Biesta’s drieslag: denkaanzetter?

Fred Janssen geeft in zijn blog ‘Biesta’s drieslag als denkstopper’ een heel interessante en mijns inziens ook heel relevante analyse van wat er de afgelopen jaren allemaal is gebeurd met ‘mijn’ drieslag, en ook welke sporen dit heeft nagelaten in het werk dat in de context van Curriculum.nu is verricht. Hij maakt duidelijk dat er een traditionele (ik zou zeggen: conservatieve) en progressieve (ik zou zeggen: neo-liberale) ‘lezing’ van de drieslag mogelijk is, en dat beide te vinden zijn in recente discussies over het onderwijs. Het feit dat de drieslag op zo verschillende wijze kan worden ingevuld, knaagt inderdaad, en heeft er alle schijn van dat het een ‘denkstopper’ is geworden in plaats van een ‘denkaanzetter’ (in het Duits: Denkanstoß). Dat is zeker ook een probleem met de voorstellen van Curriculum.nu. In mijn reactie erop heb ik aangegeven dat een onderwijsmatige insteek nog ontbreekt en dat de verwarring over ‘persoonsvorming’ snel aangepakt moet worden.

Toch is de situatie misschien niet zo erg als Janssen lijkt te suggereren. Wat ik allereerst wil benadrukken is dat de introductie van de drieslag vooral was bedoeld om het gesprek over onderwijs te verbreden, en daarbij taal te bieden waarmee meer nauwkeurig over doel en bedoeling van onderwijs nagedacht zou kunnen worden; in ieder geval meer nauwkeurig dan met de lege taal van het leren. Ik denk dat deze ambitie geslaagd is, omdat er tegenwoordig inderdaad anders over doel en bedoeling van het onderwijs wordt gesproken en gedacht. Ik ben nog wel zo ouderwets dat ik vind dat iedereen uiteindelijk voor zijn of haar eigen denken verantwoordelijk dient te zijn. Wat dat betreft heb ik met de drieslag vooral een discussie in gang willen zetten, maar daarbij ruimte willen laten aan verschillende invullingen – en dan is het interessant om te zien, zoals Janssen zo helder in beeld brengt, dat er nogal wat ‘rek’ in de drieslag zit, en overigens ook dat Janssen zelf de vrijheid neemt zijn eigen invulling aan de drieslag te geven, wat ik uiteraard toejuich.

Neo-liberaal

Daarnaast ben ik natuurlijk zelf ook gesprekspartner in de discussie, en heb ik mijn eigen argumenten voor een bepaalde lezing van de drieslag zo goed mogelijk onder woorden proberen te brengen (zie vooral mijn oratie uit 2018, Tijd voor Pedagogiek.) Mijn eigen insteek is noch ‘traditioneel’ noch ‘progressief,’ ten minste niet op de manier waarop Janssen die twee posities helder neerzet. Ik ben zowel kritisch op visies op onderwijs die vooral hameren op kennisoverdracht en het modelleren van leerlingen naar bepaalde ideaalbeelden, als op visies op onderwijs waarin de leerling en diens eigenaarschap centraal worden gesteld en waar wordt beweerd dat onderwijs er vooral zou moeten zijn om alle talenten van leerlingen naar boven te laten komen en ze de kans te geven vanuit hun eigen waarden hun leven vorm te geven.

Terwijl in de eerste visie de leerling altijd object van interventies en goede bedoelingen blijft, en dus nooit kan oefenen met zijn of haar eigen subject-zijn, suggereert de tweede visie dat er geen grenzen zouden zijn – geen grenzen aan het eigen kunnen, geen grenzen in de interactie met anderen, en geen grenzen die de natuurlijk omgeving aan ons zou stellen. Daarom noem ik die visie ‘neo-liberaal’– alsof de wereld een winkel is waar we maar naar believen in zouden kunnen graaien. Mijn insteek is (onderwijs)pedagogisch, omdat ik vooral gericht ben op de vraag hoe onderwijs de nieuwe generatie zicht kan bieden op de lastige uitdaging om volwassen in de wereld te willen zijn, dat wil zeggen, te begrijpen dat niet alles wat we willen of wensen, wenselijk of mogelijk is. Het is daarbij overigens op zijn minst ironisch dat het de nieuwe generatie is – denk aan Greta Thünberg – die momenteel de zittende generatie op diens onvolwassenheid aanspreekt.

Bildung

Janssen heeft gelijk dat er in het denken over onderwijs in termen van (algemene) vorming veel aanknopingspunten te vinden zijn voor onderwijs dat haar brede opdracht serieus neemt. Dan gaat het overigens niet over het toevoegen van een cultureel en moreel ‘laagje’ aan een verder op prestatie gericht onderwijssysteem – dat is toch de zorg die ik blijf hebben over wat er onder de noemer van ‘Bildung’ in Nederland langskomt. Maar een meer didactische insteek, zoals die bijvoorbeeld ook bij Wolfgang Klafki is te vinden, en waarin het Bildungs-project als de ‘dubbele ontsluiting’ van zelf en wereld wordt begrepen, is zeker zinvol. Vraag blijft wel of in zo een didactische insteek de vraag van de persoon – en vooral de vraag van het persoon-zijn van de persoon – voldoende in beeld kan komen. Janssen schrijft: ‘Pas binnen deze kaders kunnen leerlingen echt ontdekken wat ze belangrijk vinden, wat ze interessant vinden en goed kunnen, wat ze willen leren, hoe ze hun eigen leven willen vormgeven, hoe ze met anderen willen omgaan en hoe en aan welke samenleving ze een bijdrage willen leveren.’ Dat zit voor mij toch te veel aan de kant van wat de leerling allemaal zou willen, en biedt te weinig zicht op wat de wereld van de leerling vraagt en de grenzen die daarbij in acht genomen moet worden. Daar zit voor mij overigens ook het risico van het denken over onze relatie met de (sociale en natuurlijke) wereld in termen van ‘perspectieven,’ maar dat is een discussie om later nog eens op terug te komen.

Gert Biesta is Professor of Public Education, Centre for Public Education and Pedagogy, Maynooth University, Ireland, Professorial Fellow for Educational Theory and Pedagogy, Moray House School of Education and Sport, University of Edinburgh, UK, NIVOZ Professor for Education, University of Humanistic Studies, the Netherlands, Professor II, University of Agder, Kristiansand, Norway, Associate Editor Educational Theory, Co-Editor British Educational Research Journal.
 

Lees meer op www.gertbiesta.com
Gert Biesta heeft een paar jaar een vaste column gehad in Didactief. Lees zijn columns hier.

Verder lezen

1 Mijn idee: Gert Biesta
2 Een prachtig risico
3 Onderwijs werkt niet
4 Wereldgericht onderwijs volgens Biesta
5 Gert Biesta over de voorstellen van 'curriculum.nu'