Je leerlingen zijn dol op sociale media. Goede reden om ze in te zetten in de les. Misschien twijfel je nog, want Facebook en Instagram kunnen in de klas ook een stoorzender zijn. Zo worstel je met didactisch gebruik en de verleidelijke afleiding van deze technologie. En heb je eigenlijk wel voldoende vaardigheden om je eigen didactische werkvormen met sociale media te verrijken?
Misschien herken je deze spanning, die voor ons de aanleiding was om onderzoek naar sociale media in de klas uit de afgelopen tien jaar bij elkaar te brengen. De vraag is: hoe kun je als leraar sociale media weloverwogen als leermiddel inzetten? Helpen Facebook of Twitter om leerlingen (meer) uit te dagen voor een vak? En dragen sociale media bij aan de leerresultaten?
Veel onderzoek bleek in het hoger onderwijs te zijn uitgevoerd. Dat is niet verwonderlijk: sociale media zijn talig en hebben een leeftijdsondergrens. Het onderzoek laat zien dat schoolleiders sociale media vooral inzetten om de communicatie met de buitenwereld en met collega’s te verbeteren. Daarnaast gebruiken ze sociale media om de professionele ontwikkeling van leraren te stimuleren, bijvoorbeeld door binnen de school voortrekkers te mobiliseren, en sociale media te combineren met face-to-faceleren (blended leren). Zo vergroten leraren hun ICT-vaardigheden en hun gevoel van bekwaamheid.
Wanneer leraren sociale media in de klas gebruiken, doen ze dat met name om leerlingen te motiveren en het onderwijs te verbeteren. Andere leraren vinden dat sociale media niet in de klas, maar in de vrije tijd van leerlingen thuishoren. Ook niet alle leerlingen zijn overtuigd van het voordeel van sociale media als leermiddel, omdat sociale media een privéruimte vormen waar leraren en ouders uit zouden moeten wegblijven.
Leraren willen wel ondersteund worden bij het ontwikkelen van kennis en vaardigheden op het gebied van sociale media. Wanneer deze ondersteuning ontbreekt, ervaren ze veelal een drempel. Leraren gebruiken sociale media overwegend in reguliere lessituaties. 
Ze kiezen een specifieke toepassing als aanvulling of vervanging. Vooral Facebook wordt als leermiddel gebruikt, naast Twitter en blogs. YouTube wordt meestal alleen gebruikt om filmpjes te laten zien, en niet om leerlingen video’s te laten maken of online erover te discussiëren. Leraren plaatsen zichzelf in de rol van coach, om leerlingen vooruit te helpen. Zo zetten ze sociale media in om leerlingen actief met de stof bezig te laten zijn en samenwerkend leren en metacognitieve vaardigheden te ondersteunen, bijvoorbeeld doordat leerlingen via sociale media vragen en ideeën aan elkaar voorleggen. Net als andere leermiddelen zouden sociale media onderdeel moeten zijn van het leermiddelenbeleid en de onderwijsvisie van een school. Opvallend genoeg zeggen de onderzochte studies hier weinig over.
En dan natuurlijk de hamvraag: wat leveren sociale media op? Hebben ze effect op de leerresultaten? De studies laten wisselende resultaten zien. Positieve effecten van Facebook en Twitter zijn dat leerlingen zich meer betrokken voelen bij een vak en de lesstof en hogere cijfers halen. Voor het schrijf- en taalonderwijs is dit overtuigend aangetoond, waarvoor daarnaast is gevonden dat leerlingen door sociale media meer gemotiveerd raken. Maar in veel gevallen gaat het om onderzoek naar perceptie. De effecten liggen dus in de beleving van leerlingen en leraren: ze denken dat leerresultaten door sociale media (kunnen) verbeteren.
Het bewijs voor wat sociale media opleveren, is niet sterk. De resultaten en de conclusies zijn wisselend, gekleurd bovendien door de overtuiging van onderzoekers over het nut van sociale media, of bijvoorbeeld door het (gebrek aan) enthousiasme van de deelnemende leraren. Ook de opzet van de meeste studies speelt hierbij een rol: perceptieonderzoek en zelfrapportages. Verder bestaan er grote onderlinge verschillen tussen de onderzochte leraren en leerlingen, zoals verschillen in leeftijd en ontwikkeling, voorkeuren voor ICT of specifieke sociale media, en verschillen in technologische vaardigheid.
Of de leerresultaten beklijven, en hoe lang, weten we niet. Deze vraag wordt in geen enkele studie gesteld. En actiever bezig zijn met de lesstof kan wellicht ook op andere manieren, zonder sociale media, tot betere leerresultaten leiden, zoals sommige studies opperen.
Sociale media zijn heel geschikt
voor samenwerkend leren
Ook binnen de studies zijn oorzaak en gevolg zelden helder aan te wijzen. Haal je lage cijfers door Facebook, of ga je meer online als je lage cijfers haalt? Deze onduidelijkheid komt mede door de context van onderzoek naar sociale media: bij een specifiek vak, en in een specifieke school- en onderwijscultuur. Dit maakt het lastig om de oorzaken aan te wijzen en te generaliseren. Wel blijken leraren die door de school worden ondersteund en gestimuleerd, zich positiever op te stellen tegenover sociale media. En dan is het een kwestie van gewoon uitproberen en kijken hoe het bevalt.
Hoe zet je sociale media zinvol in? En waar begin je?
Sociale media kunnen worden gebruikt als leermiddel. Maak ze daarom onderdeel van het leermiddelenbeleid en de onderwijsvisie.
Mobiliseer voortrekkers in het gebruik van sociale media binnen de school.
Faciliteer de ontwikkeling van kennis en vaardigheden in het team: laat leraren samen met de voortrekkers in informele groepjes kennis en vaardigheden ontwikkelen.
Kies sociale media die voor je leerlingen gemakkelijk te gebruiken zijn.
Stel sociale media niet verplicht, maar bied ze aan als optie. Geef leerlingen die ze niet willen gebruiken een alternatief.
Gebruik sociale media als tool voor samenwerkend leren: laat leerlingen bijvoorbeeld rond een opdracht die ze moeten uitvoeren informele discussies met elkaar voeren.
Geef leerlingen formatieve feedback over hoe ze sociale media (beter) kunnen gebruiken om samen te werken en kennis te delen. Zo stimuleer je dat ze reflecteren op het leren via sociale media.
Geef uitleg over veiligheid en privacy wanneer leerlingen persoonlijke informatie delen.
Antoine van den Beemt, Marieke Thurlings en Myrthe Willems, Sociale media in de klas: vloek of zegen? Reviewstudie Eindhoven School of Education (ESoE)/Technische Universiteit Eindhoven, gefinancierd door NRO, 2016. Lees meer op nro.nl en socialemediaindeklas.wikispaces.com.
Dit artikel verscheen in Didactief, juni 2017.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
