijvoorbeeld verschillende niveaus van redeneren uitgelegd, zodat je de observaties kunt duiden.

Het boek biedt kortom een diepgaand beeld van talentontwikkeling en hoe je dit op de basisschool kunt stimuleren. Op de website van TalentenKracht vindt je bijbehorende materialen en filmfragmenten. (door Eline Geus)

Herman Veenker, Henderien Steenbeek, Marijn van Dijk & Paul van Geert. Talentgerichte ontwikkeling op de basisschool: een dynamische visie op leren en onderwijzen. Uitgeverij Coutinho, 2017.

Trainingskaarten effectieve leerstrategieën

Twijfel je hoe je jouw leerlingen leerstrategieën kunt laten oefenen? Met dit pakketje kaarten kun je meteen aan de slag in de klas, van de bovenbouw van het po tot onderbouw vo en van groepjes tot individueel. De auteurs onderscheiden 14 leerstrategieën, zoals herhalen en jezelf motiveren, en maakten bij elke strategie meerdere kaarten. Op elke kaart staat een oefening bij de betreffende strategie. De meeste opdrachten gaan over het opschrijven of delen van je ervaring met het onderwerp en elkaar tips geven. Zo luidt een van de opdrachten bij de strategie ‘omgeving organiseren’ om elkaar te vertellen waar je thuis huiswerk maakt en hoe die plek eruit ziet. Bij de strategie ‘herhalen’ wordt gevraagd hoe je feitjes leert en elkaar hierover te vertellen en tips te geven. Op één van de vijf introductiekaarten staat een overzicht van het aantal kaarten en wat voor soort opdracht erbij hoort (iets opschrijven, vertellen, opzoeken of maken). De introductiekaarten bevatten heel minimale achtergrondinformatie. Dit houdt het wel lekker praktisch, het draait vooral om de kern: de strategiekaarten. Meer ideeën en uitleg kun je vinden op de bijbehorende website of in het boek ‘Effectiever leren met leerstrategieën’. (door Eline Geus)

Pieternel Dijkstra, en Petra Bunnik, Trainingskaarten Effectieve Leerstrategie. Amsterdam: Boom Uitgevers. €25,95.

Waarderend leren

Zin in een boek dat eens niet (vooral) over de cognitieve kant van het onderwijs gaat? Kijk dan eens naar Waarderend leren in het voortgezet onderwijs. Hierin komen vragen zoals 'hoe geef je leerlingen zelfvertrouwen en motivatie?'en 'hoe zorg je voor meer plezier op school?'aan bod. Denk ook aan het creëren van een groeimindset en een positief groepsklimaat. Elk hoofdstuk begint met een stuk theorie, afsluitend met een korte samenvatting. Daarna volgen korte tips en vragen per onderwerp uit het hoofdstuk, die erg duidelijk zijn vormgegeven. Een aantal hoofdstukken sluit af met een interview met een leraar uit het vo of een leerling. Achterin staat een handig overzicht van alle werkvormen uit het boek. Het boek gaat, volgens de auteurs, uit van de positieve psychologie en door de onderwerpkeuze en vormgeving laat het ook een opgewekte indruk achter op de lezer. (door Eline Geus)

Annechein van Buurt, Eefje Teeuwisse,& Nina Timmermans, Waarderend leren in het voortgezet onderwijs. Uitgeverij Pica. 2017

De Gids: Over begaafdheid in het basisonderwijs.

Ben je, bijvoorbeeld als leerkracht, ib’er, of remedial teacher, op zoek naar theoretische kennis en tips over hoe je het onderwijs aan je begaafde leerlingen vorm kunt geven? In ‘De Gids: Over begaafdheid in het basisonderwijs’ vind je beide. Verschillende wetenschappers en specialisten leveren een bijdrage.
In het eerste deel wordt het begrip begaafdheid geduid en worden de onderwijsbehoeften van begaafde leerlingen beschreven. Concepten als dynamisch testen, motivatie en sociaal-emotionele ontwikkeling komen aan bod. Ook is er ruimte voor een psychologisch perspectief, zoals de uiteenlopende profielen van begaafde leerlingen. Van ‘succesvol autonoom’ tot de ‘risicoleerling’. Deel twee is gericht op het vormgeven en geven van onderwijs aan begaafde leerlingen. Er wordt onder andere aandacht besteed aan het ontwikkelen en stimuleren van creativiteit, compacten van lesstof en passend klassenmanagement. Zo beschrijft onderwijsadviseur Jan Kuipers hoe een leraar leerbehoeften kan leren zien, begrijpen en er passend op kan reageren. Het laatste deel van het boek is getiteld ‘dubbel bijzonder’. Het gaat over begaafdheid in combinatie met bijvoorbeeld dyslexie of een autismespectrumstoornis. Denk hierbij aan tips voor signaleringsinstrumenten en interventies.
‘De Gids: over begaafdheid in het basisonderwijs’ is kortom een handig boek op zoek bent naar theoretische duiding, maar ook als je behoefte hebt aan concrete handvatten. (door Veerle Straatman)

Eleonoor van Geverven (Red.), De Gids: Over begaafdheid in het Basisonderwijs. Nieuwolda: Leuker.nu BV. 2016.

Mind the map

Mindmaps, thinking maps, concept maps, de maps vliegen je om de oren in dit boek. Allerlei verschillende manieren om leerstof visueel en schematisch weer te geven worden uitgelegd. In hoofdstuk één zet de auteur, heel erg kort, een aantal belangrijke theorieën uiteen om ons uit te leggen waarom we al die maps zouden moeten uitproberen in de klas. Denk aan de Cognitive Load Theory en de Dual Coding Theory, maar dan uitgelegd op ongeveer twee bladzijdes per stuk. Ook het belang van notities maken tijdens de les komt aan bod, gepaard met een boel literatuurverwijzingen.
In elftal hoofdstukken komen vervolgens de verschillende technieken om notities te maken aan bod. Steeds wordt kort behandeld: wat is het, hoe werkt het, wat is de kracht, hoe kan het digitaal, en hoe gebruik je het in de klas?. Er worden zelfs handvatten gegeven om de schema’s te evalueren, zoals een scoring rubriek om mindmaps te beoordelen. (door Eline Geus)

Tommy Opgenhaffen, Mind the map: krachtige tools om leren in beeld te brengen. Tielt: Lannoo Campus, 2015. €24,95

Hulpwaaier dyslexie

Elke leerkracht krijgt te maken met kinderen met dyslexie. Deze hulpwaaier is bedoeld als praktische aanvulling op de bestaande theorie. Hij staat vol met tips: hoe je dyslexie kunt herkennen, per klas (po) wat je eraan kunt doen, wanneer en hoe je een kind doorverwijst naar de gezondheidszorg, hoe je de leesmotivatie bevordert, en nog veel meer. Ook zijn er hoofdstukken over dyslexie op het voortgezet onderwijs, dyslexie thuis en dyslexie in combinatie met meertaligheid, autisme en/of hoogbegaafdheid. De waaier sluit af met lijsten van handige websites, apps en boeken. Alle tips, strategieën en hulpmiddelen worden bondig en helder besproken en zijn voor iedereen toegankelijk. Een greep uit de tips over dyslexiehulpmiddelen: een typecursus, luisterboeken, het gebruiken van een liniaal, en een luistertelefoon.

Effectieve didactiek

Het boek ‘Effectieve didactiek’ is, volgens de auteur, gebaseerd op bevindingen uit onderzoek van Marzano en Hattie, en onderzoek over het brein. Het is opgebouwd uit twee onderdelen: het fundament met voorwaarden om te kunnen leren, en effectieve didactieken.

Voorafgaand aan het eerste hoofdstuk vinden we al een schema, met alle effectieve didactieken uit het boek: een overzichtelijke samenvatting.

De hoofdstukken worden steeds kort ingeleid en sluiten ook af met een samenvatting. Ze zijn overigens erg kort, ongeveer 12 pagina’s per hoofdstuk. Dit maakt het boek kort en bondig, maar kan ook de vraag opwekken of het compleet is.

In het eerste deel komen onderwerpen zoals de effectieve leraar, orde houden, motivatie en reflectie aan bod. Grote onderwerpen, waarvan een aantal onderdelen wordt besproken. Het lijkt niet altijd compleet te zijn, maar dat is bij onderwerpen zoals klassenmanagement en motivatie wellicht ook niet mogelijk in zo’n kort bestek. Ook schoolfactoren, zoals opbrengstgericht werken en de schoolleider, komen voorbij.

Het tweede deel gaat over didactiek, ingedeeld per lesfase. Broesder onderscheidt de fases van reproductie, inzicht en analyse, en toepassing. In de reproductieve fase behandelt hij hoe je begrippen en vaardigheden kunt aanleren. Begrippen leer je bijvoorbeeld door associëren, betekenis opbouwen met onder andere afbeeldingen, en schematiseren in mindmaps. Bij het hoofdstuk vaardigheden gaat het vooral over de inzet van stappenplannen. In het hoofdstuk over toepassen gaat het niet verder dan een beschrijving van typen opdrachten, zoals samenwerkend leren en opdrachten op het internet.
Het boek sluit af met een hoofdstuk over ICT en twee uitgewerkte voorbeelden van lessen. (door Eline Geus)

Remco Broesder, Effectieve didactiek. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers.

Is nergens ergens?

Filosoferen met kinderen is hip, maar niet makkelijk. Het boekje ‘Is nergens ergens?’ van filosofe en kunstenaar Iris van der Graaf kan je helpen om een filosofisch gesprek op te starten in het basisonderwijs. Onderwerpen als het onderscheid tussen jongens en meisjes, leven als een dier en natuur komen aan bod. Maar ook vragen zoals bestaat God? en wat gebeurt er als iemand doodgaat? gaat ze niet uit de weg. In de meeste hoofdstukjes beschrijft Van der Graaf hoe verschillende filosofen erover denken, zonder een eigen oordeel uit te spreken. Dat alles op twee bladzijdes per onderwerp en in begrijpelijke taal, geschreven voor kinderen. Het leent zich dus prima om stukjes uit voor te lezen. Ongetwijfeld zijn er daarna kinderen die willen reageren.

Het boek is bovendien kunstig geïllustreerd en van handzaam formaat. Kinderen kunnen het boek ook prima zelf lezen. (door Eline Geus)

Iris van der Graaf, Is nergens ergens? Verhalen over filosofen en hun ideeën. Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds. €17,95

In 7 stappen naar zinvol leren

‘Als leren zin heeft, dan heb je zin om te leren’. Deze uitspraak staat centraal in ‘In 7 stappen naar zinvol leren’. Auteur en theaterdocente ‘Chantal Trigallez beschrijft hoe je jongeren kunt helpen hun droom te vinden en hen helpt om deze na te streven. Hiervoor heeft ze zeven stappen uitgewerkt, uiteenlopend van de omgeving naar zelfverwezenlijking. Haar boek begint bij het eindresultaat, zelfverwezenlijking, en gaat steeds een stapje terug. Zo houd je steeds het doel voor ogen en merk je stapje voor stapje hoe je daar kunt komen. Om de jongere zelfverwezelijking te laten bereiken kun je hem of haar bijvoorbeeld helpen bij het ontdekken van zijn of haar droom en een plan op te stellen om dit te bereiken. Belangrijk is steeds het onderlinge vertrouwen tussen de leraar en leerling, jezelf mogen zijn en je kwetsbaar op mogen stellen. Niet alle hoofdstukken zijn uitgebreid uitgewerkt, maar samen bieden ze een compleet stappenplan waarmee je als leraar of mentor een jongere goed kunt helpen. (door Eline Geus)

Chantal Trigallez, In 7 stappen naar zinvol leren. Houten: Lannoo Campus. €19,99

Kleine kunstenaars

Kleine kunstenaars is een dun maar stevig boekje met een aantal kunstopdrachten die vooral over de modernere kunst gaan. Denk aan Jackson Pollock, Karel Appel en Andy Warhol. De tekst en opdrachten in het boek zijn gericht aan kinderen. Ook de onderwerpen zullen hen aanspreken. Zo is er een hoofdstuk ‘Speelgoed of kunst?’ waarbij kunst van Lego en de ballonnendieren van Jeff Koons centraal staan. Verderop krijgen kinderen de vraag: is dit kunstwerk gemaakt door een kleuter of kunstenaar? Het boekje is geschikt voor thuis en in de klas. (door Eline Geus)

Lotte de Haan & Vera van Noort, Kleine kunstenaars: een educatieve reis door de wonderlijke wereld van kunst. Uitgeverij Blurb, 2014

Basisontwikkeling voor peuters en de onderbouw

Wil je meer doen met spel en thema’s in je klas? Dan is Basisontwikkeling voor peuters en de onderbouw wellicht een boek voor jou. Basisontwikkeling is een aanpak voor onderwijs aan jonge kinderen van 3 tot 8 jaar. Het is een vorm van Ontwikkelingsgericht onderwijs. In de aanpak staat betekenis onderwijs via spel centraal. Maar hoe doe je dat? Daar biedt dit boek een reeks handvatten voor. Geïllustreerd met een heleboel voorbeelden, inclusief fotootjes, zodat je het meteen voor je ziet. In het boek komen onder andere kenmerken van spel en spelbegeleiding aan bod, thematiseren en gesprekken voeren aan bod. Ook lees-, schrijf- en rekenactiviteiten komen aan bod. Tot slot komt de rol van de volwassene aan bod, bijvoorbeeld bij het inrichten van de speel- leeromgeving en het plannen. Er is ook aandacht voor het omgaan met verschillen. Dit boek is geschikt voor leraren in groep 1, 2 en 3 en voor de kinderopvang. (door Eline Geus)

Frea Janssen-Vos & Levineke van der Meer, Basisontwikkeling voor peuters en de onderbouw. Koninklijke van Gorcum. 2017.

Wat doen goede leraren anders

Als leraar word je uitgedaagd om steeds aan jezelf te vragen: hoe kan het beter?

In dit boek geven Frans Ottenhof en Gerard Rozing, beiden leraar en medewerkers van ons zusterblad ‘Van 12 tot 18’, praktische tips voor het verbeteren van je leraarschap. Deze tips hebben ze gedestilleerd uit de lesmethodes van leraren die zij zelf erg goed vinden.
Het boek is verdeeld in 15 thema’s, zoals: onderwijs & stress, zelfstandig werken, toetsen, en de start van de les. Elk thema begint met een herkenbare observatie uit het leslokaal, met daaropvolgend praktische informatie, een werkvorm die je in de les kunt gebruiken, en een bron, zoals een onmisbaar boek of een documentaire.

Een voorbeeld uit het thema ‘de start van de les’: als werkvorm wordt een lijst gegeven met dingen die jij als leraar kunt doen om een goede gastheer te zijn. Sta je op tijd bij het lokaal? Ontvang ik de leerlingen vriendelijk en met naam? Weet ik wat ik de vorige les heb behandeld? Weet ik welke leerlingen extra aandacht nodig hebben? Met behulp van deze checklist zorg je ervoor dat je leerlingen zich welkom voelen, en dat ze duidelijk weten wat ze van de les kunnen verwachten. (door Hannah Wolff)

Combinatiegroep 2-3

Steeds meer scholen hebben een combinatiegroep 2/3 . In dit boekje geven Cobi Visser (docent pabo Iselinge en specialist het jonge kind) en Frida Meints (schoolleider po) acht aanraders om het meeste uit een combinatiegroep te halen. Het geeft antwoord op vragen als: hoe kan ik als leraar tegemoetkomen aan de individuele onderwijsbehoeften van de leerlingen? Wat is de basisinrichting van een 2/3-lokaal? Hoe instrueer ik direct en effectief? De aanraders gaan onder andere over de planning, instructie, communicatie met de ouders, groepssamenstelling en de infrastructuur van een combinatiegroep. Ook in deze TIBtool bestaat elke aanrader uit theorie, voorbeelden, een tool en meerdere tips.

Voor leerkrachten en intern begeleiders. (door Hannah Wolff)

De leraar in beeld

Beeldmateriaal maken, kijken en delen gaat met smartphones en iPads in een handomdraai. Maar wat kan je ermee als leraar? En wat kunnen leerlingen leren van het maken en bekijken van beelden? Wat kunnen jullie leren van mimiek en lichaamshouding?

Op deze en meer vragen geeft De leraar in beeld antwoord. Het is een praktisch handboek over beeldbegeleiding, en geeft daarnaast een breed theoretisch kader rondom beeldcoaching, leraarcommunicatie en het Protocol Beeldbegeleiding – de regels omtrent privacy die je met je collega’s en leerlingen afspreekt over het maken en gebruiken van beeldmateriaal. In elk hoofdstuk vind je theorie, tips, werkvormen en worden er casussen besproken. Ook is er een website met bijlages.

Met een voorwoord van emeritus hoogleraar Onderwijskunde Fred Korthagen. (door Hannah Wolff)

Taalvaardigheid

Theaterlezen met sprookjes

In Knip Knap Knuis zijn ruim twintig bekende sprookjes zoals Roodkapje, het lelijke eendje, Assepoester en de Chinese nachtegaal herschreven als korte theaterstukken. De sprookjes zijn (soms in rijm) in dialoogvorm en opgedeeld in aktes. Er zijn meestal twee, en maximaal vier rollen, zodat de dialogen goed te volgen zijn. Te lezen vanaf AVI-M3, met grote letters en veel illustraties.

Naast de fijne vorm van het boek, zeker voor beginnende of zwakke lezers, zijn het sprookjes die de kinderen mogelijk al kennen van thuis, waardoor ze misschien al een favoriet sprookje of karakter hebben en graag die dialoog lezen. Voor op school, de naschoolse opvang of logopedie/dyslexiepraktijk. (door Hannah Wolff)

Goed geletterd

Het Lectoraat Geletterdheid van de Hogeschool Utrecht richt zich op de vraag of de groei van de taal- en kennisontwikkeling van kinderen kan worden bevorderd door een rijk onderwijsaanbod. Het rapport Goed geletterd vormt de neerslag van de opbrengsten van het Lectoraat in de jaren 2006 tot 2018. Goed geletterd is niet voor de nonchalante lezer: de tekst is wetenschappelijk geschreven, en enige voorkennis van taaldidactische theorieën kan toevoegen aan het begrip en de leesbaarheid van de bevindingen van het Lectoraat.

Het rapport heeft de uitkomsten van het onderzoek vertaald naar programma’s voor het basisonderwijs, de lerarenopleiding basisonderwijs, en de master Educational needs. Met deze programma’s kunnen de curricula zoveel mogelijk gebaseerd worden op de uit de onderzoek voortgekomen conclusies over geletterdheid en de rol van de leerkracht.

De programma’s, die de nadruk leggen op integrale schoolverbetering, zijn in de praktijk uitgeprobeerd en op basis van de ervaringen bijgesteld. Het eindproduct bevat onder andere een leesprogramma en aanwijzingen voor de leerkracht en de schoolleiding om het implementatieproces van het nieuwe programma aan te sturen. (door Hannah Wolff)

Het boek is helaas alleen nog in de bibliotheek verkrijgbaar.

Zie ook ons artikel over geletterdheid in zeven stappen.

Handboek vvto - Engels op de basisschool

Steeds meer basisscholen geven vroeg Engels. Dit Handboek vroeg vreemdetalenonderwijs (vvto) is het eindproduct van een samenwerking tussen deze ervaringsdeskundigen en meer dan dertig experts.

Het boek bestaat uit drie delen. Het eerste deel geeft een overzicht van de geschiedenis en wetenschappelijke ontwikkelingen rond vvto. Het tweede gaat in op de praktijk: didactiek, organisatie en curriculumopbouw. Het laatste deel bestaat uit praktijkvoorbeelden en specifieke thema’s zoals dyslexie en nieuwe media. Tussen de hoofdstukken staan interviews met onderwijsexperts, over uiteenlopende onderwerpen zoals de basisschool met het hoogste keurmerk vvto, Engels als derde taal en vvto in het daltonconcept.

Voor leerkrachten, schoolleiders, opleiders, studenten en beleidsmakers.

TOS compleet

In elke klas kampen gemiddeld twee kinderen met een taalontwikkelingsstoornis. Daarmee is TOS een van de meest voorkomende uitdagingen waar een leraar mee geconfronteerd wordt. Taalontwikkelingsstoornissen in de klas, praktische handelingsadviezen en tips van Bernadette Sanders bied je de gelegenheid je goed in de problematiek te verdiepen. Niet alleen technisch – wat is TOS, hoe kun je gedrag van een kind of jongere observeren en interpreteren – maar ook pedagogisch: welke invloed heeft TOS op de totale ontwikkeling van een kind en hoe kun jij daarbij zo goed mogelijk ondersteunen?

Het boek bevat praktische adviezen en tips voor leraren basis- en voortgezet onderwijs, steeds handig aangegeven met een lichtbolletje. Ook geeft Sanders veel leerlingen met TOS een stem in haar boek, in blauwe kadertjes worden zij geciteerd en vat de auteur de kern van hun boodschap nog even samen. Het boek bevat een uitgebreide literatuurlijst en er hoort en website bij (wachtwoord in het boek) met downloadbare materialen. (Door Monique Marreveld)

Bernadette Sanders, Taalontwikkelingsstoornissen in de klas. Praktische handelingsadviezen en tips. Uitgeverij Lannoo Campus. € 24,99

Hulpwaaier TOS

Een taalontwikkelingsstoornis, het krijgt tegenwoordig steeds meer aandacht. Zo ook met deze Hulpwaaier TOS van Pica en Kentalis. In deze compacte waaier beschrijft auteur Jet Isarin eerst wat een TOS is en wat het verschil is met een taalachterstand. Daarbij komt ook het brein aan bod. Bondig komen vervolgens de signalen en kenmerken van een TOS aan bod. Er wordt ook aandacht besteedt aan meertaligheid en de misverstanden die daarbij leven. De waaier biedt daarnaast tips voor thuis, het onderwijs en voor stage en werk. In de laatste sectie zijn ook bronnen te vinden om je verder te verdiepen in het onderwerp of om hulp te krijgen. De waaier is daarmee een compact en compleet hulpmiddel voor leraren en intern begeleiders van leerlingen met een (vermoeden van een) TOS. (door Eline Geus)

Jet Isarin, Hulpwaaier TOS: tips en strategieën bij de hand. Kentalis en Pica. €14,95

DigiTaal

Digitale middelen inzetten in het talenonderwijs wordt een stuk makkelijker met het boek ‘Digitaal’. De auteurs geven een 50-tal digitale werkvormen om in te zetten in de les Nederlands of het vreemdetalenonderwijs. Voorin het boek staat een handig schema waarbij je per werkvorm kunt zien welke vaardigheden aan bod komen en hoe lang de voorbereiding en de les duren. Voordat de werkvormen aan bod komen, stuiten we op het hoofdstuk over theorie, dat helaas begint met de mythe van de meervoudige intelligenties van Gardner. Het blijken uiteindelijk maar vijf bladzijdes theorie te zijn, gevolgd door wat informatie over klassenmanagement en afspraken in de klas. Vrij belangrijk als je leerlingen in groepjes en met tablets en dergelijke gaat laten werken. Dan de werkvormen. Die zijn steeds op twee bladzijdes beschreven, wat je een snel en overzichtelijk beeld geeft. Ze zijn ingedeeld in vijf categorieën: tekst, beeld, audio, film en (inter)actief. Ook is per werkvorm te zien welke vaardigheden aan bod komen, denk aan woordenschat, lezen en gesprekken voeren. Een voorbeeld in de categorie beeld is het maken en raden van close-ups. Van welk voorwerp is dit een close-up? ‘Digitaal’ is kortom een handig boek voor wie op zoek is naar verrassende werkvormen met digitale middelen. (door Eline Geus)

Masja Mesie, Guus Perry & Patricia Rose, DigiTaal: werkvormen voor het talenonderwijs. Bussum: Uitgeverij Coutinho, 2017. €24,50

Mijn pen heeft iets te vertellen

Verhalen schrijven of onderwijzen hoe je dat doet, dat is geen makkie. De lessen uit het boek ‘Mijn pen heeft iets te vertellen’ bieden een stevige houvast. Het boek is ontstaan vanuit het leernetwerk Schrijven kun je leren met onder andere leraren en lerarenopleiders van hogeschool Iselinge. Het lesmateriaal dat hierin ontwikkeld is, vind je terug in dit mooi vormgegeven boek. Het boek start met wat literatuur over het schrijfonderwijs. Vervolgens volgt een leerlijn van schrijfvaardigheid voor de groepen 4 tot en met 8, op de onderdelen wie (personages), wanneer (tijdsaanduidingen) en waar (plaatsbepalingen). Het boek bevat ook concrete tips om de motivatie voor de schrijfopdrachten te stimuleren. Na een stuk of dertig pagina’s volgen dan per groep de lessen. De lessen zijn geïllustreerd met mooie foto’s, overzichtelijk opgebouwd en bevatten ook voorbeeldvragen. Voor de lessen is er digitaal lesmateriaal voor op het digibord te vinden op de site. Dit langwerpige boek is niet alleen een interessant en praktisch boek, maar is ook erg mooi met gekleurde pagina’s en grote foto’s. Een plezier om door te bladeren en een leuke les uit te kiezen. Op de site is naast het lesmateriaal ook het boek te downloaden. Wil je het boek liever in handen hebben? Doe dan mee en win een exemplaar! (door Eline Geus)

Eric Besselink & Eline Seinhorst, Mijn pen heeft iets te vertellen: lesactiviteiten verhalen schrijven voor midden- en bovenbouw, Doetinchem: Iselinge Hogeschool

Even snel taal en spel

In dit dunne boekje van Stichting Taalvorming vind je korte cooperatieve werkvormen voor onder andere het taalonderwijs. Er staan werkvormen in voor zowel de onder- als bovenbouw van de basisschool. Op een creatieve manier werk je aan onderdelen zoals woordenschat, concentratie en uitgestelde aandacht. Op onze website vind je een aantal voorbeelden: beeldende kunst spel, begeleide associatie, vragen stellen en de vergrootglasopdracht. Heb je nog eens een kwartiertje over? Doe dan een van deze leerzame werkvormen!
Bekijk de voorbeelden: Beeldende kunstspel, Begeleide associatie, Vragen stellen, Vergrootglasopdracht. (door Eline Geus)

Stichting Taalvorming, Even snel taal en spel: korte cooperatieve werkvormen. €15,-

Presenteren is leuk!

Zenuwen voor een spreekbeurt of presentatie, niet weten hoe je eraan moet beginnen, het klinkt velen bekend in de oren. Hoe help je een leerling hierbij? cover Presenteren = leuk Dit boek van Pauline van Aken zet alle aspecten van een goede presentatie op een rij, van ontspanning tot non-verbale communicatie.

Het taalgebruik in het boek is door de korte zinnen en alinea’s vooral gericht op kinderen. Moeilijke uitspraken worden gemarkeerd met een denkend poppetje: dit bespreek je het beste met je ouders of je leraar. In elk hoofdstuk staan ook een aantal opdrachten, waarbij zelfs het leerdoel beschreven is. Zo luidt de opdracht in het hoofdstuk ‘Leren omgaan met spanningen’ om zes positieve kanten van jezelf op te schrijven. Met als doel om positief te denken en meer zelfvertrouwen te krijgen. Je vindt er ook allerlei oefeningen om spieren aan te spannen en diep te ademen, alles voor minder zenuwen.

Na een ontspannende start komt de inhoud van de presentatie aan bod. Van Aken neemt ons mee langs het kiezen van het onderwerp, het opzetten en uitwerken van de inhoud naar het oefenen van de presentatie. Dit aan de hand van een hoop bullets en opsommingen, die kort en bondig beschrijven wat te doen.
Als de inhoud op papier staat, stromen we door naar het hoofdstuk ‘Aan de slag met de vorm’. Ook hier volgen weer veel bullets en tips. Van Aken zet de mogelijke hulpmiddelen op een rij en geeft tips hoe je bijvoorbeeld een PowerPoint presentatie gebruikt.

Tot slot volgen twee hoofdstukken over verbale en non-verbale communicatie. Hoe gebruik je je stem, oefeningen voor articulatie, maar ook lichaamshouding, ademhaling en oogcontact komen aan bod. Het laatste hoofdstuk vat alle tips kort samen in de presentatiechecklist. Er is zelfs een uitknipbare versie.

Al met al een toegankelijk boek dat aandacht besteedt aan alle facetten van een goede presentatie. De tips en oefeningen zijn ook voor volwassenen relevant. Toch zal je als leerkracht (of ouder) waarschijnlijk nog wel hulp moeten bieden bij het schrijven van de inhoud van de presentatie, dat onderdeel is in verhouding wat onderbelicht. (door Eline Geus)

Pauline van Aken, Presenteren is leuk! Voor kinderen van 9-12 jaar, hun ouders en leerkrachten. Amsterdam: uitgeverij SWP.

Woordenstroom

In Woordenstroom bundelt NT2-docente Lotte Minnema veertig werkvormen om de woordenschat van je cursisten op een actieve en speelse manier te oefenen. De werkvormen zijn er voor verschillende niveaus, A1, A2 en een enkele vanaf B1. Ruim de helft is uit te voeren in 5-10 minuten, een tiental in 10-15 minuten en vijf duren meer dan een kwartier. Sommigen zijn individueel, voor duo’s of voor grotere groepen. Op deze manier is er voor elke les wel een goede werkvorm te kiezen. Vrijwel alle werkvormen hebben een spelelement. Ze zijn makkelijk te realiseren, bij de meeste heb je enkel woordkaartjes of een bord en stift nodig.

Enkele voorbeelden: bij de ‘Kettingassociatie’ laat je je cursisten opeenvolgend associaties noemen bij een woord dat recent is geleerd, zoals herfst. De associaties zijn dan bijvoorbeeld regen, kou, chocolademelk, binnen. Zodra iedereen aan de beurt is geweest kies je een ander woord.
Bij ‘Welk woord ben ik?’ raden cursisten het woord op hun rug op basis van omschrijvingen van medecursisten, en bij ‘Verboden woorden’ moeten ze een woord beschrijven zonder het te noemen, of zonder al te makkelijke beschrijvingen te geven. Bij het woord sinaasappel zijn de verboden woorden oranje, rond, en fruit. Hierdoor moeten cursisten creatief beschrijven, waardoor ze nieuwe associaties leren maken met de woordenschat die ze tot nu toe hebben.

Voor (toekomstige) docenten NT2 en moderne vreemde talen, studenten aan lerarenopleidingen en taalvrijwilligers. Bij het boek hoort ook een website met aanvullend materiaal. (door Hannah Wolff)

Rekenen/wiskunde

Rekenen 31x anders

Veel leerlingen zien op tegen rekenen. De auteurs, beiden van het ExpertiseCentrum Rekenen Wiskunde, zijn ervan overtuigd dat als kinderen op een speelse manier worden geconfronteerd met rekenen, ze het vanzelf leuker gaan vinden. De werkvormen in dit boekje zijn makkelijk uitvoerbaar en maken gebruik van toegankelijke voorwerpen en situaties. Rekenen worden zo inzichtelijk en leerlingen begrijpen dat ze dagelijks al onbewust bezig zijn met rekenen; het ‘moet’ dus niet alleen voor school. Een greep uit de werkvormen:

#2. Koken met je vrienden. Geef groepjes leerlingen een recept, en laat ze uitrekenen hoeveel van de ingrediënten ze nodig hebben als ze het recept voor bijvoorbeeld zeven in plaats van vier personen maken. Zo leren ze rekenen met verhoudingen.
#10. De lengte van een meter. Laat de leerlingen touwtjes knippen van een meter, zonder een liniaal te gebruiken. Voor een spelelement kun je de leerlingen die er het dichtste bij zitten iets laten winnen. Het doel is om maatgevoel te creëren.
#16. Plattegrond van een kamer. Geef leerlingen een plattegrond van een lege kamer. Vanuit folders of met behulp van het internet mogen ze die kamer vullen met meubilair. Ze moeten hiervoor de maten in de kamer tekenen. Zo leren ze op schaal rekenen. Als extra opdracht kunnen ze ook de kosten van het meubilair bijhouden.

Voor de bovenbouw van het po en geheel het vo en mbo. (door Hannah Wolff)

Effectief rekenonderwijs op de basisschool

Hoe verbeter je de rekenvaardigheid van leerlingen in alle groepen van de school? Marcel Schmeier schreef er een duidelijk en praktisch boek over, gebaseerd op literatuur.
Het boek opent met de verschillen tussen realistisch en traditioneel rekenen. Leer je de happenindeling of de staartdeling aan? Schmeier zet op een rij welke onderdelen werken: hoe ziet effectief rekenonderwijs eruit? Denk aan directe instructie en eerst de basisbewerking aanleren voordat je een contextsom aanbiedt. In de rest van het boek gaat hij verder in op effectief rekenonderwijs. Hoe draag je de verantwoordelijkheid geleidelijk over aan kinderen tijdens je expliciete directe instructie? Ook de overgang van concreet naar abstract en het zelf kunnen toepassen komt aan bod. Vervolgens beschrijft Schmeier uitgebreid de fasen in een rekenles, waarbij hij bijvoorbeeld veel uitlegt over het formuleren van concrete doelen. Er worden ook veel praktische werkvormen en voorbeelden beschreven, zoals een doelenchecker om je les mee af te sluiten. Op de website van het boek kun je allerlei materialen downloaden, zoals een instructiekaart, receptenkaart voor extra oefening en schema’s met leerdoelen.
Lesgeven aan zwakke en sterke rekenaars betreft een apart hoofdstuk. Schmeier legt uit hoe je om kunt gaan met niveaugroepen. Voor sterke rekenaars worden voorbeelden gegeven van vragen op verschillende niveaus: wat zijn de buurgetallen van 4? (onthouden), van welke getal zijn 3 en 5 buurgetallen? (begrijpen). En hij beantwoordt de vraag of je de leerstof voor deze kinderen nou beter kunt versnellen of verdiepen.
Ook automatiseren heeft een apart hoofdstuk. Hierin gaat het over de leerlijn van automatiseren, het werkgeheugen en praktische werkvormen. Hij legt bijvoorbeeld het Leitnersysteem met flitskaartjes uit. Tot slot schrijft Schmeier over contextsommen en effectief rekenonderwijs op schoolniveau.
Elk hoofdstuk sluit af met een speels getekende samenvatting van 1 A4’tje. Het boek biedt een begrijpelijk, onderbouwd en praktisch overzicht van hoe rekenonderwijs eruit zou moeten zien en hoe je dit kunt bereiken. (door Eline Geus)

Marcel Schmeier, Effectief rekenonderwijs op de basisschool. Uitgeverij Pica, Uitgeverij Pelckmans Pro. 201

Rekenen-wiskunde & didactiek

Goed reken-wiskundeonderwijs staat of valt met de professionaliteit én het enthousiasme van de leerkrachten voor de klas. Met dit boek kunnen pabostudenten en al werkende leerkrachten hun didactische vaardigheden verscherpen en inspiratie opdoen met de vele tips en opdrachten die het boek rijk is.

Het boek is opgedeeld in thematische onderdelen. Het eerste deel, ‘De basis van het reken-wiskundeonderwijs’ is theoretisch. Hier worden theorieën uitgelegd die aan de basis liggen van de actuele rekendidactiek, waarbij de auteurs ingaan op onderwerpen zoals neurologie, functioneel rekenen, klassenmanagement en opbrengstgericht werken. Het tweede deel, ‘De rol van de leerkracht in de onderbouw, middenbouw en bovenbouw’, volgt per bouw een vast stramien: er wordt ingegaan op het curriculum, cruciale leermomenten en de rol van de leerkracht. Het laatste deel, ‘De didactiek toegepast in een project’, behandelt een casus. Er moet een rekenboek komen voor het fictieve land Sixt, waar ze een zestallig stelsel gebruiken. Dit deel is een stijlbreuk met al het voorgaande: waar de eerste delen wetenschappelijk maar vlot en concreet zijn geschreven, leest het deel over Sixt als een kinderboek. Op zeer speelse wijze wordt uitgelegd hoe de veertienjarige ‘Gijs’ een rekenboek ontwerpt voor ‘Sixters’, mannetjes met eendenvoeten, om later wakker te worden in het ziekenhuis met een hersenschudding.

Waarom de auteurs hiervoor hebben gekozen is een raadsel. De eerste twee delen (die 90% van het boek beslaan) zijn echter goed en helder geschreven, waardoor het als geheel een waardevolle aanvulling is in de boekenkast van studenten en leraren. (door Hannah Wolff)

Voorkom (ernstige) rekenproblemen

Wat doe je als leerlingen steeds de mist in gaan met contextsommen? Een antwoord op die vraag en andere geeft de TIB tool ‘Voorkom (ernstige) rekenproblemen: 7 aanraders’ van Ceciel Borghouts. Dit dunne boekje geeft 7 aanraders, elk met voorbeelden, checklistjes, samenvatting en uitleg. Aan bod komt bijvoorbeeld het drieslagmodel, waarin de betekenisverlening, uitvoering en reflectie bij een som wordt geobserveerd. Daarnaast lees je ook over de vertaalcirkel, waarmee je leerlingen contextsommen kunt laten begrijpen. Middels korte voorbeelden wordt duidelijk hoe je deze hulpmiddelen kunt inzetten. Ook leerdoelen en rekenstrategieën komen voorbij. Kortom, niet alleen voor ib’ers maar ook voor leraren een heel bruikbaar boekje. (door Eline Geus)

Ceciel Borghouts, Voorkom (ernstige) rekenproblemen: 7 aanraders. Dordrecht: Instondo. €22,50. 2015

Pedagogiek

Een stille leerling in je klas

Het boek ‘Een stille leerling in je klas: De leraar als betekenisvolle andere bij kindermishandeling’ vertelt op een aangrijpende manier over kindermishandeling. Centraal staat wat je als leerkracht kunt doen. De meeste boeken over dit onderwerp gaan, volgens auteur Peter Mol, over signalering. Mol koos voor een andere insteek en kijkt vooral naar de rol van de leraar. Natuurlijk komt hierbij ook signalering aan bod. Het boek heeft als rode draad het verhaal van Paul, een man die terugkijkt op zijn jeugd waarin hij mishandeld werd. In korte hoofdstukjes komen alle facetten van het probleem aan bod. Denk aan onderwerpen zoals het gezin, corrigeren, bedplassen, hechting, passend onderwijs en contact als leraar met ouders. ‘Wees ervan overtuigd dat de leraar van doorslaggevende betekenis kan zijn voor het kind en realiseer je dat je dus een verantwoordelijkheid hebt’, zo schrijft Mol. Je kunt veel betekenen voor een mishandeld kind. Een van zijn adviezen is onvoorwaardelijke acceptatie van het kind. Daarnaast adviseert hij leraren om het kind verantwoordelijkheid te geven in opdrachten en geloven dat hij/zij het kan, maar ook beschikbaar te blijven voor het kind.
Het boek haalt geen wetenschappelijke bronnen aan in de tekst, maar weet de aandacht van de lezer goed vast te houden. De voorbeelden van Paul geven kleur en betekenis aan de informatie. (door Eline Geus)

Peter Mol, Een stille leerling in je klas: de leraar als betekenisvolle andere bij kindermishandeling. Houten: Lannoo Campus, 2017. €24,99

Betrokkenheid!

Betrokken leerlingen, dat willen we allemaal wel. In de praktijk is het niet zo gemakkelijk. Wat extra inspiratie kan dan ook geen kwaad. In Betrokkenheid! stellen de auteurs Marzano en Pickering vier vragen centraal: Hoe voel ik me?, Ben ik geïnteresseerd?, Is dit belangrijk? en Kan ik dit?. De antwoorden op de eerste twee vragen bepalen de aandacht van een leerling, de laatste twee de betrokkenheid. Interesse kun je bijvoorbeeld opwekken door spel-achtige werkvormen, stimuleren van kleine meningsverschillen of inspelen op de eigen nieuwsgierigheid van de leerling. Bij relevantie gaat het bijvoorbeeld om persoonlijke doelen stellen of gebruiken van informatie in ‘echte’ situaties.
Betrokkenheid! is een massief handboek, compleet met opgaves en antwoorden. Verweven door elk hoofdstuk zit theorie, vragen die je kunt stellen in de klas en ook een aantal werkvormen. De auteurs geven veel suggesties voor andere boeken over praktische werkvormen. Het is jammer dat ze zelf niet wat meer werkvormen geven. Elk hoofdstuk sluit af met een ‘beoordelingsschaal’ waarin je jezelf kunt scoren op de genoemde werkvormen en technieken. Een fijne, korte manier van reflectie. (door Eline Geus)

Robert Marzano & Debra Pickering, Betrokkenheid! De sleutel tot beter leren: 16 strategieën voor in de klas. Rotterdam: Bazalt. 2016. €59,-

Vitamines voor groei

Met ruim 700 pagina´s is het geen lichtgewicht: Vitamines voor groei, ontwikkeling voeden vanuit de Zelf-Determinatie Theorie van Maarten Vansteenkiste en Bart Soenens. Gebaseerd op het theoretisch en praktisch werk van Edward Deci en Richard Ryan (die ook het voorwoord schreven) schreven de Gentse wetenschappers een handboek dat niet misstaat in de master ontwikkelingspsychologie. Zij vatten er hun eigen wetenschappelijk werk en dat van vele anderen in samen over thema’s als zelfbeheersing, ongehoorzaamheid, nieuwsgierigheid, identiteitsontwikkeling. Hoewel pittig theoretisch en te weinig toegankelijk voor de gemiddelde leerkracht of ouder, bevat ieder hoofdstuk ook een (soms meerdere) take-home boodschap. Voor wie zich wil verdiepen in alles wat met autonomie, relationele verbondenheid en competentie te maken heeft. (door Monique Marreveld)

Maarten Vansteenkiste & Bart Soenens. Vitamines voor groei. Leuven/Den Haag: Acco. 2015. €54,50.

Pedagogisch vakmanschap

Van een heel andere orde dan de boeken van Anton Horeweg zijn Passend onderwijzen, Pedagogisch vakmanschap in de klas en Passend voortgezet onderwijs, Pedagogisch vakmanschap in de klas van Peter Mol. Bundels columns zijn het eigenlijk, schrijfsels die inspireren en je soms laten nadenken over wat jij in de klas doet met ‘lastige’ leerlingen. Het boek lift mee op de aandacht voor passend onderwijs, maar spreekt zich uit tegen profielen, registraties en handelingsplannen, tegen ‘de meetbare werkelijkheid die voorgeschreven wordt’. Mol zet er zijn eigen realiteit tegenover, met decennia ervaring als leraar, directeur, orthopedagoog en directeur van een scholings- en adviesbureau. Wie die praktijkkennis waardeert, wetenschappelijk onderzoek niet mist en tijd heeft voor de verhalen van Mol, zal deze boeken waarderen. Overigens, in het deel voortgezet onderwijs noemt Mol tot slot wel enkele bronnen, onder wie…Horeweg. (door Monique Marreveld)

Peter Mol, Passend onderwijzen, Pedagogisch vakmanschap in de klas. Tielt, uitgeverij Lannoo, 2015. 22,99; Passend voortgezet onderwijs, Pedagogisch vakmanschap in de klas

Zaanse Bildung

Van Curriculumvernieuwing.nu (voorheen Onderwijs 2032) zal niet iedereen enthousiast worden, maar de vraag stellen wat we leerlingen willen leren is niet verkeerd. In De Zaanse Agora doet een aantal Zaankanters (onder wie cabaretier Freek de Jonge, schrijfster Judith Koelemeijer en museumdirecteur Jan Hovers) een poging die vraag te beantwoorden in interviews die Trouw-journalist Peter Henk Steenhuis met hen hield.

De vooronderstelling van de inleiders van het boekje (onderwijsadviseur Gerard van Stralen en Erno Eskens, filosoof en programmadirecteur van de Internationale School voor Wijsbegeerte) is dat tempels (of kerken), stadions, theaters en scholen zullen blijven bestaan, wat de toekomst ook brengt. Ze zijn als het ware gegroepeerd rond het centrale plein van de stad: de agora. Daar staan ook de vier andere gebouwen waarvoor onderwijs kinderen opleidt: woningen, bedrijfs-, publieke en politieke gebouwen. Samen vormen zij de plek waar we kinderen trainen in vaardigheden die noodzakelijk zijn voor privésfeer en publieke zaak. En dat gaat verder dan de elementaire vakken: lezen schrijven rekenen en denken. In het bildungsmodel draait het volgens Van Stralen en Eskens ook om teamgeest en sportiviteit, voorstellingsvermogen, samen leven en vieren, elkaar niet kwetsen en op een goede manier beslissingen nemen. Het is dit onderwijs dat de Zaanse Agorascholen (25 scholen voor bijzonder onderwijs) die het initiatief namen voor dit boekje, nastreven.

School dient in deze visie de vorming en ontwikkeling van kinderen te ondersteunen door ze in contact te brengen met ontwikkelde mensen, ze ‘het plein over te nemen’ en ze kennis te laten maken met het leven in andere sferen. Ze helpen ‘eigen wijsheid’ te ontwikkelen, maar vanuit discipline en ambacht. ‘Bildung is ook een zaak van bloed, zweet en tranen. Kinderen moeten enerzijds de ruimte krijgen om zelf de wereld te ontdekken, anderzijds horen ze door leraren aan de hand te worden genomen.’ Net als de cultuurpedagoog Jan Dirk Imelman in het septembernummer van Didactief, baseren de Zaankanters zich deels op de Duitse filosoof Sloterdijk en zijn boek …En denken! Bildung voor leraren waarin hij pleit voor het vrijlaten én sturen van leerlingen. Wie dat idee aanspreekt, zal veel inspiratie ontlenen aan dit boek.(door Monique Marreveld)

Anneke Bax, Marja Bruinsma, Erno Eskens en Gerard van Stralen (samenstelling en red.), De Zaanse Agora. ISVW Uitgevers, Leusden, 2015. ISBN 9789491693632. Prijs 26,95

Persoonlijke ontwikkeling

Wij zijn leiders

In Wij zijn leiders gaat leraar en pedagoog Marcel van Herpen in op een ethisch vraagstuk: hoe kunnen we omgaan met alle technologische ontwikkelen, zoals robotisering, kunstmatige intelligentie en the internet of things? Volgens Van Herpen is leiderschap hard nodig in de nabije toekomst: men moet de verantwoordelijkheid nemen voor het eigen handelen, gelijk met de opkomst van de steeds autonomer handelende technologie (denk aan Alexa en zelfrijdende auto’s). Hij doorspekt zijn verhaal met citaten van vijfentwintig bekende Nederlanders, die hij als presentator interviewde voor de Fontys Denk Groter-debatten. Dat zijn bijvoorbeeld Mark Rutte, Prinses Laurentien, Youp van ’t Hek en Paul de Leeuw.

Het boek behandelt allerlei grote vragen: in wat voor wereld wil je leven? In welke relatie ben jij autonoom? Wat is jouw doel? De rode draad tussen al de vragen en hun antwoorden is het proces tussen de drie kanten die Van Herpen ziet in elk mens: leerling, leraar en leider. Die drie rollen beïnvloeden en steunen elkaar, tot je jezelf kan betitelen als leider. Het is een interessant idee, en het boekje leest makkelijk weg, maar de constante stroom aan semi-relevante citaten van BN’ers komt de algemene visie niet altijd ten goede en is vooral afleidend. (door Hannah Wolff)

TIBtool: Groeien met mindset

Deze uitgave van de TIBtools gaat over het verschil tussen een vaste mindset en een groei mindset, naar de theorie van Carol Dweck. Deze theorie leert dat je mindset bepalend is voor de manier waarop je omgaat met de uitdagingen, hindernissen, inspanningen, kritiek en succes van anderen en van jezelf. In de negen korte hoofdstukken komen onder meer omgaan met uitdagingen aan bod, de noodzaak van fouten maken en leerprocessen en -strategieën.

De TIBtools zijn gericht op onderwijsprofessionals, maar deze uitgave is ook zeker interessant voor ouders die hun kind willen aanmoedigen om alles te (durven) leren. (door Hannah Wolff)

Word een topleraar in 100 dagen

Bliksemstart is een uitgave van een van de denkers achter de Uncommon Schools, een project dat vooral bekend is door Doug Lemov en zijn boeken. Dit boek richt zich op de spannende eerste maanden voor de klas: hoe haal je het meeste uit je les? Hoe zorg je voor betrokkenheid bij de leerlingen? Bliksemstart is een concrete stapsgewijze aanpak waarmee je in korte tijd beter en met meer plezier gaat lesgeven. Het is geen overzichtswerk dat van kaft tot kaft gelezen moet worden, maar een praktische gids bij het aanpakken van knelpunten in je lesgeven.

De methode is opgedeeld in vijf didactische fases en corresponderende hoofdstukken: lesvoorbereiding, zelfstandig werken, data verzamelen, groepsgesprekken en gesprekken met leerlingen leiden. Aan het begin van elk hoofdstuk beantwoord je een zelftest met ja/nee-vragen. Bij een nee kun je verder, bij een ja wordt je doorverwezen naar het subhoofdstuk over dat probleem, en hoe je het kunt oplossen. Bijvoorbeeld hoe je je leerlingen bij de les kunt houden en ze meer denktijd geven, hoe je ze op niet-taakgericht gedrag kunt aanspreken en hoe je zicht krijgt op hun individuele prestaties.

Voor beginnende leraren en zij-instromers, maar ook voor leerkrachten met ervaring die willen blijven leren. (door Hannah Wolff)

Lessen in orde

Peter Teitler, docent in het vo, geldt al jaren als expert op het gebied van orde. In dit overzichtelijke en praktisch toepasbare boek draait het om de vraag: hoe creëer ik een plezierig leer- en leefklimaat in de klas en op school? Die vraag wordt beantwoord aan de hand van een methodiek op vijf niveaus: klas, school, leerling, leraar en ouder.

De informatiedichtheid ligt hoog: binnen de niveaus komen allerlei deelonderwerpen, theorieën, praktijkvoorbeelden, voorbeelddialogen en meer aan bod. Zo heeft het eerste niveau, ‘gedrag in de klas’, maar liefst zes hoofdstukken: het gedrag tijdens de eerste lessen, gedrag in een groep, klassenmanagement, hoe een goede les eruit ziet, het beïnvloeden van het gedrag van leerlingen, omgaan met een lastige klas. Een hoofdstuk beslaat vier tot zes paragrafen, die ook sub-paragrafen kunnen hebben. En dat is nog los van het extra online studiemateriaal, wat bestaat uit voorbeeldlessen, vragen, opdrachten, checklijsten, etc. Geen boek om ‘tussendoor’ te lezen dus, maar wel een enorm informatieve en wetenschappelijke aanpak voor een fijne, veilige schoolomgeving. (door Hannah Wolff)

Werkboek leren leren

Het Werkboek Leren Leren bevat twintig concrete lesbrieven voor mentorlessen voor leerjaar 1 en 2 van het voortgezet onderwijs, gebaseerd op drie pijlers: de leerling moeten weten wát hij of zij moet doen, wáárom, en hóe. Ook hebben de lessen een sterk reflectief karakter, zodat de leerling de eigen leerprocessen kan evalueren. De mentorlessen zijn bruikbaar op alle niveaus.

De lessen starten met twee introductielessen, waarin wordt uitgelegd hoe de twintig lessen zullen verlopen. De lessen zelf leggen het wat, waarom en hoe uit, waarna opdrachten volgen.

Bijvoorbeeld: les 5, ‘Huiswerk’.

Waarom? Zodat de lesstof beter wordt opgeslagen in je langetermijngeheugen.
Wat leer je? Om huiswerk slim aan te pakken.
Hoe? Met opdrachten, checklists en het bespreken van stellingen met een klasgenoot. Een van de opdrachten is (motivatie)tips bedenken waarmee je jezelf door het huiswerk loodst. De stellingen zijn o.a. ‘muziek luisteren en leren gaan prima samen’ en ‘het is niet erg om huiswerk van een ander over te schrijven’. De checklist heeft aankruisvakjes met vragen als ‘heb ik goed ingeschat hoeveel tijd elke taak in beslag neemt?’ en ‘wissel ik maak- en leerwerk af?’ (door Hannah Wolff)

Je eerste jaar als leraar

De overgang van stagiair naar je eerste eigen klas is niet makkelijk. Hoe krijg je het voor elkaar dat jouw klas ook een goed georganiseerde, gezellige klas wordt? Tips lees je in ‘Je eerste jaar als leraar’. Het boek start bij het begin, het inrichten van de klas, en neemt je aan de hand mee langs alles waar je vooraf en tijdens het schooljaar over na kunt denken. Vooraf bedenk je welke regels en routines je in je klas wilt hebben. Wanneer mogen kinderen bijvoorbeeld naar de wc? Klassenmanagement, consequenties en lesplannen komen ook voorbij. Vervolgens gaat het boek over naar de start van het schooljaar. Hoe oefen je routines in en hoe stuur je gedrag subtiel bij? De hoofdstukken zijn kort, duidelijk en met praktische voorbeelden. Het boek behandelt daarnaast samenwerken met volwassenen, zoals de directie en ouders, en hoe je jezelf kan blijven ontwikkelen. Want na dat spannende eerste jaar, volgt een tweede jaar als nieuwe start. (door Eline Geus)

Todd Whitaker, Madeline Whitaker & Katherine Whitaker, Je eerste jaar als leraar. Rotterdam: Bazalt. 2017

De zelfverzekerde leraar

Sommige leraren hebben een soort natuurtalent, anderen moeten hun zelfvertrouwen in het vak ontwikkelen. Maar hoe doe je dat? Hoe word je een succesvolle leraar? Daar probeert het boek ‘De zelfverzekerde leraar’ antwoord op te geven. ‘Je bent goed genoeg’ en ‘Probeer de beste versie van jezelf te zijn’ zijn twee mooie quotes om een leraar met weinig zelfvertrouwen de eerste stap te laten zetten. In de hoofdstukken die volgen komen tal van facetten van het lesgeven aan bod, van lichamelijke aspecten en signalen tot een goede instructie geven. Auteur Alex Quigley gebruikt in het boek naast eigen ervaringen ook wetenschappelijk onderzoek en besteedt daarbij ook aandacht aan het onderscheid tussen begrippen die op elkaar lijken, zoals zelfeffectiviteit en eigenwaarde. Een van de hoofdstukken beschrijft signalen van stress en hoe stress positief en negatief kan werken. Ook zelfverzekerd gedragsmanagement komt aan bod, inclusief praktische tips hoe je een positief leerklimaat kunt bereiken. Het boek sluit af met een deel over het stimuleren van zelfvertrouwen bij leerlingen. Met zijn fijne toon kan dit boek onzekere leraren een stimulerend duwtje in de rug bieden. (door Eline Geus)

Alex Quigley, De zelfverzekerde leraar: ontwikkel de juiste gewoonten voor een succesvolle les. Uitgeverij Pica. €24,95. 2017

Versterk de regie van leerkracht en leerling

In deze TIB tool voor ib’ers leer je om leraren en leerlingen te helpen om kansen te pakken en de regie in eigen handen te nemen. Die regie bepaalt het gedrag. Het boekje legt uit wat van invloed is op het nemen van regie, denk bijvoorbeeld aan taal en perceptie. Het gaat daarbij onder andere om het stimuleren van zelfvertrouwen. Wat je daaraan kunt doen als ib’er, wordt concreet beschreven. Het boekje laat je ook jezelf vragen stellen. Zo bevat het een vragenlijst over je eigen verleden om te zien hoe dat je houding naar anderen bepaalt. Ook observatie-instrumenten en vragenlijsten voor de signalering en spelletjes om regiefuncties te stimuleren komen aan bod. (door Hannah Wolff)

Elena & Karina Carmona van Loon, TIB tool: Versterk de regie van leerkracht en leerling, 8 aanraders. Instondo, 2017.

Sociale veiligheid in school

Dit boek is geschreven voor het basisonderwijs vanuit de Wet sociale veiligheid op school. Hoe bereik je die sociale veiligheid? Hoe kijk je verder dan anti-pestprotocollen en gedragsregels? Allereerst volgt een uitleg van begrippen zoals pesten, sociaal-emotioneel leren en burgerschap. Cyberpesten bestrijkt zelfs een heel hoofdstuk. Achterliggende wetenschappelijke theorieën zoals opvoedingsstijlen en gehechtheid komen ook aan bod. Vervolgens beschrijven de auteurs hoe je sociale veiligheid kunt opvouwen, startend bij de visie en eindigend bij signaleren en handelen. Hierbij volgen een aantal praktijkvooreelden. In het hoofdstuk implementatie worden er steeds aanbevelingen en valkuilen beschreven, wat het verhaal concreet maakt. Het boek sluit af met een aantal leerlijnen. (door Eline Geus)

Cathy van Tuijl & Ingrid F. Zijlstra, Sociale veiligheid in school. Pica & Saxion, 2017.

Teach like a champion 2.0

Teach like a champion 2.0 is het vervolg op onderwijsbestseller Teach like a champion uit 2011, waarin de Amerikaanse Doug Lemov leraren volgde die opmerkelijke resultaten hadden behaald. Lemov bestuurde hun werkwijze en hun omgang met leerlingen en vertaalde die naar 49 bruikbare technieken.

In 2.0 zijn die technieken nog eens geëvalueerd en op basis van praktijkervaring verder verfijnd. Sommige technieken zijn daarbij ondergebracht bij anderen, of zijn helemaal geschrapt. De 62 technieken die in het boek aan bod komen zijn ook in samenhang geschreven: hoe vullen ze elkaar aan? Ook zijn er nieuwe hoofdstukken aan toegevoegd, bijvoorbeeld over het maken van fouten. De technieken zijn ingedeeld in vier overkoepelende thema’s: het controleren van begrip, de studiehouding, ratio, en de vijf pijlers van de klascultuur. Aan het begin van elk gedeelte worden de technieken al kort besproken, zodat je weet wat je gaat lezen en kunt inschatten of die techniek van belang is voor jouw klas of les.

Het boek is bedoeld als naslagwerk: je kunt er meteen mee aan de slag. De technieken en bijbehorende oefeningen zijn concreet en makkelijk uitvoerbaar.

Tweemaal Zakboek

Anke Visser geeft al ruim 25 jaar cursussen en nascholing aan contact- en vertrouwenspersonen. Vanuit die ervaring heeft ze twee ‘zakboeken’ geschreven, korte boeken die ingaan op de basisinformatie die een contact- of vertrouwenspersoon nodig heeft, wat zich kan voordoen in de praktijk (inclusief valkuilen). Beide boeken zijn geschikt voor basis- en voortgezet onderwijs en voor mbo-opleidingen.

Het zakboek voor vertrouwenspersonen onderwijs

Als vertrouwenspersoon begeleid je ouders, leerlingen en medewerkers met klachten over bijvoorbeeld de schoolorganisatie, strafmaatregelen, pesten, discriminatie en ongewenste intimiteiten. Om dit allemaal in goede banen te leiden geeft het Zakboekinformatie over onder andere de taken van de vertrouwenspersoon, mogelijke klachtenroutes, de variatie in klachten, geheimhouding, de opvang en begeleiding van de klager. Het is een praktisch naslagwerk met belangrijke do’s en dont’s, wetgeving, theorie en casussen. (door Hannah Wolff)

Het zakboek voor contactpersonen onderwijs

Contactpersonen zijn het aanspreekpunt voor ouders en leerlingen bij klachten over schoolzaken. Ze zorgen ervoor dat klachten niet blijven broeien of escaleren, maar volgens de juiste klachtenroutes worden opgelost. Daarnaast heeft de contactpersoon nog taken zoals registreren en adviseren. Dit boek is op dezelfde manier opgezet als dat voor vertrouwenspersonen: eerst een hoofdstuk met basisinformatie over ‘de’ contactpersoon, daarna de mogelijke klachtenroutes en valkuilen, en een afsluitend hoofdstuk over de andere taken. (door Hannah Wolff)

Helder communiceren

In deze TIBtool maakt auteur Ron Benjamins duidelijk dat helder communiceren niet alleen vraagt om goede gesprekstechnieken, maar ook om een aandachtige en open houding waarmee je met elkaar contact maakt. In acht aanraders geeft de auteur antwoord op vragen zoals: waarom is het zo moeilijk om te luisteren? Hoe zorg je ervoor dat je niet betuttelend overkomt bij je professionele collega’s? En hoe los je conflicten op?

Bij elke aanrader zit een stukje theorie, een voorbeeld, een tool en meerdere tips. De aanraders zijn onder andere goed (empathisch) luisteren, nieuwsgierig zijn, je collega’s waarderen en letten op hoe je iets zegt. (door Hannah Wolff)

Van starter naar young professional

De eerste vijf jaar voor de klas zijn pittig. Als kersverse leraar kun je dus wel wat extra tips gebruiken. Kouwenhoven en Brink hebben dit boek geschreven aan de hand van hun eigen ervaringen als starter voor de klas en hun ontwikkeling naar wat zij een young professional noemen: iemand die de fijne kneepjes van het vak kent, maar nog voldoende uitdaging vindt om verder te groeien of zich te specialiseren.

De hoofdstukken zijn geschreven aan de hand van overkoepelende thema’s zoals klassenmanagement, het werk van de leraar buiten de klas, sociale veiligheid en ambities. Per thema zijn er subthema’s, het hoofdstuk klassenmanagement bestaat bijvoorbeeld uit de deelonderwerpen rust, reinheid, regelmaat & routine, uniformiteit, en betrokkenheid. Bij de deelonderwerpen wordt steeds kort een casus besproken en zijn er tips. (door Hannah Wolff)

Praktijkwijzer basisonderwijs

Er is een overvloed aan theoretische vakliteratuur, terwijl leerkrachten ook praktische vragen hebben. Want hoe voer je een gesprek met een agressieve ouder? Wat doe je met onverschillige leerlingen? En hoe ga je om met je eigen (voor)oordelen en overtuigingen?

Voor zulke vragen en meer is deze praktijkwijzer: ruim 200 tips, tools, stappenplannen, checklists, schema’s en adviezen, gerangschikt naar thema. De thema’s zijn communicatie, de leerling centraal, klassenorganisatie, lesgeven, orde houden, professionalisering en reflectie. De informatie in de wijzer is puur praktisch, toegankelijk, en kan meteen gebruikt worden. Voor leerkrachten, directies in het basisonderwijs, en voor pabostudenten in de afstudeerfase. (door Hannah Wolff)

Schoolleiders en management

Lastige ouders

De titel is pre-corona: we zijn veel te afhankelijk geworden van ‘thuis’ om een boek 'Lastige ouders, moeilijke leerlingen. 99 tips' te noemen. Maar ook in de anderhalvemetersamenleving zul je als leraar soms denken: kon ik deze vader of leerling maar even achter het behang plakken. Hans Kaldenbach heeft betere tips.

Let op je woordkeuze in gesprekken (gebruik in plaats van hondsbrutaal liever onbehoorlijk) en op je stijl (met indirecte verwijzingen naar gedrag bijvoorbeeld bereik je soms meer), wees je bewust van je tactiek (gebruik bij voorkeur de judomethode: stel een grens en deins niet terug in plaats van karate: direct er tegenin).

Net als bijvoorbeeld leraar en gedragsexpert Anton Horeweg (basisonderwijs) maakt Kaldenbach regelmatig duidelijk dat je als leraar onderdeel van het interactiepatroon in een klas bent. Hij maakt daarbij onderscheid tussen je professionele rol en je persoonlijke mening. Veinzen om je doel te bereiken, vals zijn, het mag allemaal.

Het boek bevat veel herkenbare situaties met handige tips, en je hebt het in een uurtje uit. Maar weet wel, zo snel als je het leest, is het ook in elkaar gezet: slecht geredigeerd, met veel herhalingen en veel dubbelingen met eerdere boeken van Kaldenbach. (door Monique Marreveld)

Hans Kaldenbach, Lastige ouders, moeilijke leerlingen. 99 tips. Prometheus, 2019, € 15,00.

Integrale Kindcentra

In een integraal kindcentrum (IKC) worden onderwijs, kinderdagverblijf, buitenschoolse opvang en peuterspeelzaal samengevoegd tot een enkele fysieke locatie. Deze nieuwe organisatievorm biedt naast opvang en onderwijs ook voorzieningen voor sport, cultuur, zorg en welzijn. De verschillende disciplines werken gezamenlijk aan een overkoepelend doel: de optimale ontwikkeling van kinderen van nul tot dertien jaar oud.

Het boek beschrijft het integrale kindcentrum ten eerste vanuit de achtergrond: wat is een kindcentrum, en wat is de visie van kindcentra op de integrale kindontwikkeling van nul tot dertien jaar? Vervolgens komen er meer uiteenlopende perspectieven aan bod: kindcentra en arbeidsmarktparticipatie; bestuur, management en toezicht; opleidingen en educatieve infrastructuur; implementatiestrategie. De hoofdstukken worden afgesloten met intermezzo’s waarin al bestaande IKC’s wordt besproken.

Integrale Kindcentra is geen handboek voor het inrichten van IKC’s, maar beschrijft de ontwikkelingsgang naar een kindcentrum en het leiderschap dat daarvoor nodig is. Het boek doet dat in korte en heldere hoofdstukken, zonder te verzanden in al te veel vakjargon. Door de hoge leesbaarheidsfactor is dit niet alleen een aanrader voor schoolleiders, pedagogisch medewerkers of leraren die een baan in een IKC overwegen, maar ook voor ouders of anderszins geïnteresseerden die zich willen verdiepen in dit nieuwe onderwijsfenomeen. (door Hannah Wolff)

Sociale media slim inzetten op school

Wat kun je als IB’er of leerkracht met sociale media? Op basisscholen hebben veel kinderen al telefoons, en zijn ze volop bezig met hun digitale levens. Sociale media heeft allerlei sociale en educatieve mogelijkheden, maar er kleven ook nadelen aan. Journalist en historicus Guus Beenhakker beschrijft in zeven aanraders en een afrader wat sociale media is, hoe je het kan inzetten en wat de gevaren zijn. Omdat het boek uit 2014 komt gaat het de auteur met name om Whatsapp, Youtube, Facebook en Twitter. Meer recente sociale mediakanalen zoals Instagram komen er dus niet in voor. De basis-‘regels’ zijn echter nog steeds relevant: pas op met wie welke content kan zien, speel in op het gebruik van je leerlingen, wees voorbereid op een generatiekloof, ga online niet in discussie met ouders, etc.

Nee, dan Finland!

Leraar Nederlands en onderwijsjournalist René Leverink zoekt in Nee, dan Finland! naar de kracht van ons onderwijs. Is het klassikaal onderwijs, of individuele ontwikkeling? Wel of niet vernieuwen?

Om een antwoord op deze vragen te kunnen geven gaat Leverink in korte hoofdstukken te rade bij onderwijskenners zoals classicus Piet Gerbrandy, oud-minister van Onderwijs Jos van Kemenade en de oud-vicevoorzitter van Beter Onderwijs Nederland, Presley Bergen. (Anders de titel doet vermoeden, gaat Leverink niet in op het cliché van onderwijsparadijs Finland, maar blijft hij bij de Nederlandse ontwikkelingen.) In de ervaringen van zijn gesprekspartners zoekt Leverink naar overeenkomsten en patronen, waaruit hij probeert te destilleren wat er goed en bijzonder is aan het onderwijs in Nederland. De conclusie is eenduidig: onze kracht zit hem in de cruciale rol van de leraar.

Nee, dan Finland! is een vlot geschreven boekje vol waardevolle ervaringen van bekende en minder bekende Nederlanders die met het onderwijs te maken hebben. (door Hannah Wolff)

Medezeggenschap in het onderwijs

Dit boek geeft medezeggenschapsraden praktische handvatten om de inspraak in hun situatie te optimaliseren.

Het boek is opgedeeld in vier delen. In het eerste deel gaat Smit in op de trends in medezeggenschap van de laatste 35 jaar, de pedagogische opdracht van de school en de verschillende vormen van medezeggenschap. Hij kent zijn dossiers. Zijn specialisatie als onderzoeker aan de Radboud Universiteit was decennialang ouderbetrokkenheid en medezeggenschap.

In het tweede deel legt hij uit hoe je met behulp van een medezeggenschapsraad een nieuwe cultuur kan opbouwen op een school, een cultuur waarin de inspraak groter wordt en de (g)mr als tegenmacht van het bestuur gaat functioneren. Om dit te bereiken geeft Smit een 7-stappenplan om de (g)mr naar een nieuwe manier van denken en opereren te brengen. Hij vraagt bijvoorbeeld aandacht voor het ontwikkelen van een visie, het nemen van initiatief, het creëren van een wij-cultuur en het volgen van (bij)scholing om professioneel te functioneren.

Het derde deel gaat over de Wet versterking bestuurskracht onderwijsinstellingen, die per 1 januari 2017 van kracht is geworden en op sommige punten de positie van de (g)mr heeft versterkt.

Het vierde en laatste deel gaat over de uitwerking van de Wet goed onderwijs, goed bestuur uit 2010 en de WMS, in het bijzonder over werkdrukverlaging.

Wat opvalt aan het boek is de heldere structuur: aan het begin van elk hoofdstuk wordt vooruitgeblikt naar wat komen gaat, daarnaast zijn er handige kaders, flowcharts en grafieken. Achterin staat een uitgebreid notenapparaat. Het voegt toe aan de leesbaarheid, maar ook aan de wetenschappelijkheid van dit heldere, goed geschreven werk. (door Hannah Wolff)

De toekomst van intern begeleiders

Luc Greven was intern begeleider in het (voortgezet) speciaal onderwijs en docent en directeur van het Seminarium voor Orthopedagogiek. In De toekomst van de intern begeleider bespreekt hij interne begeleiding in hoofdstukken zoals ‘De geschiedenis van de IB’er’, ‘De 5 vormen van interne begeleiding’ en ‘Sporen van de school van de toekomst.’ Het doel van deze opzet is om interne begeleiding te begrijpen in de historische, organisatorische en onderwijskundige context, zodat hij in het laatste hoofdstuk kan ingaan op de toekomst van de IB’er. Hij doet dat aan de hand van drie scenario’s: geen interne begeleiders, interne begeleiding in de klassieke school, en interne begeleiding in de school als leergemeenschap.

Voor intern begeleiders en hun schoolleiders, voor schoolbegeleiders en voor de leiding van samenwerkingsverbanden in het primair onderwijs. (door Hannah Wolff)

Toekomstbewust leiderschap

Met boeken over leiderschap kun je een flinke boekhandel vullen. In die overvloed van literatuur biedt dit boek echter een onderbelicht perspectief: dat van onderzoekers en wetenschappers. Zij schrijven niet over de acties van de leider als individu maar over het systeem waarin de leider opereert: een systeem dat er binnen elke culturele context anders uitziet, wat de vorm van leiderschap weer beïnvloedt.

Het boek bevat zestien hoofdstukken van auteurs die de impact van beleidsmakers en schoolleiders op de kwaliteit van onderwijs onderzoeken in de Verenigde Staten, Ontario, Maleisië, Hongkong, Rusland, Singapore en Australië. De onderwerpen lopen uiteen van onderwijsinnovatie in Ontario en opleidingsprogramma’s in Australië tot leiding geven aan toekomstige pedagogiek. De hoofdstukken zijn uiteindelijk meer vergelijkend dan dat ze een overkoepelend verhaal belichten, ondanks de gedeelde nadruk op culturele aspecten en invloeden. Door de spreiding van onderwerpen laat het boek zich niet enkel van kaft tot kaft lezen, maar kun je als lezer ook kiezen voor het lezen van losse hoofdstukken. (door Hannah Wolff)

Onderwijsvrijheid in perspectief

‘Het is toch onze school?!’ Dat kreeg de gereformeerde onderwijzer David van Wijck (1849-1927) te horen van ouders als zijn lessen weer eens te ver afweken van de Bijbelse leer. We vinden hem in het boek over onderwijsvrijheid in Nederland van John Exalto, docent historische pedagogiek aan de VU. Zijn boek mag dan Van wie is het kind heten, zijn centrale betoog gaat over de vraag van wie nu precies de school is: van de staat, het schoolbestuur, de geloofsgemeenschap, de leraren of de ouders? Waar hebben we het precies over als we spreken over onderwijsvrijheid? En wat is er in 1917 met artikel 23 precies bekrachtigd? Om dat goed te begrijpen start Exalto zijn geschiedschrijving een eeuw eerder, begin negentiende eeuw, toen onderwijs een zaak en zorg van de overheid werd. De auteur lardeert zijn verhaal met diverse casussen en discussies. Hij richt zich daarbij vooral op de orthodox-protestanten, ‘als aanvoerders van de schoolstrijd’, omdat juist de botsingen tussen deze richting en de staat duidelijk maken dat Nederland nu ook weer niet het land van onbeperkte onderwijsvrijheid is. Met als hedendaags voorbeeld de discussie over acceptatieplicht voor scholen. (door Bea Ros)

John Exalto, Van wie is het kind? Twee eeuwen onderwijsvrijheid in Nederland. Amsterdam, Balans, 2017.

Lef om te luisteren

Hoe kun je leerlingen een stem geven en hen meer betrekken bij het onderwijs? Het boek Lef om te luisteren van Russell Quaglia en Michael Corso biedt handvatten. In het eerste deel besteden de auteurs aandacht aan luisteren naar de leerling. Ze lichten het door hen ontwikkelde aspiratiemodel toe. Eigenwaarde, betrokkenheid en doelbewustzijn zijn de basisprincipes. Ook wordt de My Voice-vragenlijst toegelicht. Dit instrument, met vragen voor leerlingen over de drie basisprincipes, is ook door de auteurs ontwikkeld en bedoeld om de stem van leerlingen (van primair hoger onderwijs tot hoger onderwijs) te laten horen en daarvan te leren als onderwijsprofessional.

cover lef om te luisteren Het tweede deel gaat over leren luisteren en leren van het luisteren naar de leerlingen. De drie basisprincipes worden gekoppeld aan acht condities voor betekenisvol leren, zoals erbij horen en durven handelen. De hoofdstukken bevatten veel aparte tekstblokken met bijvoorbeeld zelftestjes voor leraren, actiepunten, reflectiepunten, voorbeelden, of uitwerkingen van lesactiviteiten (voor het primair onderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs).

Deel drie gaat over leiden. Verschillende ideeën over leiderschap passeren de revue. Leerlingen kunnen, volgens de auteurs, naarmate ze opgroeien, steeds beter over hun toekomstwensen beslissen en ernaar handelen. Uitgaande van die visie wordt er bijvoorbeeld aandacht besteed aan mogelijke samenwerking tussen professionals en leerlingen.

Al met al daagt het boek uit het lef te hebben om te luisteren naar aspiraties van leerlingen en daar, schoolbreed, in de praktijk mee aan de slag te gaan. (door Veerle Straatman)

Russel. J. Quaglia en Michael J. Corse. Lef om te luisteren. Met leerlingen werken aan de kwaliteit van onderwijs. Huizen: Uitgeverij Pica, 2017. €27,95

De klassiek-moderne school

De klassiek-moderne school gaat over kritiek op de onderwijsvernieuwing van Curriculum.nu, en over verbetervoorstellen aan de hand van de pedagogische driehoek van Jan Dirk Imelman: het samenspel tussen leerling, leraar en leerstof.

In de inleiding uit onderwijskundige en pedagoog Henk Oonk kritiek op de onderwijsvernieuwing anno 2019, die volgens hem overdreven veel aandacht besteedt aan de zelfontplooiing van leerlingen, en het belang negeert van goede leerstof. Te veel nadruk op 21e-eeuwse vaardigheden, ten koste van kennis. Hierna volgen hoofdstukken over de pedagogische driehoek, internationalisering, en andere onderwijskundige opvattingen. Ook is er een hoofdstuk met bijdragen, columns en suggesties van allerlei onderwijsprofessionals en auteurs, zoals Ton van Haperen, Hans van de Heijde, Aleid Truijens en Sylvia Witteman.

Nieuwkomers op school

Voor elke school die te maken krijgt met nieuwkomers is er nu een praktisch boek. Verschillende leraren, onderzoekers, schoolleiders, bestuurders en anderszins betrokkenen bij onderwijs voor nieuwkomers hebben er een bijdrage aan geleverd.
cover nieuwkomers Deel één, ‘Wat is er aan de hand?, gaat over de huidige stand van zaken en bevat algemene informatie over onderwijs aan nieuwkomers.
Deel twee staat in het teken van het organiseren van dit onderwijs in de praktijk. Taalonderwijs met meertaligheid als uitgangspunt en het professionaliseren daarvan komen bijvoorbeeld aan bod. Een praktijkvoorbeeld van de Heumensoordschool, in 2015 opgericht voor de kinderen van de noodopvanglocatie Heumensoord in Nijmegen, geeft een concreet beeld van hoe je in rap tempo nieuwkomersonderwijs kunt organiseren.
Deel drie gaat over het geven van goed onderwijs aan nieuwkomers. Hoe kun je het beleid in praktijk brengen? Dat wordt onder andere duidelijk door het voorbeeld van het Nt2 Mundium College, een school voor Eerste Opvang Anderstaligen.
In het vierde deel lees je over ervaringen van docenten, teamleiders, begeleiders en adviseurs die te maken hebben met het geven van onderwijs aan nieuwkomers, bijvoorbeeld in schakelklassen, trainingen rondom opvallend leergedrag en een taalschool.
Daarnaast bevat het boek de resultaten van de lessenserie ‘Wie ben jij?’, waaraan vluchtelingenkinderen op de IMC-weekendschool hebben gewerkt. In dit deel staan veel portretfoto’s van vluchtelingenkinderen.
Verschillende auteurs hebben uiteenlopende korte bijdragen geschreven die aansluiten bij hun expertise. Het boek geeft zodoende eerder een brede dan diepgaande indruk van verschillende aspecten van nieuwkomersonderwijs. Een beeldende en kleurrijke indruk, dat wel. (door Veerle Straatman)

José van Loo, Annemieke Schoemaker en Myriam Lieskamp. Nieuwkomers op school. Onderwijs als startpunt voor een betere toekomst. Huizen: Uitgeverij Pica, 2016. €15,00

Druk druk druk: slimmer organiseren in het onderwijs

Werkdruk is weer erg actueel. Zoemt het ook op jouw school rond? Het boekje ‘Druk druk druk’ kan jou als leidinggevende wellicht helpen. Het beschrijft hoe je werkdruk kunt herkennen en verlichten. Dit wordt bekeken voor de vier niveaus: de werknemer, het lerarenteam, de school en de omgeving.
In het hoofdstuk over de werknemer schrijft Annemieke Schoemaker over de symptomen van stress en burn-outs en over overlevingsstrategieen die mensen inzetten. Handig zijn de tips hoe je als schoolleider in de verschillende stadia van stress en burn-out kunt ingrijpen. Er wordt ook aandacht besteed aan werkdruk in de verschillende levensfasen van leraren. Wat bij een oudere leraar stress veroorzaakt, hoeft bij een jongere leraar geen centje pijn te veroorzaken.

In het korte hoofdstuk over het team gaat het over de teamcultuur en hoe je die kunt veranderen. Die cultuur wordt elders in het boek ook op schoolniveau bekeken. Er is aandacht voor de schoolcultuur, de taken van de school en de verantwoording. Is het nodig om aan al die uitjes, speciale dagen en niet-lesgebonden taken vast te houden? Ook wordt aan de kaak gesteld hoe je als schoolleider op kwaliteit kunt sturen, zonder leraren meer werkdruk en stress te bezorgen. Schoemaker benoemt ook even kort het vergaderen en e-mail beantwoorden, maar gaat daar niet teveel op in. Meer aandacht is er voor hoe je als schoolleider de werkdruk vanuit het lesgeven zelf kunt verlichten en hoe het taakbeleid en de bureaucratie daarbij een rol spelen.

Ook de eisen die aan de school gesteld worden, veroorzaken werkdruk. In het hoofdstuk ‘De omgeving’ beschrijft Schoemaker de pijnpunten en geeft praktische tips. Denk aan de toetscultuur, de verschillende belangen in de school, en het toezicht.

Het boekje sluit af met een kijkwijzer, overgenomen uit een onderzoek van CNV Onderwijs, om als schoolleider de werkdruk op de verschillende niveaus vast te stellen. Dit onderzoek wordt overigens vaker aangehaald. Een kijkje achter in het boek leert ons dat Schoemaker adviseur bij CNV is. Dat verklaart de ‘sluikreclame’. Hetzelfde geldt voor de verwijzingen naar Stichting LeerKRACHT, ook daar is Schoemaker werkzaam.

Samengevat is ‘Druk druk druk’ een compleet boekje met veel concrete voorbeelden voor de schoolleider die aan de slag wil met de werkdruk op zijn of haar school. (door Eline Geus)

Annemieke Schoemaker. Druk druk druk: slimmer organiseren in het onderwijs. Huizen: Uitgeverij Pica. 2016

Vertrouwen, verbinden en vakmanschap in het onderwijs

Dit boek draait om het ontwikkelen van ‘professioneel kapitaal’: menselijk kapitaal (vaardigheden, kennis en houding), sociaal kapitaal (samenwerken) en besluitvormingskapitaal. Dit professionele kapitaal is nodig om van de school een professionele leergemeenschap te maken. Human resource ondersteunt die ontwikkeling van de leergemeenschap. De nadruk op professioneel kapitaal en doorlopende ontwikkeling volgt de ‘Rijnlandse’ benadering van het onderwijs: op ontwikkeling gestoelde bedrijfsvoering als bouwsteen voor beleid dat beter aansluit bij wat het onderwijs nodig heeft en een centrale rol voor de docent. Ofwel: wederzijds vertrouwen, het verbinden van mensen en het vergroten van vakmanschap.

Het boek bestaat uit drie delen. In het eerste deel komen de belangrijkste thema’s aan bod, er wordt onder andere uitgelegd wat strategisch hr-beleid is, wat een professionele leergemeenschap is en waarom de auteurs zo’n leergemeenschap zien als het antwoord op de veranderende maatschappij. In het tweede deel staan de vier processen centraal die de professionele leergemeenschap vormen: samen veranderen en verbeteren, samen werken, samen leren en samen leiden. Het laatste deel behandelt hr-werkvelden die kunnen bijdragen aan de professionele leergemeenschap, zoals arbeidsorganisatie, loopbaanmobiliteit en personeelsdoelen. De delen volgen een vast stramien: het hoofdthema wordt besproken en in meerdere hoofdstukken uitgewerkt, deskundigen geven hun visie op het onderwerp, er zijn praktijkvoorbeelden uit het primair-, voortgezet- en middelbaar beroepsonderwijs, en handige tips en tools. Ondanks de hoge informatiedichtheid een interessant en leesbaar boek, waarin de Rijnlandse idealen worden omgezet naar de onderwijspraktijk. (door Hannah Wolff)

Wie maken het onderwijs?

Nu Curriculum.nu aan de slag is, realiseer je weer: auteurs van lesmateriaal hebben een grote invloed op het onderwijs. In het boek Wie maken het onderwijs? komen veertien schoolboekenschrijvers aan het woord over hun werk, hun werkwijze, en hun ideeën over leermiddelen en het gebruik daarvan in het onderwijs.

In 22 korte hoofdstukken gaan de auteurs in op uiteenlopende onderwerpen, zoals de eisen die gesteld worden aan leermiddelen, de praktische en zakelijke kant van het auteurschap en het schrijven van een goede lestekst. Aan het eind van het boek zitten enkele bijlages. In de test ‘Wat voor educatieve auteur ben jij?’ kun je als lezer door middel van een korte vragenlijst je auteurschap testen in de categorieën redacteur, vakauteur, conceptauteur en toevallige auteur. Daarna volgt het handige ‘Op welke vragen wil je antwoord?’, waarin vragen zoals ‘Hoe ga je om met feedback?’, ‘Hoeveel inbreng heeft een auteur?’ en ‘Wat leer je van het contact met de doelgroep?’ worden gekoppeld aan de paginanummers waarin de professionals deze vraag behandelen.

Interessant voor iedereen die interesse heeft in de productie van lesmateriaal of wie overweegt zelf onderwijsauteur te worden. (door Hannah Wolff)

De rotonde

Het kerndoel van dit boek is om creativiteit terug te brengen in het onderwijs. Volgens de auteurs (Reiken was jarenlang leraar en teamleider en is beeldend kunstenaar, Loenen is onderwijskundige en werkt bij SLO) zitten veel scholen in vastgeroeste patronen en standpunten. Om uit deze ‘rotonde’ te komen moet er weer ruimte komen voor creatief en probleemoplossend denken. Vervolgens moet die creativiteit daadwerkelijk toegepast worden in je dagelijks handelen. Het boek is dan ook opgedeeld in twee delen: een theoretisch deel met een kader voor creatief denken en onderwijsontwikkeling, en een praktijkgericht deel om je te helpen je denken in je handelen te incorporeren. Het tweede deel bestaat uit vier fases: de probleemstelling, het divergeren (loslaten van het bekende), het convergeren (kiezen) en het uitvoeren. Er worden casussen behandeld, er zijn korte oefeningen en ook hier zijn theoretische kaders te vinden.

Na het doorlopen van alle fases is het idee dat je voortaan bij een probleem bewust de voor de hand liggende mogelijkheden links laat liggen, om op zoek te gaan naar kansen buiten het bekende. Of dit boek dat bewerkstelligt is niet te concluderen zonder het helemaal te doorlopen; wel duidelijk is dat de auteurs hiermee een ode aan de creativiteit hebben geschreven. Zoals ze zelf zeggen: ‘verbeelding opent nieuwe werelden, onthult nieuwe perspectieven en maakt het leven aangenaam.’ (door Hannah Wolff)

Romans en dergelijke boeken

4000 years of thinkers on education

Henk Sissing verzamelde uitspraken van ruim 700 filosofen, pedagogen, leraren, onderwijskundigen e.a. van over de hele wereld en over een periode van vier millennia. Het resultaat is een uniek boek over het nut en de betekenis van onderwijs.

Het boek is verdeeld in zes hoofdstukken (education, teachers, students, school leaders, parents en learning). Elk hoofdstuk wordt ingeleid door twee vooraanstaande Nederlandse hoogleraren, waaronder Didactief-bekenden mee: onder meer Gert Biesta en Monique Volman, Sietske Waslander en Eddie Denessen.

(door Hannah Wolff)

Pedagogisch vakmanschap in 55 verhalen

In Pedagogisch vakmanschap bundelt orthopedagoog en docent Peter Mol 55 van zijn korte verhalen over het onderwijs. Sommige verhalen zijn al eerder in tijdschriften verschenen, anderen zijn nieuw. De verhalen zijn in de ik-vorm, niet langer dan twee pagina’s, en veelal humoristisch van toon. Thema’s zijn lerarengedrag, Passend Onderwijs, ouders, en onderwijsvernieuwing. Ze gaan niet enkel over Mol’s ervaring als leraar, begeleider of leidinggevende, maar ook over zijn herinneringen aan toen hij als kind in de klas zat of wortels ‘groeide’ bij zijn opa. De verhalen zijn zo aangepast of geschreven dat er in elke wel een verwijzing zit naar het overkoepelende thema van Passend Onderwijs. Het doel van dit boek is niet om te verdiepen of informatie te geven, maar om de lezer een glimlach van herkenning te ontlokken. (door Hannah Wolff)

De nieuwe Freek Vonk

Sara van Duijn is biologe en werkt daarnaast als docent natuur en techniek op de pabo in Leiden, én als leerkracht op een basisschool. Met Natuurlijk biologie wil Van Duijn dat we ons weer gaan verwonderen en interesseren voor de wereld om ons heen. Ze gaat in op zeventig vragen zoals ‘Bestaan er nutteloze dieren?’, ‘Slapen vlinders?’ en ‘Hoe werkt de hik?’, vragen die ze in twee tot vijf pagina’s beantwoordt. De vragen zijn ruwweg in te delen in de categorieën dieren, menselijk lichaam, medische wetenschap, voedsel en culturele verschillen tussen mensen.

Met haar luchtige en heldere toon is de vergelijking met Freek Vonk nooit ver weg, al lijkt dit werk iets meer gericht op niet al te jonge kinderen. De kracht van het boek zit in Duijns schrijfstijl: met haar toegankelijke taal lukt het haar moeilijke processen begrijpelijk te maken, maar het is niet zo infantiel geschreven dat het vervelend is voor de volwassen lezer.

Natuurlijk biologie is leerzaam zonder saai te zijn en behandelt zo veel verschillende onderwerpen dat er voor iedereen wel een interessante vraag wordt beantwoord. (door Hannah Wolff)

alles is biologie

Darwin for king

‘Voor mij is Charles Darwin de koning van de biologie.’ Met zo’n eerste zin weet biologielerares Sara van Duijn meteen de aandacht te trekken. Ze schreef een aardig boekje Alles is biologie, van DNA en hersenen tot dierenrijk en natuur. In korte hoofdstukken stelt ze leuke vragen die ze meteen beantwoordt (hoe vergroot je je kans om te overleven? Wat hebben wij gemeen met paarden? Waarom steken muggen voornamelijk ’s nachts?). Duijn is afgestudeerd bioloog, en werkt als leerkracht op een basisschool en als docent natuur en techniek op de pabo in Leiden. Zoek je een fijne instap voor een les, dan kun je bij haar goed terecht. Wist je bijvoorbeeld dat aders, slagaders en haarvaten in je lijf bij elkaar zo´n 100.000 kilometer lang zijn? Verslavende feitjes en eens wat anders dan Midas Dekkers… (door Monique Marreveld)

Sara van Duijn, Alles is biologie, van DNA en hersenen tot dierenrijk en natuur. Uitgeverij Q, Amsterdam, 2017. ISBN 978 9021404905. €15,-

Muziek in de klas

Stampen en zingen – wederom een boek door een romancier die nu vanuit de eigen ervaring als docent schrijft – volgt de examenklas van een muziekdocent tijdens hun lessen, het Kerstgala, de concerten die zij bezoeken en op Valentijnsdag. Meer nog dan de kinderen volg je vooral de docent, de auteur zelf, die veel weet te vertellen over zijn eigen gevoelswereld. De columns, waarvan sommigen ook zijn verschenen in Trouw, worden afgewisseld met korte informatieve kaders over onder andere de fuga, muzikale vormen en de kwintencirkel.

Voor (muziek)docenten en liefhebbers van vrolijke (onderwijs)lectuur. (door Hannah Wolff)

Meester Mark rekent het goed

Zin in een grappig, luchtig boekje? Blader dan eens door ‘Meester Mark rekent het goed’. Het staat vol met grappige antwoorden en reacties van leerlingen uit het po. Soms zijn ze hartstikke logisch, wat het alleen maar leuker maakt. Kortom, een goede oefening voor de lachspieren en een leuk boekje voor in de lerarenkamer. (door Eline Geus)

Mark van der Werf, Meester Mark rekent het goed. Schiedam: Uitgeverij Scriptum, 2017.

De rendementsdenker

Na meerdere lovend ontvangen historische romans heeft Lucas Zandberg een actuele satire geschreven, gebaseerd op zijn eigen ervaringen als docent.

In De rendementsdenker begint Robert Witteveen, pas afgestudeerd als leraar Engels, enthousiast aan zijn eerste baan in het onderwijs. Op het fictieve ROC Leyderschans zitten ze echter niet te wachten op zijn ideeën. Robert krijgt te maken met uitgebluste leraren en een megalomaan bouwproject dat ongeschikt blijkt om les in te geven. Ook wordt Margot aangenomen, een ‘resultaatgerichte’ manager die de hele school op zijn kop zet: leraren hoeven niet meer voor de klas te staan, er komt een middenmanagement dat nergens een antwoord op heeft, en de leerlingen moeten alles maar leren vanaf een computerscherm. Zo ontstaat er een klassenstrijd tussen de managers en de leraren.

De rendementsdenker is een komische en luchtig geschreven klucht, waarin de karikaturale hoofdpersonen herkenbaar zullen zijn voor iedereen die in het onderwijs werkt. (door Hannah Wolff)

Dex

Sta je voor het eerst voor een brugklas en vind je het ingewikkeld om contact te maken met die piepers? Misschien heb je iets aan Dex, over school en andere ellende. Mijke Pelgrim is lerares Engels op een middelbare school en is in de huid gekropen van een onzekere brugger, een doorsnee puber die worstelt met school, vriendschap en het even. Geef je les aan groep 8 en wil je je leerlingen voorbereiden op wat er komen gaat? Ook dan is het misschien een goed idee om Dex op de boekenplank in de klas te zetten. Lekker geschreven, en herkenbaar voor de kinderen. Neem deze openingszinnen: ‘Weet je wat ik nou nuttig zou vinden? Dat ze in groep 8, als je die stomme Cito-toets moet maken, ook een testje afnemen om te kijken of school sowieso wel je ding is.’ (door Monique Marreveld)

Mijke Pelgrim, Dex, over school en andere ellende. Van Holkema en Warendorf.
€ 12,50.

Cultuurkloof

‘Je moet altijd zeggen dat je het heel moeilijk vindt om twee culturen te combineren’. Dat advies krijgt tv- en theatermaker Salaheddine Benchikhi van zijn oudere broer als hij naar de havo gaat in Rotterdam. Het boek Salaheddine Punt NL dat hij schreef over zijn schoolcarrière in de jaren negentig is vaak hilarisch, maar geeft ook zicht op de worsteling die jongens van zijn generatie hebben doorgemaakt. Als eerste van hun familie doorleren, functioneren in een omgeving waar zij (dan nog) een onbegrepen minderheid en vooral heel anders zijn. Ze maken gretig misbruik van de onkunde van hun leraren (in een hilarische scene doet Salaheddine alsof hij zijn vader is – in onverstaanbaar Arabisch Nederlands - als er door school naar huis gebeld wordt) en ervaren hoe ze apart behandeld worden: ‘(..)we kunnen jullie natuurlijk niet vergelijken met de Nederlandse leerlingen.’ Salaheddine kan zijn oren niet geloven… Er is in twintig à dertig jaar veel veranderd in Rotterdam, maar het boek geeft een inkijkje in de cultuurkloof die migrantenkinderen nog steeds zullen ervaren. (door Monique Marreveld)

Salaheddine Benchikhi, Salaheddine Punt NL, kom maar op met Nederland. Amsterdam: Singel Uitgeverijen, 2016. Prijs 18,50

Verder lezen

1 boekenWIJZER