Dit is mijn laatste column. Na tachtig ‘stukkies’ en ongeveer vijfentwintig filmpjes stop ik. Niet met wandelen, maar met schrijven. De boodschap van mijn columns was altijd: wie in de geschiedenis terugkijkt, zal zien dat er minder is veranderd dan vaak wordt gedacht. Die van twee jaar geleden over de uitbraak van de Spaanse griep in 1918 is daar een wrang voorbeeld van. Ook toen ging de discussie over de vraag of de scholen wel of niet open moesten blijven. Uiteindelijk besloot de ene na de andere gemeente tot sluiting. In de Tweede Kamer sprak men zijn zorg uit over de ontstane achterstanden en de examens van de middelbare school. De gezondheidsdiensten adviseerden ‘niet meer te spuwen’ en ‘niet te dicht bij de mond’ te staan. Kortom, veel veranderd is er niet.
Mijn columns waren nooit nostalgisch van toon. Deze laatste keer maak ik een uitzondering en gaat het over herinneringen aan inspirerende leraren die met kennis van zaken en warmte lesgaven. Van Sigmund Freud is bekend dat hij vol ontzag terugkeek op de leraren van zijn middelbare school. Voor hem was de leraar de belichaming van een autoriteit, een gezaghebbende bron van kennis en deugden waar je je hele verdere leven tegen op bleef kijken. Zo schreef hij eens over dat verschijnsel: ‘Lopend door de straten van je woonplaats, reeds getooid met een grijze baard en alle lasten torsend van een burgerlijk bestaan, kruiste je onverwachts het pad van de een of andere goed geconserveerde oudere heer die je haast nederig begroette, daar je hem herkende als een van je leraren. (…) Wat ziet hij er toch jeugdig uit en wat ben je zelf oud geworden.’
De Franse schrijver Albert Camus was vooral dankbaar. Voor hem stond de leraar symbool voor degene die voor hem als arm, vaderloos jongetje met een analfabete moeder de poorten opende naar een rijkere wereld. Toen hij in 1957 de Nobelprijs voor Literatuur ontving, droeg hij deze op aan zijn leraar van de lagere school, Louis Germain. Vlak voor de prijsuitreiking schreef hij hem: ‘Toen ik het nieuws vernam, was mijn eerste gedachte, na mijn moeder, aan u. Zonder u, zonder die liefdevolle hand die u uitstak naar het kleine arme jongetje dat ik was, zonder uw onderwijs en uw voorbeeld, zou niets van dit alles gebeurd zijn. Het is op zijn minst een goede gelegenheid om u te vertellen wat u voor mij geweest bent en nog steeds bent, en om u te verzekeren dat uw inspanningen, uw werk en uw warme hart nog springlevend zijn bij een van uw leerlingetjes die, ondanks de verstreken jaren, nooit opgehouden is u dankbaar te zijn.’
Aan die herinnering zit ook een beloningsaspect. Ooit botste het sociaaldemocratische Kamerlid Adriaan Gerhard, wiens biografie ik onlangs schreef (De rode bovenmeester), in de pauze van de begrotingsbehandeling in de Tweede Kamer tegen de serveerster van een nabijgelegen lunchroom. Beiden herkenden elkaar met een glimlach, ook na meer dan vijfentwintig jaar. D
e een zag de liefdevolle meester terug, de ander de dankbare leerlinge. Een fractiegenoot van Gerhard die dit ontroerende toneeltje aanschouwde, schreef daarover: ‘En ik constateerde opnieuw, dat het ambt van de schoolmeester toch eigenlijk wonderlijk mooi is. Het wordt uiteindelijk beloond, ook al heeft de Nederlandse regering daar part noch deel aan.’
Sommige pessimisten menen dat het huidige onderwijs geen Louis Germain of Adriaan Gerhard meer kent. Ik deel die mening niet. In ons land worden televisiesterren, voetballers en snelle zakenlui rijkelijk beloond. Leraren niet. Toch blijven inspirerende leraren bestaan. Goeie mensen die hun leerlingen het beslissende zetje geven en die gelukkig niet vergeten worden.
Sjoerd Karsten is emeritus hoogleraar Onderwijskunde. Bekijk alle korte docu’s van Wandelen met Sjoerd Karsten op didactiefonline.nl/video.
Dit artikel verscheen in Didactief, juni 2020.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
