10 Februari zat het voltallige management van het CvTE in de Troelstrazaal in de Tweede Kamer. Voorzitter van het bestuur Pieter Hendrikse en hoofd van het bureau Mark Spierings keken bloedserieus. ‘De grenzen van de menselijke maat zijn bereikt’, stelden zij eensgezind, het kan zo niet langer. Wat is er aan de hand?
Behalve voor de Eindtoets PO en de centrale examens is het CvTE verantwoordelijk voor de staatsexamens VO en deelcertificaten (geen vavo). Jaarlijks melden zich zo’n 8.500 kandidaten voor de staatsexamens; ongeveer een derde (zo’n 3.000) haalt ook daadwerkelijk zijn diploma dankzij tijdrovend maatwerk. Het gaat om leerlingen in een psychiatrische instelling, in de gevangenis, in het ziekenhuis vanwege langdurige ziekte, in het vso of op particuliere scholen zonder examenlicentie. Altijd vindt het zogenoemde college-examen plaats op een manier die past bij de kandidaat én waar hij of zij zich bevindt. Zoals Spierings beeldend beschrijft, ‘dat kan zijn op een hotelkamer, maar mondelinge examens vinden ook plaats in een paardenstal, een ziekenhuis, in een auto op de parkeerplaats buiten de school, soms zelfs bij de kandidaat thuis’. Uit zijn presentatie blijkt daarnaast dat vorig jaar 4000 deelcertificaten zijn afgegeven (ook die staan los van de vavo).
Even terug naar de staatsexamens. Ieder examen bestaat uit een schriftelijk en een mondeling en/of praktisch deel. In totaal gaat het om maar liefst 67.000 examens op zo’n 130 locaties, waarvan 110 vso-scholen. Het schriftelijk deel vindt – net als het reguliere centraal examen trouwens – in mei en juni plaats. In juni en juli wordt dan het mondelinge deel afgenomen. Crux is dat de examens worden aangepast aan de mogelijkheden van kandidaten zonder het niveau te verlagen. De kwaliteit wordt geborgd door twee externe examinatoren, bevoegde docenten die niet langer dan vijf jaar geleden voor een examenklas hebben gestaan.
Naar een toekomstbestendig staatsexamenDe problemen met de staatsexamens die het CvTE in de Tweede Kamer benoemde half februari 2022, zijn niet nieuw. Sterker nog, in oktober 2020 benoemde onderzoeksbureau Oberon de problemen al in grote lijnen in het rapport Naar een toekomstbestendig staatsexamen (NRO, projectnummer OCW-POVO-2020-031) Het signaleerde een verdubbeling van het aantal kandidaten (van vijfduizend in 2010 naar bijna tienduizend in 2019) en het telde met name een enorme groei van kandidaten uit het voortgezet speciaal onderwijs (van tweeduizend in 2010 naar meer dan vijfduizend in 2019). Het aantal afgenomen examens groeide minstens even snel. Oberon telde tweeduizend medewerkers, onder wie ongeveer 1200 examinatoren, merendeels eerste of tweedegraads docenten. Hun beschikbaarheid en inroostering wordt door DUO geregeld, en al in 2020 merken de onderzoekers op dat dankzij ‘de weinig geavanceerde digitale ondersteuning bij DUO momenteel de inzet van examinatoren nog niet altijd even efficiënt is’. Voldoende examinatoren vinden is al vóór corona moeilijk, blijkt uit het rapport. Vergrijzing lijkt een rol te spelen want veel examinatoren denken op de korte termijn niet meer aan criteria te voldoen (niet langer dan vijf jaar geleden examenklassen gehad hebben). In het onderzoek is niet naar leeftijd gevraagd. Ook lijkt beloning een factor. Maar liefst 64% van de examinatoren denkt dat een hogere vergoeding bij zal dragen aan het aantrekken en behouden van examinatoren. Daarnaast, zo zeggen ze, zouden betere voorwaarden, zoals eerder recht op een hotelovernachting, er toe bijdragen dat ze dit werk langer zouden willen blijven doen of bijvoorbeeld meerdere dagen achter elkaar zouden willen examineren. De belangrijkste oplossingen om de capaciteitsproblemen bij de staatsexamens het hoofd te bieden, die het Oberon-rapport oppert: * Vso-leerlingen kunnen op een reguliere vo-school examen doen als extraneus. Dat zou voor OCW een kostenbesparing betekenen volgens Oberon. Het correct en volledig afwerken van het PTA (voor reguliere leerlingen op veel vo-scholen al een enorme klus) is wel een uitdaging, constateren de onderzoekers. Het zou eigenlijk betekenen dat extranei voor de betreffende vakken volledig zoude moeten meedraaien in het reguliere programma. Kunnen vso-leerlingen dat aan? En hoe zit dat met de reguliere vo-school? * Het vso zou ook kunnen samenwerken met de instellingen voor volwassenenonderwijs. Voor leerlingen kan het lastig zijn omdat het vavo een versneld traject aanbiedt (twee leerjaren in 1 jaar). Voor OCW een aardige optie, maar een taakverzwaring voor de vavo. * Een eigen examenlicentie voor vso-scholen zou misschien soelaas bieden en een deel van de staatsexamens bij het CvTE weghalen. De werklast zou bij het vso komen te liggen, en heel wat betekenen. Nu zijn er bijvoorbeeld domweg meestal te weinig bevoegde docenten in het vso om examens af te nemen (en bevoegdheid kost geld). Anderszijds zou het een imagoboost kunnen betekenen voor het vso. * DUO zou actiever examinatoren kunnen werven, maar onder de huidige voorwaarden lijkt dat lastig. * Vo- en vavo-scholen worden gecompenseerd om docenten van examenklassen te laten deelnemen aan examinator bij de staatsexamens. Vraag is of dat bij het huidige lerarentekort een realistische vraag is? Ook een hogere vergoeding waarover hierboven sprake is, komt ter tafel en een verbetering van de DUO-systemen. * De examens zelf kunnen worden aangepast, door bijvoorbeeld mondelinge examens te vervangen door schriftelijke of digitale (met alle gevolgen van dien voor het maatwerk dat nou juist de crux is van de staatsexamens in het vso), door met één bevoegde en één onbevoegde in plaats van met twee bevoegde docenten het examen af te nemen; door examens meer te verspreiden over het jaar of meer te centraliseren om minder locaties. |
Matching van kandidaten en examinatoren is een heel ingewikkelde puzzel waarbij veel (vaak individuele) factoren meespelen. Maar het is ook, geloof het of niet, anno 2021/22 nog een handmatig proces, uitgevoerd door DUO. Niks computermatching… En dat systeem is door corona nu tot het uiterste getest, blijkt in de Tweede Kamer. In 2021 zeiden extra veel kandidaten af, ruim 8.200 (vooral mondelinge) examens werden gecanceled (op de eerdergenoemde 67.000); ingeplande examens moesten worden geannuleerd en examinatoren ergens anders worden ingezet, indien mogelijk. Ook examinatoren werden vaker afgemeld (1759 keer), wat leidde tot zo’n 9.000 examens die moesten worden ‘omgepland’. Docenten vielen uit in verband met ziekte, extra werkdruk vanwege corona en omdat scholen hun niet meer toestonden deel te nemen aan staatsexamens VO - zij waren te hard nodig op hun eigen school.
De handmatige matching – het roept beelden op van overbelaste werknemers aan ouderwetse telefonische switchboards – veroorzaakte volgens Spierings werkweken van 7 dagen van soms zestien uur elk. In enkele gevallen was de match naar zijn zeggen pas mogelijk een avond voor het examen, waaraan hij toevoegt: ‘De ervaring van 2021 wees uit dat Staatsexamens VO de grenzen van de uitvoerbaarheid heeft bereikt.’
Om de problemen op te lossen overweegt het CvTE in de toekomst minder examinatoren in te zetten, planningen te flexibiliseren en sneller vast te zetten (zie kader Ideeënstorm). Allemaal opties die inbreuk maken op de kwaliteit van het examen en het maatwerk dat een kandidaat nodig kan hebben.Het beeld dat het CvTE neerzet, is glashelder. En het dient een doel: het moet ook aantonen dat de wens van de Kamer om het CvTE nog méér te laten doen, niet realistisch is. Wat zou dat meer dan moeten zijn? Het CvTE is behalve voor de staatsexamens VO (en de centrale examens en de Centrale Eindtoets PO trouwens) zoals gezegd ook verantwoordelijk voor de deelcertificaten. Een flink aantal leerlingen sprokkelt op die manier een diploma bij elkaar. En in verband met corona wenst de Kamer nu dat zij indien nodig mogen herkansen in hetzelfde jaar, in plaats van zoals gebruikelijk een jaar te moeten wachten op een herkansing. En dat in ieder geval voor de komende twee jaar.
Afgelopen jaar realiseerde het CvTE vanwege corona al herkansing van circa 2.700 examenonderdelen voor een deelcertificaat. Ondoenlijk om dat vol te houden, zegt het College nu, computer says NO: ‘Het toevoegen van een behoorlijk volume aan herkansingen voor deelcertificaatkandidaten levert direct grote risico’s op voor de continuïteit van de uitvoering van de staatsexamens.’ En neem die computer maar letterlijk, want er blijkt een behoorlijk knelpunt te liggen in de systemen bij DUO. Spierings: ‘Deze zijn sterk verouderd, sommige zijn ouder dan dertig jaar.’ Prehistorisch dus eigenlijk, in ict-termen. ‘DUO werkt aan het vervangen van deze systemen, maar dat gaat niet snel.’ Een verhaal volgt over verbouwen met de winkel open.
Het is een oud verhaal, want al eerder in het examendossier stond DUO er gekleurd op. In 2014 had bijvoorbeeld hoogleraar Bart Jacobs kritiek op de beveiliging van digitale examens bij DUO. In dit specifieke geval betekent het dat het doorvoeren van wijzigingen, zoals een herkansing in hetzelfde jaar voor een deelcertificaat, leidt tot problemen in de gegevensverwerking. Ook managementinformatie boven water krijgen is lastig. ‘Elke informatievraag leidt tot handmatig zoekwerk in diverse systemen. De grenzen van de menselijke maat en die van de systemen zijn, kortom, bereikt’, aldus Spierings. Vraag is nu wat de Tweede Kamer met deze informatie gaat doen?
 |
1 Georganiseerd wantrouwen (5): Speelruimte CvTE beperkt
2 Brokkenmakers CvTE onder vuur
3 Gaat ophaalbrug open bij CvTE?
4 Leraar krijgt voet tussen deur bij examens
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
