Biesta en Kirschner

Leraren doen van alles en ze denken na over wat er gebeurt. Over onderwijs worden dingen beweerd en er worden vragen gesteld. Naast vertrouwen is er gezonde scepsis. Er is een praktijk en er is onderzoek naar die praktijk. Sommigen doen onderwijswetenschappelijk, anderen geesteswetenschappelijk onderzoek, naar gelang de traditie waaruit onderzoekers voortkomen en hun persoonlijke interesse. Het is goed dat die verschillende onderzoekstradities naast elkaar bestaan en elkaar in balans houden.

De wetenschap heeft de afgelopen decennia van alles ontdekt over psyche, brein en gedrag en dat kennisdomein wordt door onderwijskundigen ontgonnen voor het onderwijs. Paul Kirschner is een bevlogen pleitbezorger van deze wetenschappelijke kennis die leraren meer grip geeft en hen kan helpen hun onderwijspraktijk effectiever in te richten. Maar hoe meer wetenschappers te weten komen over ‘wat werkt’, hoe stelliger beleidsmakers worden over wat er moet gebeuren. die Wetenschappelijk bewezen interventies worden in het veld als onomstotelijke waarheden geponeerd en aan leraren opgelegd. Programma’s worden zonder aarzeling uitgerold en technieken ingezet. Wat goed onderwijs is, ligt nu wel vast, zo klinkt het. Het gesprek stokt.

Ondertussen loopt het in de hectiek van alledag vaak anders dan gepland. De ervaring leert dat veel ons gegeven wordt en toevalt, of niet. Over wat er buiten de grenzen van het verklaarbare en voorspelbare valt, zwijgen de onderwijswetenschappen. Dat is zorgelijk, want overschatting van het technisch-wetenschappelijk denken belemmert het zicht op wat er tussen leraren en leerlingen nu echt gebeurt.

Daarom zijn naast de onderwijswetenschappen ook de geesteswetenschappen nodig, waar andersoortige vragen worden gesteld. Wat gebeurde er op het moment dat je die tool inzette? Wat dacht je toen? Wat voelde je? Voelde je je angstig of vrij? Geprikkeld en uitgenodigd, of belemmerd en afgeketst? Werd je enthousiast of voelde je je ontmoedigd? En wat wil je eigenlijk met die tool? Streef je naar volgzaamheid? Emancipatie? Gelijkvormigheid? Diversiteit? Competitie? Solidariteit? Wil je vaten vullen? Vuren ontsteken? Wat versta jij onder goed onderwijs? Welke waarden drijven jou en wat versta je onder de woorden die je daarvoor gebruikt?

De geesteswetenschappen zoeken geen definitieve antwoorden, maar willen het denken in beweging houden en steeds weer los maken wat de wetenschap heeft vastgesteld. Ze willen de wetenschappelijke opwinding steeds weer temperen vanuit het besef dat het nog heel anders zou kunnen zijn dan we denken. De geesteswetenschappen manen tot bescheidenheid, vanuit het besef dat wij geen heersers zijn over wat er gebeurt, maar eerder ontvangers van wat ons toevalt. Dat is belangrijk, want zonder een ethisch-pedagogisch appel vanuit de geesteswetenschappen, komen leraren en kinderen in de verdrukking in de voortrazende wetenschappelijke vooruitgang.

Ook vragen de geesteswetenschappen naar hoe het schoolgebeuren jonge mensen vormt. Die vormingskwestie blijft een mysterieuze aangelegenheid, waarover filosofen al 2500 jaar met elkaar in gesprek zijn. Gert Biesta staat in die traditie en roept die in herinnering. Paul Kirschner vertegenwoordigt de onderwijswetenschappelijke traditie, die leraren een grote dienst bewijst door de complexiteit van de onderwijspraktijk enigszins hanteerbaar te maken. Die traditie domineert al geruime tijd het onderwijsbeleid. In een gebalanceerd onderwijsonderzoekslandschap vormen de geesteswetenschappen een onmisbare stroming naast die van de onderwijswetenschappen.

Hester IJsseling is lector Professionaliseren met hart en ziel aan de Thomas More Hogeschool te Rotterdam.

Verder lezen

1 Biesta's metaforen
2 Bezield en bezielend onderwijs, pedagogiek van onderbreking en verbinding
3 Persoonsvorming in het curriculum?
4 Ruimte nemen is bewust kiezen