Ze hebben er zin in maar vinden het ook best spannend. De groepen van deze leerkrachten worden een uurtje overgenomen door enkele stagiaires, onderwijsassistent en de plaatsvervangend directeur. Harmen, Liz, Myrthe, Ilse en Inge die gewoonlijk in groep 4, 5, 6 en 8 staan, hebben nu allemaal een observatieformulier in de hand. Ze hebben drie leerlingen gekozen van wie ze willen leren en de reacties die ze van hen verwachten tijdens de les geformuleerd. De onderzoeksvraag van het Lesson Study team luidt: ‘Hoe kunnen we de leerlingen op een creatieve manier de spellingsregels leren?’ Hij komt niet zomaar uit de lucht vallen. Het team van deze ‘cultuurschool’ vindt het belangrijk dat leerlingen eigenaar zijn over hun eigen leerproces en dat ze daar op een gemotiveerde manier mee bezig zijn. In het schoolplan staat dat ze leerlingen willen laten leren door kennis op het gebied van taal en rekenen te verbinden aan beelden, muziek, verhalen en beweging en te verdiepen. Leerlingen klagen nu regelmatig dat zij de spellingslessen saai vinden. Doordat het team werkt met PLG’s was het idee snel geboren om met behulp van Lesson Study te onderzoeken hoe het beter kan.
Om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden, heeft het Lesson Study team eerst literatuuronderzoek gedaan en zichzelf de volgende vragen gesteld:
Vergroot spel de betrokkenheid?
Hoe bieden bestaande spellingsmethoden de ‘jager-woorden’ aan?
Welke leerstijlen en leerstrategieën hebben invloed op het aanleren van spellingsregels?
De uitkomsten van het literatuuronderzoek leverden boeiende gesprekken op en op grond van deze bevindingen en eigen ervaringen is gezamenlijk een spellingsles ontworpen. Het team heeft een andere organisatievorm gekozen dan gebruikelijk: er zullen nu diverse spelvormen ingezet worden als verwerking na de instructie. Leerlingen mogen kiezen uit verschillende opdrachten om te oefenen in tweetallen: met het spel Boggle, een bingo spel, een huis ‘tekenen’ door jager-woorden te schrijven, in een tekst jager-woorden arceren met allerlei kleuren, met glitters jager-woorden versieren en een beat/rap maken met jager-woorden.
Het Lesson Study team verwacht dat de drie gekozen leerlingen (een sterke, gemiddelde en zwakke speller) de les leuker en minder saai zullen vinden, actiever zullen meedoen en daardoor meer zullen oefenen met het toepassen van de spellingsregel.
De observanten die deel uitmaken van het Lesson Study team moeten letten op de betrokkenheid van de leerlingen tijdens de les en de actieve deelname bij het spel.
Tijdens het observeren noteren ze steekwoorden met in het achterhoofd vragen als: Wat zie ik? Waar wil ik naar kijken? Welk gedrag zegt iets over de betrokkenheid? Welke lichaamstaal kan benut worden om straks iets te kunnen zeggen over motivatie? Hoe zie ik of de leerling leert?
Als procesbegeleider van het Lesson Study team film ik de les. De leerlingen zijn dit gewend en kijken hier niet vreemd van op. Leerkrachten zijn te druk bezig met driftig aantekeningen te maken op hun observatieformulier, om op mij te letten. Een van hen fluistert naar mij: ‘Wat is dit leuk om te doen!’
Na de les spreken we elkaar nog even kort voordat iedereen terug gaat naar de eigen klas. De eerste reacties zijn positief: ‘Wat interessant is dit. Ik heb heel veel opgeschreven over de leerling’, ‘Hij ging doen wat we verwacht hadden’, ‘Ik heb zelf ook weer inspiratie gekregen bij het zien van deze les’. De ‘echte’ reflectie op de onderzoeksles staat over twee dagen gepland na schooltijd.
De leerkracht die de onderzoeksles heeft uitgevoerd, vertelt dan rustig over haar ervaringen: de les was leuk om te geven, maar organisatorisch complex. Planning bleek een aandachtspunt, het verdelen van de opdrachten duurde relatief lang en dat ging ten koste van de oefentijd. Ze merkte wel dat de les leerlingen motiveerde. De afgelopen dagen wilden ze op verschillende manieren verder oefenen. Leerlingen vonden de werkvormen leuk om te doen!
Wat hebben de observanten gezien? De betrokkenheid van de leerlingen bleek, zoals verwacht, groot. Ze vonden het plezier merkbaar bij de leerlingen, dit bleek uit lichaamstaal en uit de reacties tijdens de interviews na afloop. Leerlingen vonden de les leuk, maar ook simpel. Het samenwerken en de spelvormen vonden ze leuk.
Als we daarna samen nog een stukje film bekijken, gebeurt er iets opmerkelijks: de leerkracht die de les uitvoerde, ziet een leerling in beeld (niet de voorbeeldleerling) die heel betrokken met de opdracht bezig was, van wie ze dat niet verwachtte. Haar reactie: ‘In andere lessen is hij helemaal niet zo betrokken. Ik zie nu opeens een andere leerling. Fijn dat ik dit zie, want zo kan ik mijn beeld over deze leerling bijstellen. Goh, dat had ik niet verwacht!’
Gezamenlijk komt het Lesson Study team tot de conclusie dat in de volgende les het samenstellen van de tweetallen sneller moet en dat er meer rekening gehouden moet worden met hun niveaus. We moeten het doel van de les bijstellen en verdiepen en we moeten minder spelvormen tegelijk inzetten. De vraag die nog overblijft is: Hoe meten we het leerrendement van de les?
Met deze conclusie wordt de les herzien, maar nu voor groep 5. Het doel van de les wordt aangescherpt, de tweetallen worden door de leerkrachten gekozen en er zijn nu drie spelvormen te kiezen. Om het rendement van de les te meten wordt bij de start van de nieuwe les een voortoets gehouden. Deze toets wordt na afloop van de les herhaald.
Het Lesson Study team is tevreden, blijkt uit de evaluatie na afloop. Met name het observeren en interviewen van drie specifieke leerlingen heeft verbazingwekkend veel informatie opgeleverd over hun leerproces. In de dagelijkse praktijk neem je als leerkracht meestal niet de tijd om één leerling specifiek te observeren, maar het levert dus veel op. Het kijken, concreet kunnen zien hoe de leerling met de leerstof bezig is, levert nieuwe inzichten op. Daarnaast heeft het Lesson Study team meer geleerd over hoe de spellingslessen creatiever kunnen worden, door de literatuurstudie, maar ook door met en van elkaar te leren. Ze zijn allemaal betere leerkrachten geworden!
Drs. Marianne Espeldoorn-Finke is senior adviseur bij Expertis Onderwijsadviseurs en gecertificeerd procesbegeleider Lesson Study.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
