Hoge verwachtingen: hoe dan?

Wat kunnen we doen??? Tientallen ogen kijken me aan, in de hoop de gouden tip te krijgen om gelijke kansen voor leerlingen te creëren. ‘Was het maar zo simpel, dan was het eenvoudig op te lossen en natuurlijk al lang gebeurd…’, verzucht ik in een zaaltje in Bergen op Zoom waar ik een lezing geef. Ik zie vooral gezichten waar de teleurstelling vanaf druipt. De leraren, schoolleiders en bestuurders hoopten vurig op een concrete handreiking. Ze willen weten wat ze morgen, nee vandaag, kunnen doen om hun leerlingen meer kansen te geven. Die behoefte heb ik even daarvoor aangewakkerd met enkele trendgrafieken over ongelijkheid in het onderwijs en screenshots uit de onvolprezen Kansenatlas. Ook in de regio Bergen op Zoom zie je duidelijk dat het onderwijs steeds minder kansen biedt aan leerlingen van laagopgeleide ouders.

Nederlands onderwijs
is een gevangenis van
lage verwachtingen

De laatste tijd zijn er verschillende boeken geschreven over kansrijke strategieën om het tij te keren. De besten hiervan vind ik Gelijke kansen in de school van David Mitchel en Werk maken van gelijke kansen, van Linda van den Bergh, Eddie Denessen en Monique Volman. Beide boeken bevatten effectieve aanpakken en inspirerende voorbeelden die ik alle leraren en schoolleiders kan aanbevelen.

Naast specifieke strategieën gaat het vooral ook om goed onderwijs. Want daar zijn kansarme leerlingen voor hun toekomst vooral van afhankelijk. Ze profiteren meer van goede leraren, goede scholen en effectief onderwijs dan leerlingen die van huis uit al veel meegekregen hebben. Zo is expliciete directe instructie (EDI) voor alle leerlingen effectief, maar onmisbaar voor kansarme leerlingen.

De belangrijkste oplossing voor ongelijkheid is dus goed onderwijs. De Engelse Education Endowment Foundation (EEF) beschrijft daarom vooral strategieën voor effectief onderwijs, want die dragen het sterkst bij aan hun missie ‘breaking the link between family income and educational achievement’.

Terug naar het zaaltje in Bergen op Zoom. Ik doe een nieuwe poging handelingsperspectief te bieden door over hoge verwachtingen van leerlingen te beginnen. We weten uit tal van onderzoek hoe ongelooflijk belangrijk die zijn om leerlingen verder te brengen, maar toch zie ik nog op veel scholen het tegenovergestelde: een cultuur van lage verwachtingen. Mijn collega Bowen Paulle omschrijft het Nederlandse onderwijs zelfs als een ‘gevangenis van lage verwachtingen’. Iets soortgelijks viel het internationale OESO-team in 2016 op: ‘Waarom geven jullie in Nederland de leerlingen vaak de schuld als ze het niet goed doen?’ Tegen een cultuur van lage verwachtingen helpt geen boek met inzichten over kansrijke strategieën en goed onderwijs.

Wat kun je wel doen tegen een cultuur van lage verwachtingen? Het antwoord komt gelukkig in Bergen op Zoom op tafel. Een van de aanwezige schoolleiders deelt vol terechte trots zijn ervaringen met het succesvol bestrijden van zo’n cultuur. ‘We zijn ons die lage verwachtingen gaan realiseren, ze gaan benoemen en elkaar erop aan gaan spreken. We besloten dat we van elkaar geen zinnen meer wilden horen als ”die leerling wil niet”, ”die leerling kan het gewoon niet” en “die leerling is niet gemotiveerd”.’ De schoolleider ziet de cultuur op zijn scholen hiermee veranderen en dat betekent een wereld van verschil, voor de leraren en de leerlingen. Dit is de meest waardevolle les in Bergen op Zoom: werk actief en bewust aan een cultuur van hoge verwachtingen.

Inge de Wolf is bijzonder hoogleraar Onderwijssystemen aan de Universiteit Maastricht, directeur van Education Lab en inspecteur.

Referenties

David Mitchel, Gelijke kansen in de school. PICA, 2018, € 43,95.

Linda van den Bergh, Eddie Denessen en Monique Volman, Werk maken van gelijke kansen. TBU/Didactief, 2020, € 16,95.

Dit artikel verscheen in Didactief, september 2022.