Onderzoek

Help kleuters slim vooruit

Tekst Gil-Marie Mercelina
Gepubliceerd op 14-03-2023 Gewijzigd op 14-03-2023

Voor verreweg de meeste kinderen op Aruba, Bonaire en Curaçao is het Papiaments de thuistaal. Wat betekent dat voor beginnende geletterdheid in het Papiaments en het Nederlands?

Bon dia, zeggen kleuters op de Benedenwindse Eilanden vaak als ze voor het eerst de(Nederlandstalige) school binnenkomen. Papiaments is voor verreweg de meesten immers de thuistaal. De Radboud Universiteit en de University of Curaçao zijn bij 296 kleuters van 11 scholen nagegaan hoe het ervoor staat met hun taalvaardigheid en beginnende geletterdheid in beide talen. Zouden hun vaardigheden in het Papiaments inderdaad sterker zijn dan die in het Nederlands?

Moedertaal is
essentieel voor
geletterdheid

Woordenschat

Wat taalvaardigheid betreft is in beide talen gekeken naar klankdiscriminatie (bijvoorbeeld bak-dak), woordenschat, snel benoemen van plaatjes en kortetermijngeheugen (nazeggen van woordreeksen). Al deze vaardigheden zijn belangrijk voor de ontwikkeling van geletterdheid. Voor beginnende geletterdheid werd gekeken naar fonologisch bewustzijn (bijvoorbeeld p-oe-s) en letterkennis. Deze vaardigheden voorspellen op hun beurt weer het leren lezen in groep 3. Op alle vaardigheden bleken de kinderen inderdaad hoger te scoren in het Papiaments dan in het Nederlands (zie figuur 1). Dat betekent dat kleuters in Caribisch Nederland een goede uitgangssituatie hebben om in groep 3 in het Papiaments te beginnen met leren lezen. Dat gebeurt nu op sommige scholen wel en op sommige niet.

Letterkennis

Er zijn meer resultaten uit het onderzoek die wijzen op de voordelen die leren lezen in het Papiaments kan hebben. Zo bleken de taalvaardigheden van kleuters in het Papiaments het niveau van fonologisch bewustzijn en de omvang van de letterkennis in die taal te voorspellen. Het fonologisch bewustzijn was ook gerelateerd aan de letterkennis: hoe beter het bewustzijn, hoe meer letterkennis. Bij het Nederlands bleken de taalvaardigheidsscores het niveau van geletterdheid níet te voorspellen. Meer letterkennis in het Papiaments hield wel verband met (op termijn) meer letterkennis in het Nederlands. Kinderen die meer letters herkenden in het Papiaments, verwierven ook sneller letterkennis in het Nederlands. Hun beginnende geletterdheid in het Papiaments vormt dus een belangrijke basis voor de ontwikkeling van geletterdheid in het Nederlands. Anders gezegd, de moedertaal is de ideale basis voor het Papiaments én het Nederlands.

Stap voor stap

Hoe versterk je taal en geletterdheid bij meertalige kleuters? Stap voor stap werken aan het uitbreiden van de woordenschat in de moedertaal en de tweede taal. Liefst op twee fronten tegelijk.

Moedertaal

Sta er bij stil dat de woordenschat van kleuters zich ontwikkelt van 4000 naar 6000 woorden: dat komt erop neer dat ze zo’n 5 woorden per dag moeten leren.
Besteed speciale aandacht aan woorden die in de leesmethode van groep 3 aan de orde komen. Het is voor kinderen veel eenvoudiger om woorden te leren lezen waarvan ze de uitspraak en betekenis al geleerd hebben.
Leer woorden in context: De spin zit in zijn web. Dat web heeft hij gemaakt om vliegen te kunnen vangen.
Herhaal woorden: Kijk daar zit al een vlieg in het web. Nu gaat de spin het web nog groter maken. Zo kan hij nog meer vliegen vangen.
Sla woorden op: Waar leeft een spin in? In een web! Wat kun je allemaal over een web vertellen?
Haal eerder geleerde woorden op: Wie weet er nog wat een web is?

Vreemde taal

Zorg ervoor dat kinderen eerst een basiswoordenschat leren die het mogelijk maakt om instructies in de tweede taal te kunnen volgen.
Zoom daarnaast in op woorden die in de leesmethode in de tweede taal in groep 3-4 aan bod komen. Ook bij een tweede taal is het voor kinderen veel eenvoudiger om woorden te leren lezen waarvan ze de uitspraak en betekenis al eerder geleerd hebben.
Laat kinderen nieuwe woorden ook uitspreken. Geef speciale aandacht aan klanken die niet in de moedertaal voorkomen.
Maak gebruik van eerder geleerde concepten in de moedertaal: Ja dat is een poes! In het Papiaments zeggen we pushi!
Besteed aandacht aan minimale klankverschillen tussen woorden: paard-baard.
Maak een woordenweb waarmee je betekenisrelaties tussen woorden verduidelijkt.

Dit artikel verscheen in de special Taalonderwijs in Caribisch Nederland van Didactief, maart 2023.

Verder lezen

1 Special: taalonderwijs in Caribisch Nederland

Help kleuters slim vooruit

Woordenschat

Letterkennis

Stap voor stap

Verder lezen

Meld je aan voor onze nieuwsbrief!