Tijdsdruk

Nowhere Man, Jeremy Hillary Boob, zei in de film Yellow Submarine: ‘Ad hoc, ad loc, and quid pro quo. So little time! So much to know!’ Zo weinig tijd, zo veel te weten. Tegenwoordig ervaren kinderen, naast hun overvolle sociale en/of speelagenda, de meeste tijdsdruk als ze een proefwerk of toets moeten maken. Zij moeten de toets niet alleen goed maken maar dit ook binnen een bepaalde tijd doen. Elke seconde telt. Vaak moeten ze stukken tekst lezen en daarmee iets doen. De teksten kunnen uiteenlopen van redactiesommen, leesteksten in taal- en zaakvakken, meerkeuzevragen met stam en afleiders of zelfs instructies over wat zij moeten doen. Vroeger (daar komt die ouwe weer) werden alle toetsen, variërend van oefentoetsen en proefwerken tot high-stakes-toetsen als de Cito-eindtoets, op papier gemaakt. Tegenwoordig worden steeds meer proefwerken en toetsen op de computer afgenomen en zelfs de high-stakes-toetsen worden binnenkort waarschijnlijk allemaal elektronisch. Er is veel gesproken, geschreven en onderzocht over de voor- en nadelen van deze verandering. Hierbij mijn duit in het zakje.

Ladislao Salmerón, collega-hoogleraar en onderzoeker aan de Universiteit van Valencia (Spanje), doet al jaren onderzoek naar lezen en vooral begrijpend lezen. Recentelijk publiceerde hij, samen met collega’s, een tweetal artikelen over de effecten van het leesmedium (elektronisch versus papier) op het begrijpen van wat er gelezen wordt en het effect van tijdsdruk daarop.

Salmerón (2021) merkt op dat er in lessen steeds meer gebruik wordt gemaakt van tablets, waarbij papieren materiaal soms helemaal vervangen wordt. De vraag is of dit het leren verbetert, gelijk laat of verslechtert. Het probleem is dat wij weinig weten over de effecten hiervan op leerlingen omdat de meeste onderzoeken gedaan worden bij universitaire studenten. Ik ‘grap’ zelfs dat bijna alles wat wij weten in de psychologie gebaseerd is op eerstejaars psychologiestudenten die verplicht zijn deel te nemen aan onderzoeken van hun docenten om ‘proefpersoonpunten’ te verdienen. Op basis van resultaten uit zijn eerdere onderzoek naar studenten onderzocht Salmerón of 182 leerlingen in de hoogste klassen van de basisschool (10-13 jaar) minder zouden begrijpen van verklarende teksten die zij lazen op tablets, in tegenstelling tot op papier, vooral wanneer ze onder tijdsdruk werden gezet. Bij eventuele of verwachte negatieve effecten op leesbegrip, wilde hij nagaan of hun leesvaardigheid de gevonden effecten beïnvloedde. Het resultaat? Minder leesvaardige leerlingen begrepen – onder tijdsdruk – de elektronische teksten significant slechter dan de papieren, maar dit verschil verdween bij leesvaardigere leerlingen. Minder goede lezers werden benadeeld, betere niet. De studie concludeerde ook dat het leesmedium geen effect had op aandacht tijdens het lezen, wat wel te verwachten was omdat de tablets geen links, apps of toegang tot internet hadden die voor afleiding konden zorgen.

In een tweede onderzoek, met Pedro Delgado (2021), keek Salmerón naar de invloed van leesmedium (papier versus scherm) en tijdsdruk (geen versus wel) op de aandacht en oplettendheid van lezers tijdens het lezen (mindwandering), hun voorspelling van de eigen prestaties op een begripstest (metacognitie) en ten slotte hun tekstbegrip. De resultaten suggereren dat lezen op het scherm onder tijdsdruk kan leiden tot oppervlakkige informatieverwerking, aangezien de schermlezers onder tijdsdruk minder van de tekst begrepen dan de lezers in de andere groepen. Verder lazen lezers op papier de tekst met meer aandacht (zij dus waren minder onoplettend; mindwanderden minder) dan de schermlezers als ze onder tijdsdruk stonden. Zowel de mate van mindwandering als tekstbegrip waren vergelijkbaar als er geen tijdsdruk was, ongeacht het medium. Ten slotte waren er geen verschillen in de metacognitie van lezers.

De conclusies van beide artikelen suggereren dat lezen van een scherm kan leiden tot onoplettendheid en slechter begrip van een tekst, vooral wanneer de taak verhoogde aandacht voor efficiënte informatieverwerking vereist (bijvoorbeeld als lezers onder tijdsdruk staan zoals bij elektronische high-stakes-toetsen). Dit onoplettende lezen kan leiden tot oppervlakkige informatieverwerking en slechter begrip. Bovendien is dit erger naarmate het leesniveau van de leerling lager is! Zo benadelen wij alle lezers, en de minder bekwame lezers nog meer. De bevindingen ondersteunen de huidige zorgen dat digitale technologieën onder bepaalde omstandigheden het lezen en leren belemmeren.

Wij moeten ons dus bewust zijn van de mogelijke negatieve effecten van lezen van een scherm onder tijdsdruk. Vooruitgang is niet altijd verbetering.

Paul A. Kirschner is emeritus hoogleraar Onderwijspsychologie aan de Open Universiteit en gasthoogleraar aan de Thomas More Hogeschool (België).

Referenties

Delgado, P. & Salmerón, L. (2021). The inattentive on-screen reading: Reading medium affects attention and reading comprehension under time pressure. Learning and instruction, 71, 101396.

Salmerón, L., Delgado, P., Vargas, C., & Gil, L. (2021). Tablets for all? Testing the screen inferiority effect with upper primary school students. Learning and Individual Differences, 86, 101975.

Verder lezen

1 Niet medium, maar didactiek telt