We staan er niet altijd bij stil, maar bijna 100% van de examens voor de algemeen vormende vakken vmbo-bb en vmbo-kb is inmiddels digitaal, na een voorzichtige start in 1995. ‘Deze scholen willen niet anders meer,’ zegt Nynke de Boer, manager computerexamens van het College voor Examens (CvE). De grootste meerwaarde van digitaal examineren is volgens haar dat scholen examens flexibel kunnen inplannen. Groepsgrootte, tijdstip. Alles op maat.
Mede vanwege het succes op het vmbo startte het CvE in 2009 een pilot met digitale centrale examens biologie vmbo-gt en kunstvakken havo-vwo. Deze werd echter in juli 2012 plots stopgezet. ‘De politiek is er tussendoor gefietst,’ aldus De Boer.
De Tweede Kamer besloot tot invoering van de rekentoets voor het voortgezet onderwijs en de diagnostische tussentijdse toets (dtt). Behandeling van dat tweede wetsvoorstel ligt nog bij de Tweede Kamer. Maar het CvE moest al wel aan de slag. En dat kan niet alles tegelijk, ook al omdat het de handen vol had aan de modernisering van de digitale afnametool Examentester. Alle digitale examens werden op dat moment met dit instrument afgenomen.
Online examineren: reuze handig, maar riskant?
De digitale diagnostische tussentijdse toets is vanaf 2015/2016 landelijk verplicht, mits het wetsvoorstel door Tweede en Eerste Kamer wordt aangenomen. De digitale rekentoets was dit schooljaar voor het eerst een verplicht onderdeel van het eindexamen. Beide worden vanaf 2015/2016 aangeboden in de opvolger van Examentester: Facet. Er zijn dan in Nederland meer digitale examens en toetsen dan papieren.
Digitale examens lijken de toekomst, kortom. Toch is Bart Jacobs, hoogleraar beveiliging en correctheid van software aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, sceptisch. Bekend om zijn kritiek op de stemcomputer (inmiddels afgeschaft) en zijn hacken van de ov-chipkaart, vindt hij Facet geldverspilling. ‘Ik zie geen voordelen aan digitale examens. Eerder nadelen: elke computer kan gemanipuleerd worden, zeker als er grote belangen mee gemoeid zijn. De enige manier om digitale fraude te ondervangen, is eigenlijk een gemaakt examen uit te printen en te laten ondertekenen door de leerling. Om fraude te voorkomen, kun je bijvoorbeeld beter examens opsturen als een versleutelde pdf en scholen een kwartier voor afname een code geven om hem te ontsleutelen.’
DUO moet alle examendata beheren, maar is slecht beveiligd
Maar digitaal examineren is toch veel efficiënter? Jacobs heeft een fundamentelere vraag: ‘Hoe wil je op de langere termijn examens afnemen in een tijd van Google Glass en Google Watch? Straks zitten leerlingen met een Ray Ban-bril op hun neus, waaraan ik niet kan zien dat er een stiekeme internetverbinding in zit. Moeten we examenlokalen gaan beveiligen met fijn kippengaas als een kooi van Faraday om internet buiten te houden? Of moeten we over op mondelinge examens, zodat we echt weten wie er antwoord geeft op de vragen?’
Jacobs is niet enkel een zwartkijker. Want hoe zit het met de beveiliging van de nieuwe digitale examens? Die is grotendeels in handen van DUO – u weet wel, van de studiefinanciering en de bron-data. DUO doet de hele keten van de planning tot en met de afname van digitale examens. Best opmerkelijk, omdat de Auditdienst van de rijksoverheid en de Rekenkamer al sinds 2011 wijzen op de gebrekkige beveiliging van het DUO-informatiesysteem tegen hackers en cyberaanvallen.
Is het verstandig om zoiets belangrijks in handen te geven van een organisatie met zo’n slechte reputatie? Didactief vroeg DUO om commentaar, maar werd verwezen naar het CvE. En dat kent geen twijfel. De Boer: ‘DUO is van OC&W. Dat zijn we zelf als het ware. DUO beheert data voor de overheid op een goede manier. We twijfelen er toch ook niet over of we de studiefinanciering en de brongegevens van scholen bij DUO moeten onderbrengen?’
En wat vindt het CvE van de veiligheidsrisico’s die Jacobs noemt? ‘De risico´s zijn zeker niet groter dan met papier,’ zegt De Boer. ‘Examens zijn nooit 100% onfeilbaar, maar ik ben ervan overtuigd dat we heel dicht in de buurt komen.’
Dat vindt ook COO Peter Meijer van Trifork, dat Facet in juni 2013 opleverde: ‘De keten van fraude die er voorheen met examens op papier was, is met Facet aanmerkelijk ingekort.’ Trifork werkte twee jaar samen met DUO en Cito*. Trifork maakte de ‘speler’, DUO ontwikkelde de omgeving waarin de kandidaatgegevens en de examenplanningen worden beheerd. En Cito ontwikkelde als vanouds de inhoud voor de vragen.
Meijer geeft een helder verhaal over encryptie, versleuteling en waterdichte schotten in de software. Wie examens wil manipuleren, moet volgens Meijer wel heel veel mapjes hacken. De antwoorden-, vragen- en persoonsgevensdatabases zijn allemaal gescheiden en versleuteld.
Maar de server van DUO, waar alle digitale examens in de toekomst belanden: als die gehackt wordt, kan Nederland geen examen doen? Meijer: ‘Facet kan online en offline gebruikt worden. Tot nu toe gebeurt alleen dat laatste.’ Dus ook als de server van DUO eruit ligt, kunnen leerlingen aan de slag. Bovendien, benadrukt Meijer, bij de geringste twijfel over fraude, kun je gelijk een nieuw examen versturen. Hij knipt met z’n vingers: niks geen gedoe met post en kluizen.
Hoe werkt een digitaal examen in Facet? Een examensecretaris zet een examen klaar, de leerling logt in met naam en wachtwoord, en gaat aan het werk. Online gaan de resultaten tijdens de afname direct versleuteld naar DUO, offline vindt er een tussenstapje plaats op een schoolserver met een programma dat door DUO is gemaakt. De school installeert en beheert dit programma. Na afname van het examen stuurt de school de resultaten versleuteld naar DUO.
Maar dan ligt toch een deel van het risico bij de school? DUO komt toch niet installeren, dat doet de lokale systeembeheerder toch? De Boer van het CvE: ‘De school is verantwoordelijk om regelgeving en systeemeisen na te leven. De directeur moet daar zijn handtekening voor zetten. Wij stellen een testtraject op, geven duidelijke instructies, maar we staan er niet zelf bij.’
Hoewel, dat lijkt een kwestie van tijd. Vanaf volgend jaar krijgt DUO via Facet ook systeeminformatie terug van scholen. En dan kan het een beetje Big Brother worden. De Boer: ‘We weten straks in theorie van elk examen op wat voor computer het is afgenomen en met welk besturingsprogramma. Als een school de helpdesk belt met een probleem, kunnen we bijvoorbeeld meteen zien: geen wonder, want het geheugen van uw computer is veel te klein. We hebben nog geen concrete plannen met data-mining, maar daar zouden we wel iets mee kunnen doen.’
Hoe ziet De Boer de toekomst van examinering in Nederland? ‘Het is kijken in een glazen bol. Google glass, online examineren – we gaan eerst in kaart brengen wat we allemaal zien gebeuren.’ Maar centrale examens zullen nog wel even blijven, is haar verwachting. ‘Die worden echt door het volk gedragen.’
De pilot met digitale examens binnen het vmbo-t, havo en vwo zal de komende twee jaar wel weer worden opgepakt, verwacht De Boer. ‘In eerste instantie wellicht offline. En misschien worden we over tien jaar wel uitgelachen als we niet online werken. Gelukkig kan het met Facet allebei. Voorlopig voeren we het digitaal examineren langzaam op. We gaan straks zeker niet in één keer de deur openzetten. No way.’
En stel, we gaan straks allemaal digitaal examineren: wat is dan het voordeel waaraan Jacobs voorbij ziet? Meijer van Trifork somt ze moeiteloos op: ‘Correctoren hoeven niet meer op elkaar te wachten voor de tweede correctie. Ze kunnen tegelijkertijd aan de slag. Maar het belangrijkste is dat je leerlingen op veel meer verschillende manieren kunt bevragen. Er zijn in Facet ongeveer dertig vraagtypes gerealiseerd, dus je kunt interessantere vragen bedenken. Je kunt het gebruik van hulpmiddelen in het programma zoals de rekenmachine aan- en uitzetten. Je kunt voortborduren op vragen of zorgen dat leerlingen juist niet kunnen terugbladeren. Je kunt audio en video gebruiken. En het voornaamste misschien: je kunt adaptief examineren, vragen stellen die zich aanpassen aan het niveau van de leerling.’
Adaptief toetsen
Adaptieve examens, waarbij de toets het niveau van de leerling volgt (als in een computergame), zijn er nog niet. Maar wie weet, misschien binnenkomrt: Cito en softwareontwikkelaar Trifork zijn bezig een diagnositische tussentijdse toets te ontwikkelen die geheel adaptief is.
Wel kunnen sinds 2007 havo-leerlingen vakken op vwo-niveau afsluiten. Sinds 2008 kunnen vmbo-leerlingen dat op havo-niveau. In 2009 deed 0,9 procent van alle geslaagde eindexamenkandidaten dat (562 leerlingen, meer vmbo dan havo). Ook is het al langer mogelijk om examen te doen in een of meer extra vakken. Binnen de havo en het vwo is dat zeer gebruikelijk. Adaptieve examens, waarbij de toets het niveau van de leerling volgt (als in een computergame), zijn er nog niet. De diagnostische tussentijdse toets die Cito samen met Trifork ontwikkelt, zal wel geheel adaptief zijn.
Het College voor Examens (CvE) is verantwoordelijk is voor de centrale examens en staatsexamens in het voortgezet onderwijs. Ook ontfermt het zich over de examens rekenen en taal in het (middelbaar) beroepsonderwijs, en de staatsexamens in Nederlands als tweede taal.
* Stichting Cito/Cito BV hebben een inhoudelijke reactie op dit artikel geweigerd. Voor het artikel over de zakelijke relaties tussen Cito BV en Trifork zie hier.
Dit artikel verscheen eerder in Didactief, mei 2014.
1 Het portfolio als eindexamen?
2 Examenfraude opsporen: een technische uitdaging
3 Cito BV verkoopt examen-knowhow die deels binnen Stichting Cito is ontwikkeld
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven