De roerige periode van onderwijsstakingen van een paar jaar geleden had voor OBS Tuindorp in Utrecht ingrijpende gevolgen. Op een van de stakingsdagen koos het team ervoor om niet te gaan demonstreren, maar in plaats daarvan samen na te denken over creatieve oplossingen voor de toenemende werkdruk, afnemend werkplezier en het dreigende lerarentekort. Leraar Lise Eekhart herinnert het zich nog goed: die dag markeerde het begin van een rigoureuze ommezwaai van de schoolorganisatie. ‘We besloten de school teamgericht te gaan organiseren: niet meer vanuit de traditionele indeling van één leraar per klas, maar vanuit de indeling in leerjaren. Het proefschrift van Ben van der Hilst (zie kader, red.) heeft ons daarbij veel gebracht. Hij beschouwt lesgeven niet als een individuele sport, waarbij iedereen haar eigen klas draaiende houdt, maar als een teamsport.’
‘Spelend leren is belangrijker
geworden: soms laat ik ze
ganzenbord spelen’
Als leraar van groep 3 is Eekhart samen met drie collega’s verantwoordelijk voor alle leerlingen uit dat leerjaar. Dat zijn er ruim veertig, verdeeld over twee lokalen. De een verzorgt het rekenonderwijs, de ander neemt het leesonderwijs voor haar rekening. Eekhart vertelt: ‘Op dit moment geef ik de rekenlessen. De leerlingen zijn ingedeeld in niveaugroepen en om de beurt ga ik die groepjes langs om instructie te geven. Mijn collega begeleidt tegelijkertijd de leerlingen die zelfstandig sommen maken of extra hulp nodig hebben.’ Doordat leraren zich kunnen focussen op taal of rekenen, hebben ze de tijd zich er echt in te verdiepen en nieuwe didactische inzichten uit te proberen.
De teams die verantwoordelijk zijn voor een leerjaar, bestaan op OBS Tuindorp zoveel mogelijk uit een mix van ervaren en startende leraren, stagiaires en zij-instromers. Het besef dat je er niet alleen voor staat, maar dat je zaken samen oppakt, vindt Eekhart een groot goed. ‘Het geeft me veel vertrouwen. Mijn groep 3-collega en ik zijn dagelijks bij elkaar in de les en dat maakt dat je veel feedback op elkaars lessen geeft. Daarnaast praten we vaak over hoe het gaat met de leerlingen. Als ik wil sparren over een bepaalde leerling die bijvoorbeeld niet goed luistert, dan weet mijn collega precies over wie ik het heb.’
Van der Hilst beschrijft in zijn proefschrift over teamgericht organiseren de stappen die nodig zijn om zo’n grote verandering in denken en doen stevig neer te zetten. Scholen die net beginnen met teamgericht organiseren raadt hij bijvoorbeeld aan om een aantal leraren als procesbegeleiders te benoemen. Eekhart was zo’n begeleider en volgde daarvoor een training. ‘Als procesbegeleider zorg je ervoor dat iedereen gehoord wordt. Dat heeft goed geholpen. We maken gebruik van elkaars talenten, maar stappen ook makkelijk op elkaar af als iets niet goed gaat.’
Ongeveer in dezelfde periode waarin de school begon met teamgericht werken nam het team ook de doorstroom van kleuters naar groep 3 onder de loep. ‘Dat was inderdaad een intensieve periode,’ glimlacht Eekhart. ‘Maar juist doordat we de gezamenlijke verantwoordelijkheid zo sterk voelen, is het gemakkelijker om samen te werken aan een soepele overgang van groep 2 naar groep 3.’
Voorheen hanteerde OBS Tuindorp een harde knip tussen groep 2 en 3. Kleuters moesten aan bepaalde maatstaven voldoen om naar groep 3 te mogen, zoals twaalf letters kennen. ‘We waren daar niet zo gelukkig mee,’ vertelt Eekhart. ‘Soms is zo’n eis nogal willekeurig. Want wat doe je met een kind dat elf letters kent, maar verder goed meekomt?’ De leraren zagen ook dat de manier van werken bij de kleuters niet goed aansloot op de werkwijze in groep 3. De doorgaande lijn ontbrak.
Een OCW-brochure over de doorstroom van kleuters en De kleutervriendelijke school van Betsy van de Grift (zie kader) hielpen om daar verandering in te brengen. De school heeft een groot aantal maatregelen genomen om de overgang te versoepelen. Er is twee keer per week een gezamenlijk speel- en leercircuit voor leerlingen uit groep 2 en 3, waarbij ze in gemengde groepen een spelletje doen, een creatieve activiteit uitvoeren of in de speelhoeken spelen. Verder gymmen de kinderen uit beide groepen samen en spelen ze op dezelfde tijden buiten.
Naast het doorvoeren van dit soort organisatorische ingrepen is ook de didactiek in groep 3 veranderd. ‘Het spelend leren is belangrijker geworden. In de middag spelen de derdegroepers regelmatig in de hoeken. Als verwerkingsopdracht voor rekenen laat ik ze soms een spelletje ganzenbord spelen, in plaats van een werkblad maken.’ Voordeel is dat Eekhart niet alleen leraar van groep 3 is, maar daarnaast een aantal dagen per week voor groep 2 staat. ‘Ik kan veel spelelementen meenemen en ik ken de startpositie van kinderen aan het begin van groep 3 heel goed.’
‘We doen niet zomaar
wat, we zijn op
de goede weg’
In de vijf jaar dat Eekhart nu op OBS Tuindorp werkt, heeft ze al aardig wat vernieuwingen meegemaakt. Ze leest veel over onderwijsonderzoek en luistert graag naar podcasts over het onderwerp. Opvallend, want als pabostudent had Eekhart niet zoveel met onderwijsonderzoek. ‘Ik kreeg soms de kriebels van al die theoretische kaders. Maar nu ik volop in de praktijk bezig ben, geeft het houvast om me te baseren op inzichten uit onderwijsonderzoek. Het helpt om te weten: we doen niet zomaar wat, we zijn op de goede weg.’
Op de boekenplank
Ben van der Hilst, Teamgericht organiseren in het basisonderwijs. Handreiking voor het inrichten van een professionele, lerende school. Het Leren Organiseren, 2020. (Zie ook: Cultuur? Organisatie!)
‘Kleuteronderwijs is een vak apart. Dit boek beschrijft de magie van het kleuterbrein zo mooi.’ Betsy van de Grift, De kleutervriendelijke school. Onderwijs maak je samen, 2020.
‘Deze brochure geeft veel voorbeelden van hoe je kleuters kunt helpen een zachte landing te maken in groep 3.’ Ministerie van OCW en PO-Raad, Doorstroom van kleuters, 2016. (Zie ook: Laat kleuters doorstromen)
Klik hier voor meer afleveringen van Leraar Onderzoekt. |
Dit artikel verscheen in Didactief, december 2022.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
