We waren gewaarschuwd

De Onderwijsinspectie constateert in het verslag waarin jaarlijks de staat van het onderwijs wordt opgemaakt – conform artikel 23 van de Grondwet – dat er een stagnatie is opgetreden. En stilstand is achteruitgang.

Een verklaring daarvoor heb ik in het verslag niet gevonden, dus is het gissen. Is dit het effect van (sluipende) bezuinigingen? De algehele malaise als gevolg van de economische crisis? Een Jan Saliegeest? Gebrek aan ambitie? Gijsbert van der Beek, rector van het Altena College in Sleeuwijk, wijst naar de inspectie (en de politiek). Het toezicht is zo gedetailleerd en verreikend dat scholen het veilige pad volgen en dat resulteert in een zesjescultuur, aldus Van der Beek.
Er is inderdaad enige grond voor de kritiek dat Onderwijsinspectie én politiek mede de hand hebben in de ontstane stagnatie. Dat valt af te leiden uit een aangekondigde koerswijziging van de inspectie. Inspecteur-generaal Annette Roeters maakte daar melding van in een onderhoud met de onderwijsspecialisten in de Tweede Kamer (op 16 mei 2013).

Wat is namelijk het geval. Sinds 2007 werkt de inspectie volgens het principe van het risicogericht toezicht. Dat komt er op neer dat de focus vooral gericht is op de (zeer) zwakke scholen. De rest van de scholen is buiten beeld geraakt. Gemiddeld een keer in de vier jaar komt de inspectie nog daadwerkelijk langs. Maar wat blijkt nu, een bezoek van een inspecteur is voor een school ook een prikkel om scherp te blijven. En het is evident dat het effect geringer is als de inspectie maar één keer in de vier jaar haar neus laat zien, en een school vooral van achter het bureau beoordeelt. Het idee is nu om het contact met de 'grijze middenmoot' (mijn woorden) te intensiveren.
Was het te voorzien dat het risicogerichte toezicht ook risico's inhield? Wis en waarachtig.

In 2006 schreef wetenschapper Melanie Ehren het proefschrift Toezicht en schoolverbetering, waarin ze waarschuwde voor de negatieve aspecten van de nieuwe, risicogerichte aanpak. In een interview dat ik in 2009 met Ehren had, zei ze onder meer het volgende: 'Uit mijn onderzoek bleek dat de feedback van de inspecteurs bij schoolbezoeken een meerwaarde heeft en bijdraagt aan verbetering van de kwaliteit. Die stimulerende en signalerende functie van de inspecteur, die als een kritische observator de scholen bezoekt, wordt ten onrechte niet meer zo belangrijk gevonden.'
Ander citaat: 'Als ik denk aan stimulerend toezicht en verbetering, dan denk ik echter aan de héle linie van scholen en niet alleen de onderkant van die groep scholen.'