Vledderveen als jongste veenkolonie groeit als kool. In 1901 besluit de gemeenteraad, na aanvankelijke aarzeling, maar gedwongen door de grote aanwas van kinderen, tot oprichting van een school. In 1906 wordt H.L. Borgman, een vooruitstrevend man en lid van de pacifistische vereniging ‘Vrede door Recht’, benoemd tot hoofdonderwijzer.
Meester Borgman is een indrukwekkende verschijning, altijd keurig gekleed in een zwarte pandjesjas. Bezorgd als hij is over de wereldvrede, houdt hij aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog overal lezingen over de vraag hoe onderwijzers die vrede kunnen bevorderen. Hij is niet alleen een man van woorden, maar geeft in 1914 het goede voorbeeld met de bouw van een ‘wereldtuin’, waarin leerlingen taal, rekenen, geschiedenis en aardrijkskunde met praktisch werken op het land combineren, en leren over oorlog en vrede.
De wereldtuin is een groot stuk land naast de school met een oppervlakte van veertienhonderd vierkante meter, waar Borgman en zijn leerlingen met natuurlijke hulpmiddelen als graszoden en geulen de wereld nabootsen. Voor het vak aardrijkskunde zijn in de verschillende ‘landen’ de voornaamste producten in natura aanwezig. Leerlingen kunnen bijvoorbeeld uit Brazilië koffie halen, zien dat in Spanje kastanjes staan, in Amerika tarwe en maïs en in Beieren hop. Nederland bestaat onder andere uit allerlei soorten grassen. Leerlingen krijgen een werelddeel toegewezen en moeten dat beheren, door infrastructuur aan te leggen en handel te drijven. Door het onderhoud van de tuin leren kinderen tegelijkertijd plantkunde en praktisch te werken.
De geschiedenis wordt regelmatig in de tuin nagespeeld, vooral met als doel te leren dat oorlog geen natuurlijk verschijnsel is. Allerlei historische gebeurtenissen, zoals de ontdekking van Amerika, maar ook oorlogen en vredesbesprekingen komen dan aan de orde. Soms wordt de hele bevolking van Vledderveen erbij betrokken en groeit het spel uit tot een groot vredesfeest.
In de wereldtuin werken aan wereldvrede
De wereldtuin van Borgman krijgt al snel buiten Groningen bekendheid. De pedagoog Kohnstamm reist helemaal naar Vledderveen om deze onderwijsvernieuwing met eigen ogen te zien en brengt een positief verslag uit in het tijdschrift Pedagogische Studiën. Naar zijn indruk wordt met deze vernieuwing de leerstof beter onthouden dan op reguliere scholen. Het is aanschouwelijk onderwijs en prikkelt de belangstelling van de leerlingen. Het werken in groepsverband bevordert bovendien het gevoel voor verantwoordelijkheid. Hij vraagt zich wel af of scholen in de stad vanwege het gebrek aan ruimte zoiets ook kunnen realiseren. Hij prijst Borgman daarom gelukkig dat hij in een plattelandsdorp werkt.
Of dat werkelijk in alle opzichten zo gunstig is, is nog maar de vraag. Veel medewerking van de gemeente van het dorp krijgt Borgman namelijk niet. Keer op keer vraagt hij subsidie aan voor het onderhoud van de tuin. Steeds moet hij uiteindelijk alles uit eigen zak betalen. Hij krijgt ook kritiek. In een brief aan de gemeente wordt door een groep burgers aangedrongen op opheffing van de schooltuin, omdat deze niet in het belang van het onderwijs zou zijn. In 1928 vertrekt Borgman gedwongen door al die tegenwerking naar Stadskanaal. Dit tot verdriet van enkele van zijn oud-leerlingen die met veel waardering over hem spreken: ‘Hai was zien tied wied veuruut.’
Sjoerd Karsten is emeritus hoogleraar Onderwijskunde.
Bekijk hier alle korte docu’s van Wandelen met Sjoerd Karsten.
Dit artikel verscheen in de rubriek 'Wanderelen met Sjoerd Karsten' in Didactief, december 2015.
1 Wandelen met Sjoerd Karsten: De wereldtuin van meester Borgman
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
