Toetsing getoetst

Formatieve toetsing is procesgericht en bedoeld om het leerproces van leerlingen te monitoren. Deze toetsen bieden continue feedback aan docenten om hun onderwijs te verbeteren en aan leerlingen om hun leerstrategie bij te stellen (al gebruiken leraren en zien leerlingen dit vaak anders). Deze toetsen worden vaak low-stakes toetsen genoemd, omdat er weinig tot niets op het spel staat. 

Summatieve toetsing daarentegen is productgericht en wordt ingezet om het leren van leerlingen aan het einde van een lesperiode (hoofdstuk, semester, jaar…) te beoordelen. Ze dienen bijvoorbeeld om cijfers te geven of beslissingen te nemen over vervolgstudies of diploma’s. Deze toetsen worden high-stakes toetsen genoemd, omdat de uitkomst grote gevolgen kan hebben. Het baanbrekende boek Handbook on Formative and Summative Evaluation of Student Learning van Benjamin Bloom, Thomas Hastings en George F. Madaus uit 1971 beschreef deze twee toetsvormen uitgebreid.

In de afgelopen jaren is er een derde type toetsing ontstaan c.q. populair geworden, te weten toetsing om te leren (assessment for learning), ook wel bekend als zelftoetsing, oefentoetsing, retrieval practice of quizzing. Dit soort toetsing verschilt fundamenteel van de overige twee. Toetsing om te leren is niet een gereedschap om iets of iemand te beoordelen, maar is een leer- of studeermethode waarbij leerlingen actief eerder verworven kennis uit hun langetermijngeheugen moeten proberen op te halen; herinneren. Dit versterkt het geheugenspoor, waardoor de kennis makkelijker oproepbaar en beter en langer onthouden wordt. Zulke toetsen noem ik no-stakes toetsen: er staat niets op het spel, behalve leren!

In 2019 verscheen het artikel Testing (Quizzing) Boosts Classroom Learning: A Systematic and Meta-Analytic Review, waarin het 'toetseffect' uitgebreid werd onderzocht. Dit effect treedt op wanneer leerlingen tijdens het leren worden getoetst (door zichzelf of door de docent), in plaats van alleen de leerstof te herhalen of bestuderen (nog een keer lezen, herlezen van aantekeningen…). Het ophalen van kennis uit het geheugen versterkt niet alleen het geheugen, maar vergroot ook het vermogen om het materiaal later te herinneren. Bovendien blijkt dat toetsen niet alleen het onthouden verbetert, maar ook het leren van nieuwe informatie stimuleert. 

De auteurs analyseerden 222 studies met in totaal 48.478 leerlingen en vonden een aanzienlijk positief effect van oefentoetsing (effectgrootte g = 0,499). Daarnaast toonden zij aan dat oefentoetsing een voorwaarts effect heeft, wat betekent dat het leren van nieuwe stof wordt bevorderd, en dat frequent toetsen leidt tot betere leerresultaten.

De onderzoekers identificeerden verschillende mechanismen die de voordelen van toetsen kunnen verklaren. Ten eerste stimuleert toetsen cognitieve processen die vergelijkbaar zijn met de manier waarop leerlingen tijdens summatieve beoordelingen worden getest, een principe dat bekendstaat als transfer-appropriate processing.

Toetsen verhoogt betrokkenheid

Daarnaast verhoogt toetsen de betrokkenheid en motivatie van leerlingen, wat hen engageert en aanspoort om te blijven leren. Oefentoetsing blijkt volgens deze studie niet alleen effectief voor het onthouden van feiten, maar ook voor het ontwikkelen van conceptueel inzicht en het toepassen van kennis bij probleemoplossing.

Ondanks deze duidelijke voordelen wordt het potentieel van toetsen nog vaak onderschat. Leerlingen, docenten en beleidsmakers maken zich geregeld zorgen over werkdruk of toetsgerelateerde stress, wat de inzet van toetsing als leeraanpak belemmert. 

Het onderzoek concludeert echter dat oefentoetsen niet alleen een manier vormen om kennis te evalueren, maar ook een krachtige strategie om het leren te verbeteren. De bevindingen onderstrepen het belang van een bredere toepassing van toetsing in het onderwijs en pleiten voor het gebruik van evidence-informed methoden om het leren te optimaliseren. De auteurs roepen op tot verder onderzoek naar de effecten van toetsen in realistische onderwijsomgevingen en naar de cognitieve en motivationele processen die aan het succes van toetsing bijdragen.

Deze column is eerder verschenen in Didactief van januari/februari 2025.

Referenties

Bloom, B. S., Madaus, G. F., & Hastings, J. T. (1971). Handbook on formative and summative evaluation of student learning. McGraw-Hill.

Yang, C., Luo, L., Vadillo, M. A., Yu, R., & Shanks, D. R. (2019). Testing (quizzing) boosts classroom learning - a systematic and meta-analytic review. Psychological Bulletin, 145(1), 1-35. 

Kirschner, P. A. (2019, 17 juni 2019) Zo neem je toetsangst weg. Blog Didactiefonline