Kinderen willen graag de wereld verbeteren. Dat uitgangspunt straalt af van de “Kerndoelen burgerschap” waarvan SLO een concept heeft gepubliceerd. Een uitgangspunt dat herkenning oproept bij leraren. De kerndoelen geven daarvoor een brede kapstok, goed voor de visievorming aan het begin van het schooljaar. Volgens dit concept moeten waarden als vrijheid, gelijkheid, solidariteit en bescherming van diversiteit, de houding van kinderen sturen. Voor de democratische rechtsstaat en andere maatschappelijke vraagstukken moeten ze verantwoordelijkheid nemen, ieder vanuit “persoonlijke idealen” en “eigen identiteit”.
SLO heeft een helder ingericht en doordacht concept opgeleverd. Wel denk ik dat morele verrijking en verbreding noodzakelijk is.
Wat opvalt bij de formuleringen is een individuele focus. De leerling leert niet alleen zelf reflecteren op de eigen identiteit en maatschappelijke waarden, maar ook het verkennen van de “eigen mogelijkheden” en “eigen bijdrage” in het geheel van de samenleving.
Maar kinderen en burgers zijn in de samenleving geen individu. We horen bij gemeenschappen, waar we soms vrijelijk voor kiezen, maar vaak ook niet. Maatschappelijke verantwoordelijkheid begint met trouw aan je familie, vrijgevigheid in je kerk (of anderszins), betrokkenheid bij school, liefde voor je vriend in nood en soms vraagt dat offers. Pas daarna komt de inzet voor een maatschappelijk thema waar je zelf voor kiest. Die onmisbare liefdesverbanden en sociale structuren verdienen expliciete vermelding bij de bewustwording die de leerlingen moeten meekrijgen bij bijvoorbeeld het kerndoel over “Maatschappelijke betrokkenheid”.
Het conceptdocument kerndoelen benoemt daarnaast nadrukkelijk respect voor diversiteit, met afwijzing van discriminatie of stereotypering. Inderdaad: als we als burger íéts moeten leren, ook op school, dan is dat om met belangstelling te luisteren naar ieders gevoelens en motieven. Wel moet duidelijker zijn dat er vanuit verschillende levensvisies ook verschillende perspectieven op diversiteit mogelijk zijn. Zo zijn er nu bijvoorbeeld scholen die genderdiversiteit aanmoedigen. Er zijn ook bijvoorbeeld christelijke scholen die zorg en respect willen tonen voor lhbti+ leerlingen vanuit een klassiek-bijbelse levensvisie. Dan wordt genderdiversiteit als zodanig niet aangemoedigd: gender is in die visie geen eigen, autonome keuze. Ook is daarin een uitgangspunt dat eigen neigingen (op welk terrein dan ook) niet altijd goed zijn, maar Gods geboden en genade wel.
De school kan een mooie oefenplaats zijn voor de democratie, zo veronderstelt het kerndoelen-concept verder. Jawel, maar er is een belangrijk verschil. Een school doet er goed aan te streven naar een samenhangende morele gemeenschap, waar mogelijk vanuit een (enigszins) gedeelde levensvisie. Dat bevordert de samenwerking en de drijfveer bij leraren, leiding, leerlingen en ouders. Onze samenleving als geheel is echter geen morele gemeenschap en zeker de staat moet zich onthouden van pogingen om dit ervan te maken met juridische middelen.
Kortom: allereerst hoop ik dat leerlingen wat meer gemeenschapsgevoel zullen meekrijgen dan uit dit concept spreekt. Als de samenleving vooral bestaat uit een verzameling individuen en een overkoepelende staat die de boel bij elkaar moet houden, ligt eenzaamheid op de loer en moeten jongeren zelf hun leven vormgeven. Dan is alle onderlinge zorg en alle informele vorming afhankelijk van vrijwilligheid óf regelgeving. Welzijn en sociale cohesie is dan veel minder mogelijk, en in plaats daarvan komt een staat die met beheersingsinstrumenten het tekort aan gemeenschappelijkheid en dienstbaarheid moet compenseren.
Daarnaast: als de kerndoelen wettelijk worden verankerd, is cruciaal dat deze voldoende breed geformuleerd zijn om gehanteerd te worden op scholen van alle richtingen. Temeer nu het niet alleen om kennis gaat maar ook om morele houdingen. Daarom pleit ik met name voor meer duidelijkheid over het feit dat er verschillende respectvolle benaderingen van diversiteit bestaan. Ook dat is diversiteit.
Jaco van den Brink is advocaat bij BVD Advocaten en jurist voor de VBSO.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
