Red het vmbo

Conclusie glashelder: achterstandsgelden lonen

Dat heeft hele zure gevolgen voor vmbo-locaties en vmbo-scholen door het hele land. Ik ben hier woest en verdrietig om. Juist ook omdat ik uit onderzoek weet hoe belangrijk dit extra geld voor het vmbo is.

In Nederland krijgen scholen met leerlingen met een risico op achterstanden extra geld. Dat is bedoeld voor leerlingen uit arme gezinnen, taalarme thuissituaties of met ouders die geen of alleen een startkwalificatie hebben. In het vo noemen we dit achterstandsgelden. De scholen gebruiken ze om goede leraren te trekken, klassen te verkleinen of de leerlingen extra ondersteuning te bieden (tutoring, extra begeleiding, laptop, ontbijt). Een oude studie van Ladd & Fiske (2011, over po) roemt dit Nederlandse model, omdat het onze kwetsbare leerlingen meer kansen biedt. We investeren bewust waar dit het hardst nodig is en krijgen hierdoor betere uitkomsten voor deze leerlingen.

In de praktijk krijgen vooral vmbo-scholen meer geld per leerling. Deze middelen worden gebruikt om het werken en leren op deze scholen aantrekkelijker en beter te maken (door meer ondersteuning, kleinere klassen, gerichte hulp). Het Centraal Planbureau (CPB) toont in zijn publicaties over kansrijk onderwijs (2020, 2016) dat veel deze investeringen effectief zijn. Dit geldt voor kleinere klassen voor vmbo-leerlingen, extra lessen in vakken waar leerlingen achterstanden in hebben, extra onderwijstijd en ook extra begeleiding (in vakken, maar ook in non-cognitieve aspecten, zoals een positieve levenshouding). In de conclusie stelt het CPB (2016): ‘Uit deze wetenschappelijke literatuurstudie blijkt dat het meest te bereiken is met het: (…) het inlopen van leerachterstanden [naast coaching van docenten en indeling van klassen, IdW]’. Ook schrijft het CPB dat deze maatregelen positief bijdragen aan het BBP.  De conclusie uit wetenschappelijk onderzoek is dus glashelder: deze maatregelen lonen.

Daar komt bij dat het al jaren niet goed gaat met het vmbo. De gestage daling van de leerprestaties van onze 15-jarige leerlingen die we in het internationale PISA-onderzoek zien, komt vooral door een sterke daling van de prestaties van vmbo-leerlingen (Meelissen et al, 2023). Dit zie je heel duidelijk in de meerjarentrends in dit rapport, uitgeplitst naar schoolsoort (figuur 3.6, figuur 5.4 en figuur 6.4). De prestaties van de vmbo-leerlingen waren in 2022 meer dan 40 tot 50 punten lager dan in 2018. Waar vmbo-leerlingen in 2003 nog op 67% van de vwo-prestaties zaten, is dit gedaald tot 54% (natuurwetenschappen), 57% (leesvaardigheid) en 60% (wiskunde). Eerder schreef Jan Drentje (2024) hierover in Didactief een interessant betoog, met de passende titel ‘Pisa nader bekeken: vmbo zakt door het ijs’.

Het lijkt mij als wetenschapper dus zeer onverstandig op het vmbo te bezuinigen. Juist bij vmbo-leerlingen ligt er een uitdaging, waar met gericht beleid en gerichte middelen veel bereikt kan worden. Er is een overdaad aan bewijs dat middelen en maatregelen gericht op het vmbo effectief zijn. Het wegnemen hiervan is ronduit dom en onverstandig. Het dwingt vmbo-locaties en scholen door het hele land een deel van hun leraren te ontslaan, klassen te vergroten en extra ondersteuning voor leerlingen te schrappen. Met het wegnemen van deze middelen verdwijnt mijn hoop op het keren van de dalende prestaties onder onze vmbo-leerlingen. We laten hiermee de leerlingen en leraren in het vmbo keihard vallen.

Deze column is verschenen in Didactief van mei/juni 2025.

Bronnen

CPB (2020) Kansrijk onderwijsbeleid. Update. Den Haag, Centraal Planbureau, juni 2020.

CPB (2016) Kansrijk onderwijsbeleid. Den Haag, Centraal Planbureau, september 2016.

Drentje, J. (2024) Pisa nader bekeken: vmbo zakt door het ijs. In Didactief, 8 januari 2024.

Ladd, Helen & Fiske, Edward. (2011). Weighted Student Funding in the Netherlands: A Model for the US?. In Journal of Policy Analysis and Management. 30. 470-498.

Meelissen, M. R. M., Maassen, N. A. M., Gubbels, J., van Langen, A. M. L., Valk, J., Dood, C., Derks, I., In ’t Zandt, M., & Wolbers, M. (2023). Resultaten PISA-2022 in vogelvlucht. Universiteit Twente – 2023