Typen of schrijven?

De les begint, blijft de tablet aan? Wij zijn het – hoop ik – allemaal eens dat chatten, mailen, Facebooken enzovoorts gedurende de les slecht voor het leren is. Maar veel docenten willen leerlingen niet de mogelijkheid ontnemen om aantekeningen te maken en te oefenen op de computer of tablet. Zoiets is zonder meer eigentijds, maar de vraag is of het ook pedagogisch verantwoord is.

Om te beginnen met adolescenten. De Amerikaanse onderzoekers Pam Mueller en Daniel Oppenheimer voerden drie studies uit om te zien of er een verschil in leren is tussen het maken van aantekeningen op een laptop of op papier. Uit die studies bleek dat jongeren beter leren als ze aantekeningen met pen en papier maken – zowel op de korte (direct na de les) als op langere termijn (na een week of twee). Dit geldt zowel voor het leren van feiten als voor het begrijpen van de stof. Het maakt niets uit of leerlingen de aantekeningen wel of niet herlezen. Handgeschreven aantekeningen werken beter dan getypte.

Volgens de onderzoekers komt dit omdat de aantekeningen op de laptop letterlijke transcripties zijn van wat er gezegd wordt (typen gaat voor de meesten onder ons sneller dan schrijven), terwijl de handgeschreven aantekeningen noodgedwongen bewerkingen van het gezegde zijn. Met andere woorden, omdat schrijven langzamer gaat dan typen, moet je de inhoud bewerken en in eigen woorden herschrijven (samenvatten dan wel à la Bloom de inhoud synthetiseren en nieuwe kennis creëren).

Maar als je aantekeningen maakt met pen en papier, spelen er meer dan louter cognitieve processen mee. Bij schrijven met pen en papier beweeg je je handen en armen meer en anders dan bij typen. Timothy Smoker en zijn collega's onderzochten of deze bewegingen een effect hebben op het herinneren en herkennen van gewone woorden. Wat blijkt? Mensen herinneren zich en herkennen woorden significant beter wanneer zij met de pen schrijven: de extra bewegingsinformatie creëert een complexer geheugenspoor dan bij typen.

Letterherkenning
En hoe zit het met het leren lezen en schrijven bij jonge kinderen? Marieke Longcamp, onderzoeker in Frankrijk, en haar collega's onderzochten in 2005 de invloed van het schrijven dan wel het intoetsen van letters op de letterherkenning van kinderen tussen de 2 jaar en 9 maanden en de 4 jaar en 9 maanden. Het schrijven bleek vooral bij de oudere kinderen tot een betere herkenning van de letters te leiden. In een vervolgonderzoek bleek dat het voordeel van schrijven boven typen ook stabiel was en zelfs het sterkst drie weken na de training.

De onderzoekers concludeerden dat 'beweging een sleutelrol speelt in letterrepresentatie en daarom met de hand schrijven een belangrijke bijdrage levert aan het visueel herkennen van letters'. Volgens hen levert met de hand schrijven het brein meervoudige signalen op (visueel, motorisch en kinesthetisch); typen doet dat niet.

In 2012 bekeken de Amerikaanse onderzoekers Karin James en Laura Engelhardt met fMRI de effecten van schrijven versus typen op de ontwikkeling van het brein bij vijfjarige kinderen die nog niet konden lezen. Zij vonden dat schrijven belangrijk is voor het inschakelen van gedeeltes van het brein die nodig zijn voor succesvol lezen. Zij concluderen ook dat ouderwets schrijven belangrijk is voor het leren lezen bij jonge kinderen.

Alle beschikbare onderzoeken wijzen in dezelfde richting, namelijk dat je beter kunt schrijven dan typen als leren het doel is. Of zoals Mueller en Oppenheimer stellen: 'Bezie laptopgebruik in de klas met een gezonde dosis wantrouwen; ondanks hun groeiende populariteit doen laptops in de klas misschien meer kwaad dan goed.' Dus ik zet een grote, dikke en met de hand geschreven streep door de iPad-scholen.

Bronnen

Longcamp, M., Boucardb, C., Gilhodesb, J., & Velay, J. (2006). Remembering the orientation of newly learned characters depends on the associated writing knowledge: A comparison between handwriting and typing. Human Movement Science, 25, 646–656.

Longcamp, M., Zerbato-Poudou, M. Velay, J. (2005). The influence of writing practice on letter recognition in preschool children: A comparison between handwriting and typing. Acta Psychologica, 119, 67-79.

Mueller, P. A., & Oppenheimer, D. M. (2014). The pen is mightier than the keyboard: Advantages of longhand over laptop note taking. Psychological Science 25, 1159-1168.

Smoker, T. J., Murphy, C. E., & Rockwell, A. K. (2009). Comparing memory for handwriting versus typing. Proceedings of the Human Factors and Ergonomics Society Annual Meeting October 2009, 53, 1744-1747.