Onderzoek

Lezen in twee talen

Tekst Gil-Marie Mercelina
Gepubliceerd op 14-03-2023 Gewijzigd op 14-03-2023

Mas bo lesa, mas bo sa; mas bo sa, sabí bo ta: hoe meer je leest, hoe meer je weet; hoe meer je weet, hoe slimmer je wordt! Dat is het motto in Caribisch Nederland.

Op basisscholen op Aruba, Bonaire en Curaçao leren kinderen lezen in een meertalige context. Op de helft van de scholen starten ze in groep 3 met leren lezen in het Papiaments en leren zij ongeveer een jaar later lezen in het Nederlands. Op de andere helft van de scholen is het precies andersom: eerst in het Nederlands, daarna in het Papiaments. Papiaments is voor vrijwel alle kinderen de moedertaal; Nederlands wordt niet of nauwelijks in de omgeving van de kinderen gesproken. Instructie Ook in Caribisch Nederland is lezen belangrijk. Maar voordat lezen met begrip plaats kan vinden, moeten leerlingen eerst technisch kunnen lezen. Hoe pak je dat het beste aan bij meertalige kinderen? Om deze vragen te beantwoorden hebben we 296 kinderen uit 11 scholen in groep 3 en 4 gevolgd om na te gaan wat het effect is van de instructievolgorde bij het leren lezen: eerst Papiaments dan Nederlands, of juist andersom. Allereerst gingen we voor elk van beide instructievolgordes na hoe goed het technisch lezen in het Papiaments en het Nederlands zich ontwikkelt in groep 3 en 4. Daarnaast onderzochten we of de ontwikkeling van technisch lezen in de twee talen kan worden voorspeld vanuit de taalvaardigheid aan het eind van groep 2. Ten slotte toetsten we de aanname dat leesvaardigheden die kinderen in de ene taal leren gemakkelijk overdraagbaar zijn naar de andere taal.

Taaltransfer

UNESCO (de culturele poot van de Verenigde Naties) adviseert om jonge kinderen schoolvaardigheden zoals lezen en rekenen aan te leren in de moedertaal. Als zij daarin eenmaal goede basisvaardigheden hebben ontwikkeld, zijn die gemakkelijk overdraagbaar naar een tweede taal. Dit verschijnsel wordt wel taaltransfer genoemd. Het is bijvoorbeeld effectief om complexe leerstrategieën eerst uit te leggen in de moedertaal.

Papiaments

Kinderen die met leren lezen in het Papiaments beginnen in groep 3 en 4 komen hoger uit op letterkennis en technisch lezen in het Papiaments, terwijl kinderen die met leren lezen in het Nederlands beginnen in die taal hoger uitkomen. Instructievolgorde heeft dus inderdaad effect op de ontwikkeling van het technisch lezen. Maar de verschillen zijn klein. Beide instructievolgordes kunnen leiden tot onderwijsleersuccessen. Een opstart in het Papiaments legt een goede basis voor het leren lezen in de moedertaal en een opstart in het Nederlands voor het leren lezen in het Nederlands als vreemde taal.

Geheugen

In Help kleuters slim vooruit ging de aandacht uit naar de beginsituatie van het leren lezen wat betreft belangrijke vaardigheden als auditieve discriminatie, fonologisch bewustzijn, snel benoemen, kortetermijngeheugen en letterkennis. Maar in hoeverre kunnen de vorderingen van kinderen op het gebied van technisch lezen in groep 3 en 4 vanuit deze vaardigheden voorspeld worden?

Uit ons onderzoek blijkt dat de ontwikkeling van het technisch lezen in het Papiaments verklaard kan worden vanuit het fonologisch bewustzijn van kinderen en hun letterkennis in groep 2. Dit komt overeen met de onderzoeksliteratuur die laat zien dat leren lezen in de moedertaal voortbouwt op het bewustzijn van taalklanken en de kennis van letters die kinderen in de kleuterperiode opdoen.

4 TIPS

Hoe kunnen we meertalige leerlingen het beste ondersteunen bij het technisch leren lezen in de moedertaal en in het Nederlands?

Begin met het leren lezen in de moedertaal. Volg het liefst een gestructureerde leesmethode, zoals Salto of Baile di letter, die speciaal voor het Papiaments is ontwikkeld.
Zorg ervoor dat kinderen bij aanvang van groep 3 voldoende woordenschat en fonologisch bewustzijn bezitten. Het kleuteronderwijs kan hiervoor een belangrijke basis leggen, bijvoorbeeld met het programma Trampolin, of Rampa.
Ga je je leerlingen Nederlands als vreemde taal leren lezen? Leg dan een goede verbinding met hun mondelinge vaardigheid. Geef leesinstructie zoveel mogelijk aan de hand van bekende woorden en voorkom te veel schooltaal. Staan er in de leesmethode voor leerlingen onbekende woorden? Leer deze dan vooraf aan via preteaching.
Maak gebruik van de letters die de kinderen al kennen in de ene taal bij het leren lezen in de andere taal.

Die taalklanken en letterkennis ontbreken bij de meeste kinderen waar het Nederlands betreft. Dat horen zij immers nauwelijks in hun omgeving in die eerste jaren. De ontwikkeling van het technisch lezen kan bij hen verklaard worden vanuit dezelfde vaardigheden, maar daarnaast ook vanuit hun kortetermijngeheugen. Blijkbaar kost het leren lezen in een vreemde taal meer cognitieve inspanning dan het leren lezen in de moedertaal. De kinderen zetten dus een extra tool in, zo je wilt.

Zelfs bij een goede instructie gaat het leren lezen in een vreemde taal niet vanzelf. Logisch: niet alleen moeten kinderen leren lezen, maar tegelijkertijd moeten ze de taal waarin de leesinstructie wordt aangeboden onder de knie krijgen. Dat is dus extra werk. En het heeft ook invloed op de resultaten. Bij kinderen die eerst leerden lezen in hun moedertaal (het Papiaments) bleek hun niveau technisch lezen in het Papiaments de ontwikkeling van het technisch lezen in het Nederlands positief te beïnvloeden. Bij kinderen die eerst leerden lezen in de vreemde taal (het Nederlands) bleef dat positieve effect uit. Dat betekent dat eerst leren lezen in de moedertaal (het Papiaments) leerlingen een betere basisleesvaardigheid geeft die hen later ook met het leren lezen in het Nederlands vooruithelpt. Een conclusie die ook voor meertalige leerlingen in Nederland interessant is.

Dit artikel verscheen in de special Taalonderwijs in Caribisch Nederland van Didactief, maart 2023.

Verder lezen