Vrolijk, open, eerlijk en authentiek. Dat zijn niet de eigenschappen die ik na de ervaringen van de afgelopen jaren zou toeschrijven aan een minister. En als ik dat wel zou doen, dan zeker niet aan de minister van funderend onderwijs. Toch is dat wat er afgelopen vrijdagavond gebeurde. Er kwam om 17.00 uur een VVD’er de zaal in en diezelfde man ging een paar uur later als een van ons naar buiten.
Het is vijf voor vijf in Amsterdamse debatcentrum de Balie. De minister heeft net een klein bordje appeltaart van het huis op, als hij plaatsneemt op een groene stoel. Er staan twee van die stoelen op het podium. In de linker zit de minister, in de rechter de interviewer, Monique Hindriks. Tussen hen in staat een klein tafeltje.
Boven hen beiden hangt een groot digibord. Daarop is de foto van een gestyleerde koe te zien en de tekst de Balie Leert: De minister in gesprek met onderwijscommissie Boerenverstand.
In gesprek met. In een zaal met leraren kan dat ingewikkeld worden. De minister lijkt nog niet helemaal op zijn gemak.
Lerarenopleider en onderzoeker Amber Walraven gaat achter het spreekgestoelte staan helemaal rechts op het podium. Zij heeft namens Expeditieteam Lerarenagenda de beschikking over een prachtig instrument: Teachertapp. Dat is een app die elke dag naar de mening van onderwijspersoneel vraagt. Zo heeft Amber gevraagd naar het cijfer dat de minister van het personeel krijgt. Het is gemiddeld een zeven. Niet slecht. Amber heeft ook gevraagd naar de problemen in het onderwijs. Werkdruk steekt daar met kop en schouders bovenuit (lees meer over deze peiling in de maandelijkse column van TeacherTapp). Het lerarentekort en (niet-)passend onderwijs staan op een gedeelde tweede plaats. De minister antwoordt dat werkdruk complex is: Is de klas klein genoeg? Heb je collega’s waar je het werk mee kan verdelen? Heb je het gevoel dat het werk behapbaar is? De grootste uitdaging is volgens Wiersma hoe je als leraar de goede dingen zo snel mogelijk de klas ín en de foute dingen de klas uít krijgt.
Werkdruk grootste probleem
Volgens onderwijspersoneel
Na Amber is Charlotte Goulmy aan de beurt, docent Frans en ongekroond koningin van het boerenverstand. Zij mag de avond inleiden. Ooit zijn zij, Eddy Erkelens en ondergetekende begonnen aan de site 95stellingen. Een waslijst oplossingen voor de crises in het onderwijs (stelling 1: De pabo zet in op goed leren lesgeven) die we in mei 2021 aanboden aan de vaste kamercommissie onderwijs en snel daarna op het ministerie van OCW. We hoopten toen ook op een gesprek met de minister, maar de toenmalige bewindsman bleek geen tijd voor ons vrij te willen maken. Zijn opvolger zit nu op dat groene stoeltje in Amsterdam.
Charlotte houdt een ferm betoog. Er wordt te veel óver leraren gesproken en niet mét hen. Het onderwijs kan prima met de helft van het geld toe. Als je het maar voor het primaire proces gebruikt en niet overmaakt naar ons-kent-ons. Met name deze opmerking van Charlotte doet de ogen van de minister oplichten. Op de achtergrond is op het digibord de ‘kleilaag’ van Edith Hooge te zien: de onvoorstelbare wirwar van (elkaar soms betalende) clubjes mensen rondom het onderwijs.
Belangrijkste conclusie van Charlotte? De commissie Boerenverstand is er om de minister te helpen. Maar wij hebben zijn hulp ook nodig. We moeten echt met elkaar in gesprek. En dat de praktijk daarbij niet snel uit zicht zal raken, maakt Charlotte meer dan duidelijk. Af en toe onderbreekt ze haar betoog en dwalen haar ogen door de zaal, op zoek naar een leerling uit het speciaal onderwijs die graag met de minister wil spreken. Ze sluit af met een praktijkvraag: wat kunt u doen voor een Syrisch meisje dat achter elkaar 4mavo, 5havo, 6vwo doet, zich vervolgens aanmeldt om kinderarts te worden, maar geen overgangsbewijs kan overleggen van 5vwo naar 6vwo. Waarom loopt deze leerling per definitie een achterstand op? De minister gaat er naar kijken…
Dan is de minister zelf aan het woord. Hij begint met een compliment aan Paula van Manen die haar strijd voor vrijheid van meningsuiting voorlopig gewonnen lijkt te hebben. Later op de avond zal Van Manen een staande ovatie krijgen als zij de zaal van de Balie binnenkomt. Overigens, als dit een wedstrijd zou zijn geweest, is het op dit moment 1-0 voor de minister. En dat blijft het als hij zegt open te staan voor kritiek en graag wil luisteren.
Lumpsum
Dat zal hij weten ook. Op een digibord boven de groene stoelen verschijnt een rad met 28 vragen. Het rad draait en blijft steken bij een willekeurige vraag aan de minister.
Het is meteen raak. Vindt de minister ook niet dat er te veel geld naar het onderwijs gaat dat de klas niet bereikt? Leraar Knillis van der Schaaf mag zijn vraag toelichten en doet dit met feiten, tot aan de current-ratio (kengetal dat een indicatie geeft van de mate van liquiditeit van een organisatie) van schoolbesturen. Minister Wiersma luistert goed. Stelt vervolgvragen. Het woord lumpsum valt een aantal keer aan beide kanten. Het L-woord is een heet hangijzer in onderwijsland. De minister zegt de pijn in de zaal te snappen. Toch lijkt er op dit moment een onoverbrugbaar gat tussen het ministerie en de werkvloer. Tot een oplossing komt het niet.
De volgende vraag is van Bas Paauw: moet voorbereidingstijd niet wettelijk verankerd worden? De zaal snapt precies waarom, maar er is ook tegengas. ‘Jij moet gewoon in gesprek met de schoolleider hierover, net als ik deed toen ik leraar was,’ zegt iemand uit het publiek. De minister luistert maar lijkt te schrikken als iemand zegt: ‘Wij willen carrière maken in de klas, geen carriere als ik de klas uitga.’ Ik denk dat de minister deze zin de komende jaren als mantra zal blijven herhalen tegenover de onderwijswerkgevers.
‘VO-scholen worden afgerekend op het aannemen van risicokinderen.’ deze stelling van leraar Simone van Bolhuis brengt de zaal echt in gesprek met de minister. Talloze vragen komen bovendrijven als het over passend onderwijs gaat. Waarom verschillen scholen eigenlijk in kwaliteit? En waarom mag een school een leerling weigeren? De minister luistert en is nu zichtbaar in zijn element. Hij heeft ook niet de antwoorden. En dat is voor de zaal helemaal prima. Hij luistert tenminste. Er hoeft niet altijd gelijk een antwoord te zijn.
Als leraar en kindercoach Petra Prins Girfec (Gettin It Right For Every Child) noemt, het Schotse equivalent van Een kind, één plan, ontstaat er in het gesprek langzaam een beeld van hoe goede intenties evengoed tot verkeerde uitkomsten kunnen leiden. Girfec werd in 2014 ingevoerd door de Schotse overheid met als doel om meer kinderen veilig te kunnen laten opgroeien. Een van de meest opvallende kenmerken was de toevoeging van een named person aan ieder kind in de problemen, iemand met doorzettingsmacht en een heel groot dossier. Juist die positie en dat digitale dossier werden uiteindelijk de bottleneck. Ouders verenigden zich in de beweging No To Named Persons (No2NP) en startten juridische procedures. Zij kregen in 2016 gelijk van het hooggerechtshof in het Verenigd Koninkrijk: GIRFEC zou ernstig inbreuk maken op de rechten van een individu, zoals vastgelegd in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens(EVRM). Girfec werd gestopt.
In Nederland is de situatie ook problematisch voor kinderen met complexe problematieken. Zoveel heeft de minister wel opgestoken van het meeluisteren met telefoongesprekken bij Ouders en Onderwijs. Directeur Lobke Vlaming is ook in de zaal en is desalniettemin kritisch. Zij heeft oplossingen maar ook het gevoel dat die oplossingen niet aankomen bij OCW. Wiersma belooft dat er binnen een maand een overzicht van oplossingen moet liggen waarna ze samen in gesprek kunnen.
Wat later op de avond komt daar nog een gespreksonderwerp bij voor het lijstje van Vlaming en Wiersma. Docent Frans Elise Bouman mag middels een ingesproken filmpje (met klussende man op de achtergrond) een vraag stellen. Zij vraagt aandacht voor de casus van een leerling die verplicht moest worden uitgeschreven omdat er een behandeltraject buiten de school op poten was gezet. Aangezien het een psychisch probleem bij de leerling betrof, gingen er andere registers open dan bij een fysieke beperking. Hoe ziet Wiersma dat? De minister had niet echt een antwoord. Een manager en een secretaris-generaal van OCW die met hem meekwamen, laten weten welke regelingen hier gelden, maar in hun beantwoording klinkt ook door dat zij het niet eens lijken te zijn met de manier waarop deze casus vorm kreeg. Geruststellend? Nee, niet echt, want onderwijsadvocate Chris Sent, die ook in de zaal is, laat meteen weten dat dit soort zaken geen incidenten zijn. Weer een punt dat vraagt om aanscherping van beleid op het ministerie.
CollegegeldEen leven lang leren is het credo in Nederland. Waarom betalen leraren dan zoveel geld als ze willen leren in plaats van het wettelijk collegegeld zoals alle studenten? Debbie Dussel legt uit dat wie met de lerarenbeurs een master Sen heeft gedaan en vervolgens graag onderwijswetenschappen wil studeren, ruim 15.000 euro moet betalen. Dat betaalt ze graag, maar leuk is het niet. De minister voegt het toe aan zijn to do-lijstje, Maar maakt er ook geen geheim van dat hij voor dit probleem zijn collega Dijkgraaf van hoger onderwijs nodig heeft. Ondertussen schrijven de meegenomen (leraar-)ambtenaren driftig mee. Veel van hen worden overigens in de zaal herkend. Ze mengen zich immers regelmatig in discussies op Twitter en komen soms op uitnodiging in de klas meekijken.
De vragen blijven komen. Wat te denken van de Nieuwe Leerweg (vmbo, red.), vraagt Charlotte. Het stapelen van opleidingen lijkt lastiger te worden, als het aanbod van AVO-vakken verschaalt met deze vernieuwing. Ze vindt Wiersma aan haar zij, die vindt dat stapelen van opleidingen echt mogelijk moet blijven. Hij stelt de zaal gerust: er is nog geen keuze gemaakt over de Nieuwe Leerweg (lees meer hierover in dit artikel), maar laat ook weten hier nog écht nog naar te moeten kijken.
Dan is het tijd om het lerarentekort ter tafel te brengen. Eddy Erkelens - de basisschoolleraar die samen met schoolleider Jeroen Goes een paar jaar geleden de site lerarentekort.nu in het leven riep, toen OCW geen duidelijke cijfers kon leveren – geeft zijn presentatie. Hij roept op tot een OCW invalpoule. Een revolutionair plan: elke collega die vroegtijdig uit het onderwijs gaat, wordt verplicht om deze poule te vullen. OCW moet ondertussen ook aan de bak om erachter te komen waarom de collega niet meer in het onderwijs wil werken. De minister lijkt geïntrigeerd naar deze oplossing te kijken.
Kwaliteit van schoolleiders
belangrijk bij veranderingen
Een vergadering van Boerenverstand is niet compleet zonder dat het over de vakinhoud gaat, over didactiek en de aanpak in de klas. Het onderwerp wordt ingeleid door een dia met de stelling: ‘Een leerplein is een mooi woord voor verwaarlozing’. In de zaal hangt nu een vreemd soort spanning. Een schoolleider vertelt dat op haar school het leerplein goed werkt. Het is opgezet samen met de leraren en ondersteuners en het doel en de werkwijze is helder: korte instructies aan kleinere groepen in de klas en pas als je alles snapt mag je onder begeleiding aan de slag op het leerplein. Paula van Manen zet haar verhaal er tegenover. Uiteraard, zij is de expert van hoe het niet moet als het over leerpleinen gaat. De zaal gaat nu vooral met zichzelf in gesprek, de minister heeft even weinig in te brengen. Het eindigt met een heldere consensus: succes bij de invoering van veranderingen in het onderwijs staat of valt met de kwaliteit van schoolleiders. In de discussie die tot deze conclusie leidt, komt Paul Kirschner nog even aan het woord, met zijn stelling dat “burgerschap bij maatschappijleer hoort”. Ook hier is de consensus groot: burgerschap hoort in alle vakken thuis en niet als apart vak op het rooster. De minister lijkt het hiermee eens te zijn maar laat zich er niet expliciet over uit. Lesmethodes dan, ze komen ook nog even kort ter discussie. Jan – ResearchED - Tishauser wil dat ze een kwaliteitskeurmerk krijgen. Op de vraag van de minister wie dat dan moet gaan doen, roept Jan na enige aarzeling dat hij dat best zelf wel zou willen. En kunnen. Vermoedelijk zal de minister breder draagvlak zoeken. De zaal verklaart zich in ieder geval voorstander van het idee van Vincent Grit om dan minstens elke methode een wetenschappelijke onderbouwing mee te geven. Zo komt onderwijsonderzoek ook nog even ter sprake. Als de organisatoren na afloop een hapje gaan eten en de zaal leeg loopt, is de minister nog driftig en open in gesprek met een aantal mensen uit de zaal. Hij vertrekt pas om half negen, in een t-shirt van de commissie Boerenverstand dat we hem hebben gegeven. Hij heeft veel om over na te denken.
Walter Kamphuis werkt sinds 2000 in het onderwijs. Na enkele jaren mbo in Rotterdam heeft hij de overstap gemaakt naar de bovenbouw in het vmbo. In Dieren geeft hij het praktijkvak Economie en Ondernemen. Hij is sinds 2019 actief lid van de onderwijscommissie Boerenverstand en mede-oprichter van 95stellingen. Sinds 2021 is hij lid van het sectorbestuur VO van de Algemene Onderwijsbond. Ook datzelfde jaar werd hij lid van de Leesknokploeg voor het vmbo.
Benieuwd? Kijk het debat hier terug: Dennis Wiersma in gesprek met leerkrachten on Vimeo
1 Teacher Tapp: werkdruk
2 De school raakt stuurloos door aangroei van instanties
3 ROC-docent doet boekje open
4 Vmbo zonder naam
5 OCW stuurt op particuliere cijfers
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
