Geen plek

Zodra ik de poort 'Arbeit macht Frei' binnen stap, word ik overspoeld door een naar gevoel dat de hele dag blijft hangen. Zwijgend, met een ontzettend goede en indringend vertellende gids, lopen we tussen wachttorens, muren en prikkeldraad. Ik kijk rond en probeer de situatie op me in te laten werken. In barakken lopen we stil langs foto's en luisteren naar het gruwelijke verhaal van de gids. Zodra we de kamer met mensenhaar binnen stappen, dringt het besef waar ik me eigenlijk bevind, echt door. Ik loop door kamers waarin metershoog de eigendommen zijn opgestapeld van mensen die dachten een nieuw bestaan op te bouwen. Dit is het enige wat er nu nog van hen over is. Deze mensen hadden geen identiteit meer, geen menselijk bestaan. We komen in kamers waar het Zyklon B gas werd uitgeprobeerd op de gevangenen, hongerstraffen werden opgelegd, waar ze 's nachts op 1 vierkante meter met z´n vieren moesten staan. Totdat ze overdag weer moesten werken, net zolang tot hun lichaam het begaf.

We staan allemaal verspreid in een donkere ruimte en er start een film over mensen die een verjaardag aan het vieren zijn, kinderen lachend op een nieuw fietsje, een moeder en dochter spelend op het strand.

Deze mensen met dit geloof, jong of oud, ze deden alle dagelijkse dingen die wij nu ook zonder nadenken doen. In deze kamer kan ik mezelf identificeren met de mensen die massaal zijn uitgemoord. De haat die mensen voor anderen kunnen hebben, beangstigt mij. Dat ik me ook daadwerkelijk bevind in wat eens een gaskamer was, voel ik door mijn hele lichaam. Ik weet niet meer waar ik kijken moet. De vloer waar al deze mensen gelegen hebben, de muren waar de mensen verdrukt werden, het gat waar het Zylkon B doorheen werd gegooid. Ik krijg geen grip op de situatie. Ik besef dat wat hier gebeurd is, voor niemand ooit te bevatten zal zijn en toch door 'normale' mensen is uitgevoerd. Een mens is tot angstaanjagende dingen in staat. Een mens zoals jij en ik.

We lopen over een pad richting de poort van Birkenau. Het idee dat de slachtoffers hetzelfde uitzicht hebben gehad maar dan met een heel ander levensvooruitzicht, raakt mij. Lange houte barakken zover als je kan kijken en een spoor. Zeventig procent van de mensen in elke trein werd direct vergast. Bij de aantallen is geen beeld te vormen.

Ik heb me afgevraagd wat de overigen nog in leven hield. Waar hadden deze mensen nog voor te leven, terwijl ze deze gruwelijkheden moesten ondergaan? Er heersten ziektes, slechts twee keer per dag naar het toilet, heel zwaar werk verrichten zonder enige energie, vernederd en mishandeld worden om vervolgens ook naar de gaskamers te moeten. Wat houdt een mens dan zo sterk dat hij wil overleven? De hele mens is op deze plek te zien: haat, overtuigingen, macht, kwetsbaarheid, kracht, zwakte en overlevingsdrang komen hier samen.

Wat hier is gebeurd, gaat veel verder dan iets wat zich tussen 1939 en 1945 heeft afgespeeld. Dit gaat over de vrijheid van een mens, over keuzes maken, over meningen hebben en over een geschiedenis die zich tot op de dag van vandaag nog steeds herhaalt. Alle problemen rondom IS, Boko Haram, bootvluchtelingen waar wij als Europeanen 'geen plek' voor hebben. De geschiedenis herhaalt zich en wij moeten ervan leren ondanks dat het kwaad diep in de mens zit.

Overlevenden van de Tweede Wereldoorlog zijn er steeds minder en wij als (toekomstige) leerkrachten moeten dit verhaal voor zowel de vele slachtoffers als voor de gehele mensheid doorvertellen.

Mijn doel is helder: als wij dit niet bespreekbaar maken 'omdat het niet meer binnen onze belevingswereld valt', zal een herhaling van deze werkelijkheid steeds dichterbij komen. Want zoals de gids zijn rondleiding eindigde: het kan jou ook overkomen! Vrijheid is niet vanzelfsprekend.

Deze reis werd verzorgd door Fontys, maar studenten moesten haar zelf financieren. Deelnemers kwamen van verschillende Fontys Pabo's.

Brenda den Hertog is student aan de Fontys Hogeschool Kind & Educatie.