Eerste examens op Agora, Roermond

Signalen over groeiende ongelijkheid in het onderwijs (Onderwijsinspectie) en over te ver doorgeschoten differentiatie (Onderwijsraad) verschijnen frequenter en winnen aan kracht. Een school die eigenzinnig en eigenwijs haar eigen weg  blijft volgen, is Agora in Roermond. Agora is een school waar ieder kind uniek is, waarin alle leerlingen welkom zijn en waarin iedere leerling een diplomagarantie krijgt. Een school zonder lessen, zonder vakken, zonder lesmethoden en zonder rapporten.

Bestaat dat? Ja, zo’n school bestaat: Agora in Roermond. En deze school bestaat al sinds augustus 2014. Het Welten-Instituut van de OU  heeft Agora tijdens het eerste schooljaar op de voet gevolgd (Tegels van Agora, 2016). In dat rapport is onverbloemd te lezen hoe Agora met veel vallen en steeds weer opstaan haar unieke onderwijsconcept in de praktijk heeft weten te brengen.

We zijn nu vier schooljaren verder, het leerlingenaantal bij Agora is gestegen tot 263 in augustus 2018 en de eerste lichting leerlingen heeft in 2017/2018 eindexamen gedaan. Dat was voor de Open Universiteit reden om weer terug te keren en te zien hoe Agora zich in de afgelopen jaren ontwikkeld heeft en hoe de school kon omgaan met de eerste grote test: een regulier, gestructureerd eindexamen voor leerlingen die geen 'regulier onderwijs' hadden gehad.

Agora na vier jaar

Scholen veranderen en Agora is daarop geen uitzondering. Op de website zijn een drietal  voorbeelden te vinden als beschrijving van de Agorapraktijk.

Al je met enige afstand kijkt naar het traject dat Agora de afgelopen vier jaren heeft doorlopen, dan zijn er twee hoofdlijnen:

- enerzijds onverkort vasthouden en koesteren van visie en grondslagen als ieder kind heeft recht op eigen leerroute, geen jaarklassen, heterogene groepering naar leeftijd en onderwijsniveau, geen vakken, geen lesmethodes, geen cijfers en geen huiswerk.

- anderzijds ontwikkelen en verbeteren van bijvoorbeeld lesrooster, challenges etc.

Wat is  nu de sleutel voor dit succes? Waarom is Agora erin geslaagd op koers te blijven?

Cruciaal vanaf het eerste jaar tot op heden is het team van coaches: hecht, complementair, eensgezind, overtuigd van dezelfde shared values, ontwikkelingsgericht, gedeeld leiderschap. Het team als drijvende kracht vraagt ook structureel om tijd en ruimte om deze power te onderhouden en te voeden. De tijd van 8.00 tot 9.00 uur in de ochtend en van 14.30 tot 16.30 uur in de  middag  is daarbij essentieel voor gezamenlijke reflectie, onderlinge intervisie en consultatie. Het bewaren van de continuïteit in personele bezetting en in visie is dan ook van groot belang. Dat blijkt een verre van eenvoudige opgave. Van de zes coaches van het eerste jaar zijn er inmiddels  vier vertrokken. Daarnaast  is er jaarlijks een flinke instroom van nieuwe coaches nodig voor het groeiend aantal leerlingen.

De eerste eindexamens

Van challenge naar eindexamen

In het schooljaar 2017/2018 maakte de eerste generatie examenleerlingen van Agora haar opwachting. Agora stond daarmee  voor de opgave om in een tijdsbestek van enkele maanden  voor het eerste examenjaar 2017/2018 vorm en inhoud te geven aan een opzet  die leerlingen adequaat zou  voorbereiden op het eindexamen. Agora heeft daarbij een heel eigen weg ingeslagen:

- leerlingen die eindexamen willen doen, maken de overstap van Agora naar de Examengroep;

- de Examengroep is een aparte organisatorische eenheid met een eigen lokaal;

- iedere leerling heeft zijn eigen examenplannen;

- de Examengroep als zodanig heeft een eigen coach die dagelijks aanwezig is en die in detail de  voortgang van de leerling stuurt. De examencoach in het jaar 2017/2018 was uiteraard gepokt en gemazeld in het gedachtengoed van Agora;

- per examenvak is er een bevoegd docent - aangeduid als vakexpert - beschikbaar die met iedere leerling  voor het betreffende vak  het examentraject uitzet. Bij de vakexperts gaat het om voor dat vak bevoegde docenten die van elders uit een van andere  SOML-scholen worden 'ingevlogen' met kleine deeltijdaanstellingen. Geen van deze vakexperts had feitelijke ervaring met Agora;

- het is aan de  vakexperts om voor hun eigen vak de voorbereiding op het examen in te  vullen.

De praktijk van het eerste examenjaar in 2017/2018  was verre van eenvoudig. Voor de leerlingen was er de drastische overgang van een grote mate van vrijheid binnen het Agora-concept naar concrete werkafspraken per dag, voortgangstoetsen, cijfers etc. Voor de vakexperts was het zoeken naar een praktische en resultaat gerichte voorbereiding van iedere leerling. Voor de coach van de eerste Examengroep was het ook een enerverende periode: iedere leerling een eigen traject, complexe regelgeving, balans zoeken tussen coachen en in detail de vinger aan de pols houden.

De Examengroep van het schooljaar 2017/2017 was de eerste groep die deze overstap maakte van Agora naar het formele examentraject. Alles moest from scratch worden bedacht en uitgevoerd. Agora heeft dat gerealiseerd in acht maanden tijd en dat is een prestatie van formaat die op zich zelf ook weer stemt tot nadenken. De vakexperts begonnen vrijwel onmiddellijk na hun aantreden in augustus 2017 met het opstellen van hun PTA (Programma van Toetsing en Afsluiting). Enkele maanden later was al de start van de schoolexamens. Medio april 2018 moesten alle resultaten van het schoolexamen worden ingeleverd bij DUO en op 14 mei 2018 waren er de eerste centrale examens!

Verschillende vormen van eindexamen

Het 'normale' eindexamen heeft het patroon van een groep leerlingen in het laatste schooljaar die klassikaal  worden  voorbereid  en waarvan na het eindexamen blijkt welke leerlingen al dan niet voor het examen als geheel geslaagd of gezakt zijn. Minder bekend en ook veel minder voorkomend is de variant dat leerlingen een of meerdere vakken al in het voorlaatste jaar vervroegd en volledig kunnen afronden. Een derde variant is het Staatsexamen  met de systematiek van deelcertificaten per vak.

Doordat de voorbereiding op het Eindexamen binnen Agora geïndividualiseerd is, maken de leerlingen royaal gebruik  van de minder gangbare varianten:

- zes leerlingen doen het reguliere, volledige examen in één jaar ( 4 x vmbo en 2 x havo). Leerlingen die hiervoor kiezen en slagen kunnen daarna direct doorstromen naar het vervolgonderwijs;

- negen leerlingen doen vervroegd examen in een of meerdere vakken ( 2 x vmbo, 4 x havo en 3 x vwo). Deze leerlingen leggen dus als het ware een gedeeltelijk examen af en doen de 2^e helft van het examen dan een jaar later;

- twee leerlingen sprokkelen deelcertificaten via de route van het Staatsexamen (1 x vmbo en 1 x havo). Ook deze leerlingen doen een vorm van deelexamen, maar dan via een heel ander circuit;

Het blijkt dus dat de examenkandidaten van Agora de geboden flexibiliteit in examenvarianten royaal benutten. In discussies over eindexamens wordt vaak gepleit voor meer flexibiliteit. Agora laat zien dat ook binnen de huidige regelgeving veel mogelijk is.

Herkomst van de eerste generatie examenleerlingen

Een 'gewone' examenklas bestaat grotendeels uit leerlingen die een aantal jaren geleden samen dezelfde brugklas van dezelfde school zijn begonnen. Voor Agora is het beeld heel anders. Van de 17 examenleerlingen zijn er acht starters uit de startpopulatie van Agora 2014/2015 en 9 zijn later ingestroomd van elders. Deze grote zij-instroom heeft meerdere redenen: aantrekkingskracht van het Agora-concept, de grote pedagogische bandbreedte binnen Agora, de organisatorische flexibiliteit in examenvarianten. Het relatief geringe aantal deelnemers uit de startpopulatie heeft twee oorzaken: een deel van de leerlingen hebben Agora verlaten en de leerlingen die opteren voor havo of wwo  hebben nog een of meer jaren nodig eer ze daar aan toe zijn (2017/2018 is voor hen pas het  vierde jaar binnen Agora).

Resultaten

De examenresultaten van de eerste generatie waren positief:

- de zes leerlingen met het reguliere examen in één jaar zijn allen geslaagd en kunnen doorstomen naar vervolgonderwijs;

- de negen leerlingen die  in totaal voor 26 vakken vervroegd examen wilden afleggen, waren bij 20 vakken succesvol. Hierbij gaat het dus om een deel van het eindexamen;

- de twee leerlingen die via het Staatsexamen samen 7 deelcertificaten wilden binnenhalen,  slaagden  voor  vijf vakken in hun opzet. Ook hier is sprake van een deelexamen.

Wat is nu de betekenis van deze eerste examenresultaten van Agora? Is hiermee nu helderheid verkregen over slagen of falen van dit onderwijsconcept? Uit het voorafgaande is duidelijk dat die vragen nog niet beantwoord kunnen worden: de cijfermatige basis van 17 leerlingen is veel te smal; er is een diversiteit van examenvarianten (geheel of gedeeltelijk) die elders geen equivalent heeft; de grote zij-instroom maakt de examenpopulatie van Agora niet vergelijkbaar; Agora is niet opgezet als een experiment, maar als een heel eigen onderwijsconcept waarop leerlingen en ouders konden intekenen.

De aantrekkelijkheid van dit innovatieve onderwijsconcept blijkt in elk geval groot te zijn. Voor 2018/2019 hebben zich 110 nieuwe leerlingen aangemeld in Roermond. Elders in Nederland zijn er vijf vo-scholen die met ingang van 2018/2019 onderwijs volgens het Agora-concept gaan aanbieden.  Er is dus een groeiende groep van scholen en dus ook van ouders en leerlingen die op de spanningsboog van differentiatie/uniciteit/variatie versus gelijkheid/uniformiteit/standaardisatie de kant kiest van meer ruimte voor verschillen.

Jos Claessen, hoogleraar Onderwijskunde aan het Welten-Instituut van de OU, was in 2014/2015 betrokken bij Agora.  Zie Tegels van Agora, Verslag van het eerste jaar van een grensverleggende Onderwijsinnovatie. Heerlen: Open Universiteit, januari 2016

Vier jaar later was hij opnieuw wekelijks aanwezig op Agora. Zie: Agora en de eerste horden. Tussenbalans na vier jaar van grensverleggende onderwijsinnovatie en de eerste eindexamens. Heerlen: Open Universiteit, februari 2019. Dit project is tot stand gekomen mede op basis de innovatieregeling De Onderwijswerkplaats van de provincie Limburg.

Beide rapporten zijn hier te vinden.