Het draait om de benadering van het begrip 'kwaliteit'. Dat is zeer lastig te definiëren en kan eigenlijk alleen maar benaderd worden. Bovendien kijkt de inspectie slechts naar één aspect van kwaliteit, dat ik hier 'nut' wil noemen. Ze is blind of in ieder geval slechtziend voor een ander essentieel aspect, dat ik 'waarde' noem. Ter illustratie: De voor ons overleven vitale voedingsstoffen vallen onder de categorie 'nut'. Smaak, geur, uiterlijk en de daaraan gekoppelde beleving van het voedsel zijn de 'waarde'.
De Amerikaanse filosoof Martha Nussbaum hield eind juni in Groningen een pleidooi om de dominantie van het nutsdenken in het onderwijs tegen te gaan (lees de blog van Marjolein Deunk op deze site). Doen we dit niet dan brengen we de democratische grondslag van de samenleving in gevaar, zo stelt ze. Toch worden investeringen in het Nederlandse onderwijs gekoppeld aan economisch nut: ze zijn pas gerechtvaardigd als de economie daarmee draaiende wordt gehouden.
Nussbaum toont dat onderwijs ook op andere terreinen van grote betekenis is. Ze pleit voor bescherming van 'liberal arts' en 'humanities' om de democratische grondwaarden van onze manier van samenleven verankerd te laten blijven. Waar de oproep van Nussbaum op neerkomt is dat we met een loutere fundering van het onderwijs op de basis van 'winst' en 'nut' een ontoelaatbare verschraling van onze wereld in gang zetten.
Terug naar de Inspectie van het Onderwijs. Deze is ooit opgericht om een basiskwaliteit te garanderen van een maatschappelijke activiteit die met overheidsgeld wordt gefinancierd. Ze ziet erop toe dat iedere leerling onderwijs krijgt dat een goede basis is om in onze samenleving zelfredzaam te zijn.
De belangrijkste indicatoren bij de beoordeling in het basisonderwijs zijn technisch en begrijpend lezen, spelling en rekenen. Vakken die van groot maatschappelijk nut zijn, en waarvan de resultaten in objectiveerbare cijfers zijn uit te drukken. Zo kunnen grenzen worden getrokken die voor veel scholen kunnen gelden. Het gaat hierbij logischerwijs om ondergrenzen: als de school lager scoort dan de grens is het onvoldoende en moeten er verbeteracties worden ondernomen.
Ik vind dat dit zo moet blijven. Ga je verder differentiëren, dan gaat de beoordeling het 'nut' voorbij en komen we op het terrein van de waarden. Anders gezegd: dan glijden we van de objectiviteit geleidelijk aan in de subjectiviteit.
Onderwijssocioloog Jaap Dronkers publiceert jaarlijks een lijst met geobjectiveerde resultaten van scholen voor voortgezet onderwijs. Het gaat dan om zaken als slagingspercentages, doorstroomsnelheid van leerlingen en resultaatverschillen tussen schoolexamens en landelijke examens. Wat wil nu het geval? De topscholen van Dronkers zijn niet dezelfde als de scholen die door een onderzoekscommissie in februari 2012 als excellent werden bestempeld. Dat is logisch voor wie bedenkt dat het niet alleen gaat om de koppeling tussen kengetallen en kwaliteit, maar ook om kwaliteit van menselijke activiteiten. Deze is niet goed te vatten in kengetallen wanneer het gaat om kwalificaties als 'goed' en 'excellent' die niet te objectiveren waardeoordelen zijn. En juist om die reden dient de Inspectie zich met haar op objectivering gericht instrumentarium van dit soort uitspraken te onthouden.
'Echte' kwaliteit kan alleen weer tot bloei komen als scholen en universiteiten niet langer worden aangestuurd vanuit het idee dat die kwaliteit kan worden gerealiseerd door te denken vanuit kengetallen en indicatoren. Dit objectiverende denken verstikt in de praktijk de individuele vrijheid van handelen van scholen en de onderwijsgevenden. Deze vrijheid van handelen brengt weliswaar risico's met zich mee maar is ook onontbeerlijk om goed, dan wel excellent onderwijs te realiseren.
Ton Gloudemans is directeur van Obs De Kring in Haarlem.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
