Duitse scholen in Nederland voorzien dan al decennia in de behoefte van grote groepen Duitsers die de grens oversteken, op zoek naar een beter leven. Deze immigranten brengen tal van nieuwe gewoonten en tradities mee. Duitse handelaren zorgen voor de eerste warenhuizen, zoals de Winkel van Sinkel in Utrecht en de familiebedrijven P&C, C&A en V&D. In de grote steden veranderen Bierkneipen het uitgaansleven grondig. De Duitsers introduceren daarnaast de turnsport en de kerstboom, die eigenlijk haaks staat op ‘onze’ christelijke kerstviering. Er ontstaan Duitstalige theaters, kerken, kranten en dus ook scholen. De eerste wordt in 1863 geopend in Den Haag.
‘Heil Hitler’, schrijft de directeur onder al zijn brieven
De Kaiser-Wilhelm-Schule volgt in 1899. De school onderhoudt via het consulaat nauwe banden met Duitsland, maar dat leidt niet tot publieke commotie. Wanneer leerlingen in 1904 bij het overlijden van de consul in het openbaar een Duits lied zingen, tekent niemand bezwaar aan. De school valt onder de Nederlandse wet, krijgt subsidie en in 1909, omdat het aantal leerlingen groeit, ook een nieuw gebouw, in de Nieuwe Looiersstraat 9. De school staat bekend om h
aar grote turnzaal, waar de Duitse turnvereniging jaarlijks een uitvoering geeft.
In de Eerste Wereldoorlog blijft de school open en behoudt haar naam, ook al raakt de Duitse keizer door de oorlog in opspraak. Voor Nederlandse kinderen is de strenge manier van lesgeven vaak even wennen. Zo beleeft leerling Lo Hartog van Banda, later een bekend striptekenaar en schrijver van de kinderserie Tita Tovenaar, er ‘de donkerste tijd uit zijn leven’. Wanneer koningin Wilhelmina in 1928 een rondrit door Amsterdam maakt, stopt de koets ook bij de school. Een groep kinderen zingt Hare Majesteit toe en ze krijgt bloemen aangeboden.
De machtsovername van Hitler verandert de verhouding met de Duitse overheid. De school moet de Duitse geest uitstralen. De Nederlandse pers wordt kritischer en het sociaaldemocratische weekblad De Tribune slaat het eerst alarm: de kinderen zouden regelrecht in de geest van het fascistische Duitsland worden opgevoed. Op een open avond in hotel Krasnaspolsky draait de school een nazistische propagandafilm en roept op om Hitler te steunen.
De greep van het Duitse regime wordt steeds groter. In Utrecht en Hengelo worden met steun van de Kaiser-Wilhelm-Schule nieuwe Duitse scholen gevestigd, waarvan de directeuren en leraren steevast hun brieven ondertekenen met ‘Heil Hitler’. Heimelijk worden fascistische jeugdorganisaties aan de scholen verbonden. Daarom dringen steeds meer kranten aan op duidelijkheid, waaronder De Avondpost: ‘Men is een Nederlandsche school of is het niet. Is men het wel, dan heeft men zich als zoodanig te gedragen.’ Onder die druk besluit de school in 1936 af te zien van verdere bekostiging door de Nederlandse overheid en ontkomt daarmee aan inspectie. Tijdens de bezetting wordt de Amsterdamse school razend populair onder Duitsgezinde ouders en moet uitbreiden naar meer locaties. De kinderen krijgen al snel een slechte naam in de buurt en komen bekend te staan als ‘lojedajes’ (naar de straatnaam en ‘dajes’, een metalen knikker). Regelmatig zijn er vechtpartijen met joodse leerlingen van de verderop gelegen Wilhelmina Catharinaschool. Vanaf 1942 worden er in de Kaiser-Wilhelm-Schule zelfs nieuwe leden van de Jeugdstorm opgeleid. Na de Duitse bezetting valt het doek voor de school. Nu zetelt er een openbare basisschool in het gebouw, waarvan de kinderen jaarlijks met bloemen de joodse leerlingen van de Wilhelmina Catharinaschool herdenken.
Sjoerd Karsten is emeritus hoogleraar Onderwijskunde.
Bekijk hier alle korte docu’s van Wandelen met Sjoerd Karsten.
Deze column verscheen in de rubriek 'Wandelen met Sjoerd Karsten' in Didactief, november 2017.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
