Hoe lang krijg ik om deze vraag te beantwoorden? Want er valt natuurlijk heel veel te zeggen over problemen in het onderwijs. Het lerarentekort bijvoorbeeld los je niet op met een nieuw curriculum. Maar het lerarentekort is ook geen aanleiding geweest voor het advies van de Onderwijsraad uit 2014. Ik beperk me in mijn reactie dan ook tot de problemen die aanleiding waren voor dit advies. Neemt niet weg dat ik daarnaast vind dat het lerarentekort de allerhoogste prioriteit heeft en we alleen daarom al daar alles op in zouden moeten zetten en dit project in de ijskast zouden moeten zetten.
Deze hoorzittingen hebben tot doel bij te dragen aan de standpuntbepaling of en hoe de Kamer kan instemmen met de voorstellen, rekening houdend met de oorspronkelijke doelstellingen en de richtinggevende moties. Ik vind het lastig te overzien wat instemmen met de voorstellen precies inhoudt, ik neem aan dat dit gaat over de vervolgstappen die n.a.v. de resultaten worden voorgesteld in de kabinetsreactie van december 2019.
Naar aanleiding van die reactie, en het gevolgde proces tot nu toe adviseer ik: zet de trein stil. Stem niet in met de voorstellen.
Ik zal dat kort onderbouwen, waarbij ik me beperk tot drie aspecten. Daarna geef ik een voorzet voor wat er dan wél nodig is de komende tijd.
Het advies 'Een eigentijds curriculum' van de Onderwijsraad richt zich op de vraag hoe ervoor gezorgd kan worden dat het curriculum nu en in de toekomst voldoet aan eigentijdse eisen, zodat jongeren een stevige basis wordt geboden voor hun persoonlijk, maatschappelijk en beroepsmatig functioneren. Er is niet voorzien in een systematische vernieuwing van het curriculum, stelt de Onderwijsraad. De raad pleit voor gerichte aandacht voor curriculumvernieuwing. Zowel scholen als overheid hebben hierin een rol.
De overheid heeft met name een rol in het formele curriculum (de contouren, welke vakken en leerinhouden een plaats in het formele curriculum verdienen), en moet hier terughoudend in zijn. Voor de samenhang in het curriculum en de doorlopende lijnen is ook een zekere mate van sturing nodig.
Het bij de tijd houden van het onderwijs is in de opvatting van de raad daarnaast vooral een taak van leraren, schoolleiders, team- en afdelingsleiders en besturen. Zij kunnen het curriculum afstemmen op hun leerlingen en op de lokale situatie en aanpassingen en verbeteringen realiseren, die inspelen op maatschappelijke veranderingen. Hier gaat het dus om het uitgewerkte curriculum en uitgevoerde curriculum.
Het lijkt alsof het advies van de Onderwijsraad niet goed begrepen is. Mijns inziens is nu de verantwoordelijkheid voor het formele curriculum volledig bij de leraren (leraar aan zet!) gelegd, vanuit de gedachte dat leraren ook een rol moeten spelen. Alleen zou die rol dus vooral bij het uitgewerkte en uitgevoerde curriculum moeten liggen. Gevolg: bouwstenen die neigen naar het hoe, voorbeelden van wat er nu binnen de huidige toetsingskaders OOK AL KAN, en een rommeltje met betrekking tot doorlopende leerlijnen, wetenschappelijk onderbouwing, samenhang en haalbaarheid. Het hele proces van curriculum. nu is volgens mij gericht op: docenten moeten een grote rol spelen in curriculumvernieuwing. Maar er is niet goed gekeken over welk niveau van curriculum het ging.
Wat ik zelf concludeer naar aanleiding van het advies van 2014, concludeert de raad zelf ook, in het vervolgadvies van 2018. “Doordat processen door elkaar lopen, heeft de curriculumherziening die nu plaatsvindt volgens de raad te weinig scherpte en richting om tot een herijking van de kerndoelen en eindtermen te komen, om curriculumontwikkeling te bewerkstelligen en om onderwijsontwikkeling binnen de scholen te stimuleren.”
Het advies 'Een eigentijds curriculum' van de Onderwijsraad richt zich op de vraag hoe ervoor gezorgd kan worden dat het curriculum nu en in de toekomst voldoet aan eigentijdse eisen, zodat jongeren een stevige basis wordt geboden voor hun persoonlijk, maatschappelijk en beroepsmatig functioneren. Uiteindelijk is in de opdracht voor curriculum.nu terechtgekomen als:
• Een toekomstgericht onderwijscurriculum
• Versterkte samenhang tussen de leergebieden / doorlopende leerlijnen (kansengelijkheid)
• Aanscherping van huidige kerndoelen / heldere ijkpunten
• Het terugdringen van overladenheid / meer ruimte voor leraren (70-30%)
• Balans tussen kwalificerend onderwijs en persoonsvorming/socialisering
Ik mis op al deze aspecten een goede probleemanalyse. Maar goed, stel we gaan ervan uit dat dit inderdaad allemaal een probleem is, dat we moeten oplossen. Dan geeft dit nog geen richting voor de INHOUDELIJKE keuzes die de ontwerpteams maken. Waar is die inhoudelijke analyse? Hoe weten we welk gat er is tussen po en vo, voor wie dat geldt en waar dat door komt? Hoe weten we dat bepaalde inhouden niet, verkeerd, te vroeg of te laat aan bod komen? Ik zie bij de voorstellen geen analyse die die inhoudelijke keuzes onderbouwen, en ook de wetenschappelijke onderbouwing voor de inhoud ontbreekt. Het lostrekken van de ontwerpteams van wetenschap, lerarenopleidingen, vakverenigingen en de onduidelijkheid over de feedback (wanneer wel of niet iets mee doen), en het ontbreken van de onderbouwing voor gemaakte keuzes is m.i. een grote fout geweest.
Het hele vervolgtraject brengt ongelooflijk veel werk met zich mee voor het onderwijs. Pilots om materialen te testen, kijken of het toch niet overladen is, weer nieuwe mensen in ontwerpteams, etc. Het onderwijs wordt geconfronteerd met grotere problemen als lerarentekort, kansenongelijkheid en kwaliteit van onderwijs. Aan deze 3 problemen doet curriculum.nu niks. Ik hoor u denken: maar een beter curriculum zorgt toch voor betere kwaliteit van onderwijs? Niet per sé. En daarmee ben ik gekomen bij mijn ideeën over ‘wat dan wel’ (de essentie van uw vraag).
INVESTEER IN KWALITEIT EN TIJD VOOR KWALITEIT VAN DOCENTEN. Want dat is echt dé doorslaggevende factor als het op curriculumvernieuwing aankomt. Doe dat eerst.
Een groot deel van wat de raad in het 2014 advies schrijft wordt vooral opgelost door het investeren in de kwaliteit van leraren. En het geven van ruimte en tijd aan die leraren om kwaliteit te leveren en zich te blijven ontwikkelen. Docenten zijn per definitie eigenaar van curriculumvernieuwing, omdat ze elke dag het uitgevoerde curriculum vernieuwen. Tenminste, als we de docenten als professionals accepteren en behandelen. Helaas is dat niet genoeg het geval. Investeer in kwaliteit en tijd voor kwaliteit!!
Docenten zijn professionals met een gedegen visie op hun vak, kennis van de inhoud van hun vak, en pedagogische kwaliteiten en tact. Als docenten minder lesuren zouden hoeven geven, minder taken die niet tot de kern van hun beroep 
krijgen en voldoende tijd krijgen om hun lessen goed voor te bereiden, vindt curriculumvernieuwing doorlopend plaats. Tijd om je lessen goed voor te bereiden, met collega’s te sparren, deel te nemen aan gedegen professionalisering. Een goede opleiding, met een goede inductiefase en gedegen en blijvende samenwerking tussen scholen, opleiding en wetenschap. Dat maakt dat docenten de autonome ruimte zullen zien en gebruiken. De huidige omstandigheden in het onderwijs zijn momenteel anders.
En staan we dan niet te veel stil? Raken we niet verder achterop? Geenszins! Binnen de huidige kaders van het formele curriculum is alle ruimte om te gaan doen wat er nu in de plannen staat. Het uittesten, het maken van onderwijs. Niemand die dat tegenhoudt. Niemand, maar wel iets. En dat is de tijd voor kwaliteit. Doe daar iets aan.
Deze column is op 19 januari 2020 hier gepubliceerd.
Amber Walraven is universitair docent Radboud Docenten Academie, Nijmegen.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
