Nieuws

Wereldvreemd

Tekst Monique Marreveld en Masja Lebouille
Gepubliceerd op 05-11-2020 Gewijzigd op 19-01-2021
Beeld Wilbert van Woensel

Hoe geef je ook in deze omstandigheden een eerlijk schooladvies dat recht doet aan de mogelijkheden van de leerling? In de recente publicatie ‘Overstap van po naar vo- handreiking schooladvisering’, van OCW wordt met geen woord gerept over corona.

‘Ik realiseer mij dat de geschreven tips en adviezen nooit volledig rechtdoen aan de weerbarstige realiteit, waarin vele factoren samenkomen’, schrijft minister Slob in het voorwoord van de handreiking, bedoeld om leerkrachten, intern begeleiders en schoolleiders te ondersteunen bij het opstellen van het schooladvies in groep 8. Ook geeft het een vooruitblik naar toekomstige wijzigingen in de wet- en regelgeving rondom het schooladvies en de eindtoets (zie onderstaand kader 'Toekomstige wetswijzigingen'). Het woord corona komt in het hele document echter niet voor. Weerbarstig is de situatie zeker: het onderwijs lijkt steeds meer op gatenkaas nu leerkrachten in quarantaine zitten of wachten op een testuitslag. Basisscholen staan iedere dag weer voor een beproeving om alle groepen te bezetten, wat de onderwijskwaliteit in gevaar brengt. Op Twitter stelde schooldirecteur Eva Naaijkens al voor om de lesweek met een dag in te korten: ‘Vanuit de wil om leraren niet op te branden en de scholen open te houden’.

Ook leerlingen kunnen niet naar school wanneer een gezinslid besmet raakt. Basisscholen zijn verplicht om voor hen afstandsonderwijs te verzorgen, maar zie dat maar voor elkaar te krijgen zonder voldoende menskracht. En dan hebben we het nog niet gehad over de wekenlange schoolsluiting van afgelopen voorjaar, waarvan eerder bleek dat deze de ongelijkheid heeft versterkt. Onderzoekers van Oxford University concludeerden dat Nederlandse leerlingen op de basisschool tijdens de lockdown nauwelijks voortuitgang boekten. Vooral kinderen van laagopgeleide ouders liepen ernstige leerachterstanden op. Bekijk over dit onderwerp ook ons dossier corona.

Zorgen

Op de website onderwijsconsument.nl lees je de zorgen van ouders, bijvoorbeeld over de kortere periode tussen het voorlopige en definitieve advies. Normaal gesproken krijgen leerlingen eind groep 7 een voorlopig advies, maar door corona besloten veel scholen dit uit te stellen tot na de herfstvakantie in groep 8. Na de kerst volgt dan het definitieve advies (dat eventueel naar boven kan worden bijgesteld na afname van de eindtoets). ‘Wat kun je nog verbeteren in de tussentijd?’ vraagt een vader van de As-Soeffah School in Amsterdam Zuid-Oost zich af. Ook de schoolsluiting zit nog vers in het geheugen: ‘In groep 7 hebben mijn kinderen maanden geen les gehad. Wordt daar rekening mee gehouden bij het opstellen van het advies?’ Op de As-Soeffah kijken de leerkrachten dit jaar ook naar een intelligentietest die onlangs bij alle leerlingen is afgenomen, vertelt de ib’er. ‘Omdat we de adviezen dit jaar ook willen baseren op de capaciteit van de kinderen’.

Dat brengt ons terug bij de handreiking van OCW. Is zo’n intelligentietest in deze tijd noodzakelijk, wil je als schoolleider weten. En hoe verstrek je eerlijke adviezen aan leerlingen die het afgelopen halfjaar les kregen van steeds wisselende gezichten? Eén zin in de handreiking geeft een kleine hint: ‘Is een plotselinge terugval in groep 8 bijvoorbeeld te verklaren, dan doet de school de leerling misschien meer recht door te kijken naar de lijn van de jaren ervoor’. Concreter wordt het echter niet: een gemiste kans en haast wereldvreemd dat OCW zich hier niet over uitspreekt.

Gelijke kansen zonder eindtoets?

Normaal gesproken fungeert de eindtoets als ‘objectieve check’ om te controleren of het schooladvies van de leerkracht passend is. Na een goede score kan het schoolniveau naar boven worden bijgesteld. Toen de toets vorig jaar niet doorging, vond de helft van de leerkrachten het niet nodig om deze adviezen aan te passen. Dit blijkt uit onderzoek van Sara Geven (Universiteit van Amsterdam), die voor en na de coronauitbraak vragenlijsten afnam bij 86 leerkrachten van 56 scholen. Veertig procent dacht hier wel over na.

Opvallend is dat vóór de coronauitbraak bijna een derde van de leerkrachten zei dat zij hun adviezen vaak aanpasten op basis van de eindtoets. Maar toen deze wegviel, dacht bijna niemand dat dit leerlingen zou benadelen. Wanneer leerkrachten hun advies wel heroverwogen, was dit voornamelijk omdat de leerling tijdens de schoolsluiting een betere werkhouding of prestatie liet zien (16%), op verzoek van de ouders (11%) of de middelbare school (14%). Geven vond op dit vlak geen verschillen tussen scholen met veel of weinig leerlingen uit kansarme milieus.

Het is denkbaar dat leerkrachten geneigd zijn in eerste instantie een ‘voorzichtig’ schooladvies te geven, stelt Geven – zij kunnen dit na een goede eindtoetsscore tenslotte nog aanpassen (in 2017-2018 gebeurde dit bij zo’n 16.000 leerlingen). Daarom is het mogelijk dat een groep kinderen vorig jaar naar een te laag niveau is doorgestroomd, ondanks het verzoek van minister Arie Slob om hier extra alert op te zijn en brugklassers indien mogelijk ‘kansrijker’ te plaatsen.

Gezien de redenen die leerkrachten aandroegen voor het heroverwegen van de adviezen, bestaat het risico dat leerlingen uit hogere sociale milieus een grotere kans hadden op aanpassing van hun schoolniveau, schrijft Geven. Zij hebben vaker mondige ouders die de leerkracht kunnen overtuigen (Lareau, 2015). Ook kregen zij tijdens de schoolsluiting thuis betere ondersteuning waardoor hun prestaties verbeterden (Bol, 2020). Volgens Geven is het belangrijk dat middelbare scholen zich hier van bewust van zijn, zodat ze extra kansen kunnen bieden aan leerlingen van wie het advies niet werd bijgesteld.

‘Toekomst van ons onderwijs’

Inmiddels zijn de eerste corona-groepen 8 doorgestroomd naar het vo, leerlingen die vanwege de lockdown geen eindtoets hebben gemaakt (zie kader 'Gelijke kansen zonder eindtoets?'). Zij worden volgens de VO-Raad dit jaar extra goed gevolgd om te kijken of ze op het juiste niveau zijn ingestroomd.

In een bijsluiter bij de handreiking schooladvisering op zijn website plugt de VO-Raad direct na deze geruststellende mededeling het manifest Toekomst van ons onderwijs. Dit is verschenen onder verantwoordelijkheid van AVS, de verschillende raden, de verenigde hogescholen en universiteiten, CNV en Federatie van onderwijsvakorganisaties, LAKS, LSVB, JOB MBO, ISO en branchevereniging Maatschappelijke Kinderopvang en het woord schooladvies komt er niet één keer in voor.

Het manifest brengt de gezamenlijke ambities rondom doorlopende leerlingen in beeld. En die gaan best ver. Het zou beter zijn, schrijven de opstellers, ‘om leerlingen na het basisonderwijs niet vast te klinken aan een leerweg of onderwijssoort die bepalend is voor het te volgen onderwijs en waarbij alle leergebieden of vakken op hetzelfde niveau moeten worden gevolgd’. In plaats daarvan pleit het manifest voor ‘een meer fijnmazig systeem met differentiatie op het niveau van leergebieden of vakken’, op modulaire leest geschoeid. Leerlingen zullen dan pas aan het eind van de funderende fase (rond vijftien jaar) voor een vervolg in de beroepsgerichte of academische stroom kiezen, afhankelijk van capaciteiten en interesses. Het einde van de selectie op elf- of twaalfjarige leeftijd lijkt daarmee in zicht, meer oog voor de uiteenlopende talenten van leerlingen is expliciet een doel. Gaat de overstap van po naar vo zoals we die nu kennen, op termijn werkelijk van de baan, als het aan de initiatiefnemers van Toekomst ligt? Het woord eindtoets komt er in ieder geval niet in voor. En dan is de handreiking van OCW misschien een klein stapje op de weg.

Mogelijk toekommstige wetswijzigingen

Minister Slob heeft een aantal wetswijzigingen voorgesteld omtrent het schooladvies en de eindtoets. Wat zijn de beoogde veranderingen voor (waarschijnlijk) schooljaar 2022-2023?

De periode waarin de bassischool de schooladviezen geeft, wordt vervroegd. De eindtoets volgt kort daarna, om de mogelijkheid voor toetstraining zoveel mogelijk te beperken.
Alle leerlingen schrijven zich gelijktijdig in bij het vo. Dit gebeurt pas als de definitieve adviezen vaststaan, dus na afname van de eindtoets en het eventueel naar boven bijgestelde advies. Dit moet ervoor zorgen dat leerlingen straks evenveel kans maken op een middelbare school naar keuze.
De ‘eindtoets’ heet straks een ‘doorstroomtoets’. Volgens OCW past deze naam beter, aangezien leerlingen zich blijven ontwikkelen op het vo.
De overheid stopt met het aanbieden van een Centrale Eindtoets; alleen private aanbieders bieden doorstroomtoetsen aan. Het College voor Toetsen en Examens (CvTE) krijgt de taak om toe te zien op de kwaliteit van deze toetsen.

Bronnen

Geven, S. (2020). Track recommendation procedures and the cancellation of the school leavers’ test during the COVID-19 pandemic in the Netherlands. University of Amsterdam.

Lareau, A. (2015). “Cultural Knowledge and Social Inequality.” American Sociological Review 80(1):1–27.