Lippendienst

In die zin heeft het onderwijs in de politiek geen vijanden. Aan de andere kant heeft het ook geen echte vrienden. Want het is vaak teleurstellend om te zien wat politieke partijen daadwerkelijk willen besteden aan het versterken en verbeteren van het onderwijs en de kennisinfrastructuur. Hoewel er uitzonderingen zijn, gaat het in verkiezingsprogramma's van veel partijen vaak niet om veel meer dan het handhaven van het bestaande bestedingsniveau. Soms is er in de plannen sprake van een heel lichte stijging, soms van een lichte afname van de budgetten. En dat is onvoldoende, zeker in het licht van vaak stijgende uitgaven in de landen waarmee we moeten concurreren.

Politici bewijzen dus vaak niet veel meer dan lippendienst aan het belang van onderwijs en kennis. Dat is kwalijk. Zeker omdat ons land de ambitie heeft om tot de mondiale top vijf van meest concurrerende economieën te behoren. Die ambitie is neergelegd in het regeerakkoord van 2012. In mijn ogen een terechte ambitie, maar dan moet er wel boter bij de vis. Goed beleid begint bij goede voornemens, maar het mag er niet ook weer direct bij eindigen. Als het gaat om onderwijs- en onderzoeksbeleid heb ik de indruk dat dat echter vaak wel degelijk het geval is.

Adequaat basis- en voortgezet onderwijs legt het fundament voor een concurrerende economie. De komende jaren zijn op dat vlak nog veel investeringen nodig. Door vergrijzing is er de komende jaren sprake van een toenemend lerarentekort: er gaan steeds meer leraren met pensioen. Tegelijkertijd zijn er zorgen over de gemiddelde kwaliteit van leraren en over de kwaliteit van de pabo's en andere lerarenopleidingen. Deze constateringen zijn niet nieuw. Ze vormden ruim vijf jaar geleden een van de aanleidingen voor de minister van Onderwijs tot het instellen van de commissie-Leraren. De commissie, waar ik voorzitter van mocht zijn, concludeerde onder meer dat het beroep van leraar aantrekkelijker gemaakt zou moeten worden door een betere beloning. De afgelopen jaren zijn op dit vlak voorzichtige vorderingen gemaakt. Maar we zijn er nog niet.

Verder adviseerde de commissie om de kwaliteit van leraren te verhogen door te investeren in lerarenopleidingen en door strengere toelatingseisen aan die opleidingen. Ook werd aandacht gevraagd voor het verruimen van de mogelijkheden voor bij- en nascholing en voor het intensief betrekken van leraren bij onderwijsinhoudelijke beslissingen op de school. Ook op deze vlakken zijn de laatste jaren voorzichtige vorderingen gemaakt. Denk aan de invoering van verplichte toelatingstoetsen voor de pabo en de aandacht die het huidige kabinet heeft voor het belang van bijscholing.

Toch zijn de komende jaren meer investeringen nodig, zeker in het licht van de top-vijf-ambitie van ons land. Met name de gemiddelde kwaliteit van de leraar in het basis- en voortgezet onderwijs is nog steeds een serieus aandachtspunt. Zoals gezegd, ontstaat er de komende jaren een kwantitatief lerarentekort als gevolg van de vergrijzing. Het is een forse uitdaging om zowel dat tekort aan te pakken als tegelijkertijd hogere eisen te stellen aan de kwaliteit van de leraren en aan de toelating tot lerarenopleidingen. Toch zal het moeten, want het waarborgen van goed onderwijs in de toekomst is in belangrijke mate afhankelijk van het gelijktijdig oplossen van dat kwantitatieve en kwalitatieve lerarentekort.

Alexander Rinnooy Kan is hoogleraar bedrijfskunde en economie aan de Universiteit van Amsterdam en oud-voorzitter van de Sociaal Economische Raad.

Dit is een hoofdstuk uit Volgers & vormers, een boek over de toekomst van het onderwijs (Tobias Reijngoud, Uitgeverij Lias, ISBN 978 90 8803 0277, 192 pag., €18,95. www.tobiasreijngoud.nl)