Daarin verhelderen ze wat er allemaal meespeelt bij relaties tussen leraar en leerlingen en hoe dit leerprestaties en gedrag van leerlingen beïnvloedt.
Dat de relatie tussen leraar en leerling ertoe doet, vermoedden Pianta en collega’s al wel. Psycholoog Vygotsky benadrukte begin van de vorige eeuw al het belang van goede ondersteuning door de leraar en psycholoog Dewey had het over de noodzaak van the sense of being cared of, dus het gevoel dat er om je gegeven wordt. Vanaf de jaren zeventig kwamen bovendien, na de beroemde Pygmalion-studie van Rosenthal, waaruit bleek dat verwachtingen van leraren invloed hebben op leerprestaties van leerlingen, meer onderzoek over de invloed van leraarsverwachtingen op gang.
Maar toen Pianta en collega’s hun bijdrage aan het handboek leverden, vormden een-op-een-relaties tussen leraar en leerling nog geen eigen onderzoeksgebied. Ze moesten uit allerlei onderzoekdisciplines plukjes kennis hierover bijeenharken. Vanuit een systeemperspectief op leren en ontwikkeling komen ze in hun hoofdstuk tot een omvattende blik op het thema.
Een leerling reageert op een omgeving (systeem) die meer of minder stimulerend kan zijn en beïnvloedt door eigen gedrag zelf ook weer die omgeving. Hetzelfde geldt voor jou, de leraar: jouw gedrag wordt bepaald door onder meer je eigen opvoeding en schoolervaringen, je opleiding en ideeën over onderwijs, en de school waar je werkt. Bovendien spelen ook jullie beeld en inschatting van elkaar mee. Het gaat dus om een complex samenspel van wederzijdse beïnvloeding.
Dit betekent bijvoorbeeld dat zaken als motivatie, zelfregulatie en wel of geen hulp zoeken geen vaste karaktertrekken van een leerling zijn, maar beïnvloedbaar door het systeem, dus onder andere door jou als leraar. De sleutel ligt in het goed kunnen ‘lezen’ van signalen van leerlingen.
De leraar en leerling komen aan het begin van het schooljaar de klas in met elk hun eigen verwachtingen van elkaar en gedragen zich daarnaar. De een reageert op de ander en zo ontstaan in de dagelijkse omgang bepaalde patronen. In hun hoofd vormen leraar en leerling zich een beeld van de ander en dat mentale plaatje stuurt vervolgens weer de blik en het gedrag: ‘De juf vindt mij (niet) aardig.’ ‘Suzie vraagt altijd aandacht.’
Pianta en collega’s laten zien welke elementen die beeldvorming mede bepalen. Voor leerlingen zijn ervaren steun en nabijheid een belangrijke maat voor hoe goed of slecht ze de relatie ervaren. Een leraar die belangstelling toont voor wat leerlingen bezighoudt, geeft hun het gevoel dat ze ertoe doen. Leerlingen werken harder voor leraren die ze aardig vinden. Daarnaast letten ze niet alleen op hun eigen omgang met de leraar, maar ook op hoe deze met klasgenoten omgaat. Ten slotte bepaalt de mate waarin leerlingen het gedrag van hun leraar eerlijk, accuraat en consistent vinden, hoe positief ze over de relatie oordelen.
Bekeken vanuit de leraar zijn belangrijke relatiekenmerken: conflict (‘altijd strijd met Bas’), warmte en open communicatie, mate van afhankelijkheid (‘zoekt vaak onnodig hulp’) en het gevoel een leerling wel of niet aan te kunnen. De combinatie bepaalt het eindoordeel. Het kan bijvoorbeeld zijn dat het vaak knalt tussen jou en een leerling, maar dat jullie toch een warme relatie hebben.
De persoonlijke relaties tussen leraar en afzonderlijke leerlingen hebben grote invloed. Allereerst op de leerprestaties. Een goede relatie gaat vaker samen met goede prestaties, een slechte vaker met lager presteren, zittenblijven en verwijzen naar het speciaal onderwijs.
Maar relaties beïnvloeden ook de omgang met klasgenoten: hoe beter de relatie met de leraar, hoe beter die met klasgenoten. Dat komt onder meer omdat jouw reactie op het gedrag van een leerling mede bepaalt hoe klasgenoten hem of haar zien. Als leraar heb je dus veel invloed op de sociale acceptatie van een kind in jouw klas. Ten slotte versterkt een goede relatie de sociaal-emotionele vaardigheden van een leerling.
Dit alles bouwt op: gaat het in de kleuterklas al goed, dan vergroot dat de kans dat het in groep 3 en de bovenbouw ook goed gaat. De steun van klasgenoten en de goedkeuring van de leraar versterken het zelfvertrouwen, de motivatie en positieve gevoelens tegenover school. Samengevat: de relatie met de leraar bepaalt mede of een leerling ten volle profiteert van onderwijs.
Sinds Pianta en zijn collega’s hun state-of-the-artartikel presenteerden, hebben onderzoekers het steeds vaker bevestigd: een goede relatie tussen leraar en leerling vormt het fundament voor leren. Bovendien zorgt die ervoor dat leerlingen zich thuis voelen in de klas en op school. Ze weten zich gezien en gesteund.
Goede relaties met leerlingen zijn dus het halve werk. Je kunt hier op diverse niveaus aan bouwen. Om te beginnen door een warm school- en klasklimaat te creëren. Dit kenmerkt zich onder meer door veel ruimte voor ontmoeting, weinig rigide regels, voldoende ouderbetrokkenheid, hoge verwachtingen en kansen bieden voor succes (en het mogen maken van fouten).
Je hoeft heus geen dikke vrienden met iedereen te zijn, maar probeer wel een warme, opbouwende werkrelatie met álle leerlingen te krijgen. Natuurlijk lukt dat bij de ene leerling gemakkelijker dan bij de andere. Om de een glimlach je als hij weer eens de kont tegen de krib gooit, bij de ander denk je: o nee, daar gaan we weer! Het helpt jou én de leerling om stil te staan bij de gevoelens en gedachtes die iemand bij je oproept. Wat is het precies waarom jij je geduld verliest of waarom je inwendig zucht? En wat zou de achterliggende reden van het gedrag van een leerling kunnen zijn? Inzicht daarin kan je helpen om negatieve gevoelens en relaties bij te sturen. Suzie die altijd onnodig hulp vraagt? Ze heeft jouw hulp wellicht echt nodig. Bijvoorbeeld om zelfvertrouwen te krijgen en te leren wanneer ze jouw hulp kan inroepen en wanneer ze het eerst zelf moet proberen.
Gratis downloadDit artikel is gebaseerd op het hoofdstuk ‘Een goede relatie is het halve werk’ over het wetenschappelijke kernartikel van Robert Pianta en collega’s uit het boek Gedrag in de school. |
Dit artikel verscheen in Didactief, september 2024.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
