Als het om basisvaardigheden gaat, liggen de problemen en de oplossingen genuanceerder dan de publieke opinie doet vermoeden. Want hoe staan Nederlandse leerlingen ervoor op het gebied van basisvaardigheden? Nationaal en internationaal onderzoek laat zien dat bij rekenen en wiskunde veruit de meeste leerlingen het basisniveau halen. Maar ook dat op de lange termijn de resultaten dalen en dat het rekenpotentieel van te veel leerlingen in het primair onderwijs onderbenut blijft. Juist in de hogere niveaus blijven onze scores achter.
De grootste problemen bij Nederlands in het basis- en voortgezet onderwijs doen zich voor op het gebied van schrijven en lezen. Maar liefst 27% van de groep 8-leerlingen behaalt niet het basisniveau schrijven. En Nederland scoort op het gebied van diep lezen onder het OESO-gemiddelde, waar we eerder nog daarboven zaten. Het is cruciaal dat het masterplan zich richt op de specifieke problemen die Nederlandse leerlingen hebben met de basisvaardigheden.
In het publieke debat zien we uiteenlopende oplossingen die soms lijnrecht tegenover elkaar lijken te staan. ‘We moeten meer gaan trainen in lezen en rekenen,’ zegt de een, terwijl de ander beweert dat ‘leerlingen goed leren lezen en rekenen als we hun een rijke omgeving bieden’. Maar we weten dat een one size fits all-oplossing niet werkt. Feit is dat een goede aanpak sterk afhangt van het vak en van wat leerlingen in een klas op dat moment nodig hebben. Dat klinkt eenvoudig, maar is het niet – vraag maar eens aan een leraar die elke dag 28 leerlingen in de klas heeft.
Investeer in de
kennis en kunde
van leraren
Een klas met veel zwakke rekenaars vraagt echt om een andere aanpak dan een klas met kinderen die op zich prima rekenen, maar die veel meer aankunnen. Wij pleiten er daarom voor om te investeren in kennis en kunde van leraren, zodat zij voor hun leerlingen de juiste aanpak kunnen kiezen uit het rijke aanbod dat voorhanden is.
Leraren hebben hier tijd en inhoudelijke ondersteuning voor nodig. Het onderwijs is niet gebaat bij een beperkt aantal centraal voorgeschreven lesmethoden. Wel bij leraren met een groot curriculumbewustzijn en een gevulde rugzak aan effectieve interventies. Leraren die de tijd krijgen, hebben en nemen om met hun collega’s het eigen onderwijs onder de loep te nemen. Als je onderwijs namelijk stript van al zijn franje, dan houd je een leraar met een groep leerlingen over. Dat is waar onderwijs om draait, daar moet het gebeuren. Alles wat we daaromheen hebben georganiseerd, zou in dienst moeten staan van wat er in die klas gebeurt. Van de professionele ruimte, kennis én kunde die de leraar heeft om zijn of haar vak uit te oefenen. Dat helpt ook om leerlingen gemotiveerd te houden voor school, en we weten dat motivatie heel belangrijk is voor schoolresultaten.
En dan is er nog een groot risico bij zo’n masterplan. Als we te eenzijdig de focus op basisvaardigheden leggen, verschraalt het onderwijs. Zeker als dit gecombineerd wordt met nog meer toetsing op het gebied van taal en rekenen. We weten uit het recente verleden dat dat niet behulpzaam is en leidt tot versmalling van het curriculum.
Basisvaardigheden én
ruimte voor andere
vakken gaan samen
Maar het goede nieuws is: we hoeven niet te kiezen tussen basisvaardigheden en andere vakken. Leerlingen hebben recht op goede taal- en reken-wiskundelessen. Maar ook bij wereldoriëntatie kunnen leerlingen leren om beter te lezen en te schrijven. 
En in het voortgezet onderwijs biedt een economieles mogelijkheden om rekenvaardigheden te oefenen, terwijl leerlingen in de wiskundeles analytische vaardigheden leren die voor economie belangrijk zijn. Kortom: aandacht voor basisvaardigheden en ruimte voor andere vakken kunnen en moeten samengaan, en dat vraagt om curriculumbewustzijn.
Het is daarom belangrijk dat scholen in het gehele lesprogramma aandacht besteden aan het versterken van basisvaardigheden. En dat kan alleen als álle leraren zich daarvan bewust zijn en daarnaar handelen. We moeten inzetten op meer samenwerking tussen leraren van verschillende vakken, vooral in het voortgezet onderwijs. En voor de overheid betekent dit: stuur op samenhangend onderwijs en voorkom verschraling van het curriculum door bijvoorbeeld onnodige extra toetsen. De overheid heeft nu al voldoende instrumenten beschikbaar om de ontwikkeling van de resultaten te kunnen volgen.
De afgelopen jaren hebben we een discussie gezien over herziening van het curriculum. De problemen met basisvaardigheden vragen om een doordachte aanpak, maar wel in een hogere versnelling dan in het zich voortslepende curriculumdossier.
Het goede nieuws is dat verbetering van de basisvaardigheden al binnen de huidige wettelijke kaders kan beginnen. Gelukkig, want we kunnen het ons niet veroorloven om ook bij het versterken van basisvaardigheden nog kostbare onderwijstijd te verspillen. Het langetermijnonderhoud aan het curriculum kan zich dan mede richten op het structureel verstevigen van de aandacht voor basisvaardigheden.
Het masterplan dat minister Wiersma gaat maken moet gebaseerd zijn op een heldere probleemanalyse en dient zwart-witdenken te vermijden. Versterken van basisvaardigheden vraagt óók om goed onderwijs in de breedte. Maak helder wat we van onze leerlingen verwachten en heb daarbij hoge ambities. Investeer in de kennis en kunde van leraren, en zorg voor goede verspreiding van kennis over wat werkt in welke situatie. Want die kennis is er. Wij zijn ervan overtuigd dat we op deze manier al binnen enkele jaren verbetering zullen zien in de resultaten van leerlingen.
Sanne Tromp is directeur kennis en innovatie bij SLO. Jan van de Ven is leraar basisonderwijs en lid van de adviesraad van SLO.
Dit artikel verscheen in Didactief, april 2022.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
