Nuttige handwerken

Nuttige Handwerken – voor sommige schoolmeisjes een zegen, voor anderen een vloek – werd in de Lager Onderwijswet van 1878 aangewezen als verplicht leervak. Omdat er geen bevoegd personeel beschikbaar was, stelde men ongekwalificeerde vrouwen aan die vaardig waren met naald en draad.

Probleem was dat deze handwerkjuffen geen didactische en pedagogische kennis hadden. Opmerkelijk was dat het schoolhoofd ‘krachtens zijn opleiding en ook krachtens zijn aard’ vanaf 1878 bevoegd was in alle schoolvakken les te geven, óók in de naaldvakken.

Een onnatuurlijke situatie, aldus mejuffrouw W. Vegter, onderwijzeres aan de Christelijke school te Dokkum. In haar publicatie Nuttige handwerken (1922) sneerde zij dat het schoolhoofd ‘wat betreft ’t vak vrouwelike handwerken […] zoowel de bevoegdheid, die men krijgt door gezette studie, als die, welke de vrouw in t algemeen, als aangeboren begrip, ten deel valt’, miste.

Onderwijsinspecteurs en schoolhoofden móchten en kónden zich niet met dit vak bezighouden. In juffrouw Vegters wereldbeeld waren vaardigheden als breien, naaien, stoppen, mazen, verstellen, haken en borduren typisch vrouwelijke bezigheden. Naar Vegters stellige oordeel werd handwerken van moeder op dochter overgedragen. De man, juist omdat hij man is, kan deze vrouwelijke vaardigheid nooit ofte nimmer verwerven.

In het depot van het Nationaal Onderwijsmuseum bevinden zich duizenden stille getuigen van het vak nuttige handwerken, geschonken door vrouwen die als schoolmeisjes met stopnaalden, breinaalden, haakpennen, naaimachines en allerlei andere vrouwelijke gereedschappen zwoegden op breilapjes, borstrokjes, maaslapje en jurkjes. Stuk voor stuk vrouwelijke kunstwerkjes, die een leven lang zorgvuldig werden bewaard en nu voor de eeuwigheid een plek hebben gekregen in het Onderwijsmuseum.

Dit fleurige zomerjurkje is zo’n kunststuk.

De tentoonstelling Van het Naadje en de Kous. Handwerken op school is nog tot zondag 27 mei 2018  in het Nationaal Onderwijsmuseum in Dordrecht te zien.