Het maken van selfies is, zeker onder jongeren, een populair tijdverdrijf. Selfies zijn gefotografeerde zelfportretten die worden gedeeld via social media, meestal gemaakt met een smartphone. Een onschuldig tijdverdrijf zou je misschien denken. Maar is dat wel zo? Zo pleegde een 15-jarige leerling van een vmbo in Enschede in februari 2017 zelfmoord, nadat een selfie waar hij naakt op stond op social media belandde. Nu zal een selfie niet snel de (enige) reden zijn dat een jongere zelfmoord pleegt, maar het kan wel de druppel zijn die de emmer doet overlopen. Het incident doet de vraag rijzen waarom jongeren voortdurend selfies maken. Wat is de functie ervan? En is het wel gezond om daar zoveel mee bezig te zijn?
Wereldwijd is al flink wat onderzoek gedaan naar selfies (Kedzior, 2016; McCain, 2016). Zo weten we inmiddels dat het maken en posten van selfies grotendeels voortkomt uit de behoefte om ‘erbij’ te horen. Met een selfie proberen jongeren zichzelf op een positieve manier onder de aandacht te brengen (’Dit ben ik!’). Het zijn vervolgens de reacties op de geposte selfie die bepalen of de behoefte om ‘erbij horen’ ook daadwerkelijk wordt vervuld. Positieve reacties op een geposte selfie geven het gevoel door anderen geaccepteerd te worden en ‘erbij te horen’. Ze versterken de zelfwaardering van jongeren. Negatieve reacties of geen reacties kunnen daarentegen averechts werken. Jongeren kunnen zich dan afgewezen voelen of niet gezien. Ook al weten jongeren vaak best dat hun selfie kan worden ‘afgezeken’, het weerhoudt hen er niet van om ze toch te maken en posten. Daarvoor is de behoefte om ‘erbij te horen’ simpelweg te groot.
Selfies posten is geen onschuldig tijdverdrijf,
maar een signaal van psychisch welzijn
Om erachter te komen hoe het staat met het selfiegebruik van haar eigen leerlingen, stelde De Velde een wetenschappelijk onderbouwde vragenlijst op. Zo probeerde ze te meten hoe belangrijk leerlingen selfies vinden en hoe het staat met hun zelfbeeld. Ze zoomde in op twee aspecten van het zelfbeeld: zelfwaardering en narcisme. De vragenlijst werd ingevuld door 172 leerlingen uit jaar 1 en 3 van het vmbo.
Zelfwaardering en narcisme
- Een hoge zelfwaardering betekent dat mensen zichzelf accepteren en zichzelf positief waarderen. Het kan worden gezien als een teken van psychisch welbevinden.
|- Een hoge mate van narcisme houdt in dat mensen zichzelf superieur vinden aan anderen. Ze hebben een sterke behoefte aan bewondering door anderen. Een hoge mate van narcisme kan worden gezien als een teken van psychisch onwelbevinden. Het gaat vaak gepaard met een lage zelfwaardering. Narcisme is in veel gevallen een defensiemechanisme tegen negatieve gevoelens over het zelf: door zichzelf voor te houden hoe geweldig en superieur men is, overschreeuwt men gevoelens van onzekerheid en minderwaardigheid.
(Clarke, 2016)
Na analyse van de ingevulde vragenlijsten bleek dat leerlingen een hogere mate van narcisme en een lagere zelfwaardering hadden naarmate ze meer belang hechtten aan selfies. Oftewel, naarmate leerlingen slechter in hun vel zitten, vinden ze selfies belangrijker. Wat oorzaak en gevolg is, is onduidelijk. Het kan zijn dat selfies narcisme en een lagere zelfwaardering in de hand werken. Maar andersom kan ook: een lagere zelfwaardering en meer narcisme kunnen ervoor zorgen dat leerlingen selfies belangrijk gaan vinden. Het is een kip-ei vraagstuk. Hoe het ook precies in elkaar zit, kern is dat selfiegebruik en zelfbeeld niet helemaal op een gezonde manier lijken samen te hangen, althans onder leerlingen van het Emmeloordse vmbo. Meiden vormen daarbij een relatief kwetsbare groep: zij bleken meer waarde te hechten aan selfies dan jongens.
Om er achter te komen waarom leerlingen van het Emmeloordse vmbo selfies maken en posten interviewde De Velde twaalf leerlingen. Tien daarvan gaven aan dagelijks één of meerdere selfies te maken. Als belangrijkste redenen voor de selfies gaven ze aan dat ze in contact wilden blijven met vrienden. Uit de interviews bleek echter al snel dat goedkeuring door anderen een cruciale rol speelt bij de selfies. Leerlingen gaven aan dat een selfie net zo vaak wordt overgemaakt tot hij goed is (stel je voor dat je er slecht op staat!). Het aantal likes dat volgt op het posten van een selfie blijkt bovendien enorm belangrijk. Eén leerling vertelde zelfs rekening te houden met het tijdstip van posten, zodat zoveel mogelijk mensen direct de foto konden liken: ‘Ik zet een foto er niet op om zes uur ’s ochtends, rond vier of vijf uur ’s middags zijn er veel meer mensen actief.’ Leerlingen gaven ook aan blij te worden en zich geliefd en zelfverzekerd te voelen als een selfie wordt geliket. 
Wordt er negatief gereageerd op een selfie? Dan voelt men zich onzeker, wordt de selfie meteen verwijderd en/of degene die reageerde geblokkeerd. Alhoewel de Emmeloordse leerlingen aangeven selfies vooral te posten om hun sociale contacten te onderhouden, lijkt het erop dat leerlingen dan eigenlijk vooral met zichzelf bezig zijn.
Clarke, I.E., Karlowv, L., Neale, N.J., (2015). The many faces of narcissism: Narcissism factors and their predictive utility. Personality and Individual Differences, 81, 90-95.
Kedzior, R., & Allen, D.E. (2016). From liberation to control: Understanding the selfie experience. European Journal of Marketing, 50, 1893-1902
McCain, J.L., & Campbell. K.W. (2016). Narcissism and social media use: A meta-analytic review. Psychology of Popular Media Culture, Nov 10, 2016.
Pieternel Dijkstra is sociaal psycholoog en lector van de Master Toegepaste Psychologie van de NCOI University of Applied Sciences. Elizabeth de Velde (zie foto) is directeur van het Vakcollege Noordoostpolder. Dit artikel is een verslag van een onderzoek dat ze deed in het kader van de Master in Toegepaste Psychologie.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
