Aardappelmeester

De boerenzoon en het schoolhoofd in het Friese dorp Sumar (Nederlands: Suameer) is een gedreven aardappelkweker. Naast zijn werk op school geeft hij op winteravonden landbouwcursussen aan de plaatselijke boeren. Op school betrekt hij zijn leerlingen volop bij zijn passie. Overal staan bakken met aardappelzaad in de vensterbanken, en het land naast de school dient als kweekveld. Maar dan vindt het schoolbestuur het toch wat te veel van het goede. De Vries moet uitwijken naar de schuur van boer Jansma, waar hij twee verschillende rassen tot zijn wonderproduct kruist. Hij noemt deze aardappel naar Jansma’s dochter, Bintje, die – zo wil de mythe doen geloven – zijn slimste, mooiste en meest ijverige leerling was.

Zelfbewuste leraren beschouwden zich als vooruitgangspioniers.

Een dorpsonderwijzer als fanatiek aardappelkweker is niet zo vreemd als het lijkt. Het past juist bij de zelfbewuste onderwijzers aan het einde van de negentiende eeuw. Zij beschouwen zichzelf als pioniers van de vooruitgang, en zijn niet te beroerd om hele dorpen af te lopen om nieuwe landbouwmethoden of kunstmest aan te prijzen, te zorgen voor verharde wegen en samenwerking tussen de boeren. Sommige pioniers verzamelen dorpslegendes of schrijven zelf verhalen, maar De Vries legt zich toe op nieuwe aardappelrassen. In zijn werkzame leven kweekt hij er wel meer dan honderd, die hij eerst de namen van zijn acht kinderen geeft en vervolgens van zijn leerlingen. Er zitten typisch Friese namen tussen, zoals ‘Douwe Jan’, ‘Sipe’ en ‘Trijntje’. De Vries wint diverse eervolle prijzen, maar zijn grootste succes blijft het bintje (onder kenners: de bintje).

De Vries wordt in 1854 geboren op een boerderij, waar hij tot zijn eenentwintigste blijft werken. Daarna studeert hij voor onderwijzer, haalt landbouwakten en krijgt een aanstelling op de openbare school in Sumar. In 1890 volgt zijn benoeming tot schoolhoofd, maar de landbouw blijft hem trekken. Daarom begint hij acht jaar later een proefveld voor aardappelteelt.

Een illustere voorganger in de liefde voor en kennis van de aardappel is Carolus Clusius. Deze hoogleraar wordt in 1593 als zevenenzestigjarige aan de universiteit van Leiden benoemd en krijgt het beheer over de hortus botanicus. Veel van de planten die hij ontdekt, veranderen het landschap, de tuinen en het menu van de Europeanen voor altijd. De bekendste is allicht de tulpenbol, en daarnaast koestert Clusius de aardappelplant. Die komt helemaal uit Peru, en staat vooral vanwege zijn mooie bloemen in hoog aanzien. Dat de knol eetbaar is, blijft lange tijd onbekend. Boeren hebben aanvankelijk weinig zin om de plant te verbouwen, omdat de stengels en bessen giftig zijn. Zij vinden de aardappel hooguit geschikt als varkensvoer of voedsel voor de allerarmsten. In de achttiende eeuw slaat de stemming om en begint de aardappel aan zijn opmars. Dan al loopt Friesland voorop. De aardappel wordt volksvoedsel nummer één, en in die hoedanigheid in 1917 zelfs de reden voor een bloedig oproer, met tien doden in Amsterdam.

In Sumar is er grote waardering voor wat de hoofdonderwijzer met zijn Bintje heeft bereikt. Er wordt een straat naar hem vernoemd, net als de school. Een monument met drie aardappelplanten uit hardsteen gehouwen viert zijn kwekersglorie. Ruim honderd jaar later is het kweekproduct zelf uit de gratie geraakt: door acties van de milieubeweging staat het bintje bekend als ‘gifpieper’. Er is maar weinig belangstelling meer voor, anders dan met het doel er goede frieten van te maken.

Sjoerd Karsten is emeritus hoogleraar Onderwijskunde.

Dit artikel verscheen in de rubriek 'Wandelen met Sjoerd Karsten' in Didactief, september 2017.

Bekijk alle korte docu’s van Wandelen met Sjoerd Karsten hier.