Stuurloos in de informatiestroom

Gezien de lancering van de Steve Jobsschool is een daarvan extra actueel, namelijk dat lerenden hun eigen leren zelf kunnen reguleren. Deze mythe bestaat uit een aantal submythes.

De eerste luidt: Omdat alles op internet te vinden is, hoef je het niet te onderwijzen. Dit horen wij terug bij mensen als Sugata Mitra met twee TED-presentaties en Maurice de Hond met zijn Steve Jobsschool. Zij ondersteunen hun beweringen met opmerkingen als 'tegenwoordig is kennis net zo houdbaar als verse vis' (ooit door een staatssecretaris uitgesproken die het twee dagen heeft volgehouden, over houdbaarheid gesproken) en dus heeft het leren van feiten geen zin. Ze verwarren kennisveroudering met informatietoename. Het is niet zo dat zo veel van onze kennis snel achterhaald is, wel dat er een enorme toename is van beschikbare informatie - die al dan niet juist is. En helaas, het meeste op internet is pure onzin, omdat iedereen er alles mag publiceren. Juist daarom is een stevige basiskennis dringend nodig om gevonden informatie te kunnen beoordelen op betrouwbaarheid en bruikbaarheid. Zonder basiskennis, geen kennisverdieping of -verbreding.

De tweede submythe: Kinderen kunnen hun eigen leren richting geven en reguleren. Maar dit is paradoxaal. Zelfsturing houdt in dat je zelf kiest wat er geleerd zou moeten worden (een eigen leerdoel bepalen), welke leertaak daarvoor de beste is en in welke volgorde welke taak gekozen en uitgevoerd moet worden. Zelfregulatie betekent dat je in staat bent om binnen zo'n leertaak de uitvoering te plannen, het proces te monitoren en de uitkomsten evalueren. Maar eigenlijk kunnen alleen experts dat goed, omdat zij (1) weten wat zij weten en ook wat zij niet weten en dus ook een leerdoel goed kunnen bepalen, (2) kunnen inschatten en zelfs bepalen welke kennis en vaardigheden zij missen om een leerdoel te halen, een taak goed uit te voeren of een probleem goed op te lossen en (3) de ontbrekende schakels kunnen vinden, beoordelen op bruikbaarheid en gebruiken. Een noviet – en dat zijn de meeste lerenden - kan dat allemaal (nog) niet.

Een derde reden waarom zelfsturing van leerlingen een mythe is, komt erop neer dat lerenden (a) meestal kiezen voor het leren van iets of een wijze van leren waar zij zich het lekkerste bij voelen ofwel die ze het makkelijkste kunnen afmaken en (b) vaak kiezen voor dingen die zij al kunnen, omdat zij bang zijn om iets fout te doen (faalangst). Al in 1987 bracht Richard Clark deze problemen aan het licht toen hij ons waarschuwde voor leeractiviteiten die het leren kunnen doden.

Op basis hiervan kunt u zelf nagaan wat de gevolgen kunnen zijn van bijvoorbeeld de Steve Jobsscholen / O4NT (Onderwijs voor een Nieuwe Tijd). Zij beloven onder meer dat kinderen echt zelf mogen bepalen wat en wanneer zij willen leren en dat zij kinderen helpen om nog beter te worden in datgene waar zij al goed in zijn. Laat ik nou altijd gedacht hebben dat onderwijs bedoeld was om kinderen te helpen goed te worden in iets waar zij niet goed in zijn! En hoe is dat allemaal te rijmen met een andere belofte, namelijk 'We beloven je dat je goed voorbereid bent op je volgende school als je van school afkomt?'

Neen, ons artikel is geen pleidooi voor totale controle door de leraar voor het leertraject. Wel benoemen wij de keuzeparadox: Mensen stellen het op prijs om te mogen kiezen maar hoe meer opties/keuzes zij hebben, hoe frustrerender het is om een keuze te maken. Voor het leren is het belangrijk om een zekere mate van vrijheid te geven aan leerlingen, maar hun keuzevrijheid moet beperkt worden en moet aansluiten bij wat de leerling aan kan. Daarom pleiten wij voor gedeelde sturing waarbij docenten 'thoughtfully limit choices, students make choices, and teachers gradually release control until learners are able to navigate the world on their own.'. Dus ook voor zelfsturing geldt de Zone van Naaste Ontwikkeling!

Dit artikel is verschenen in Didactief, oktober 2013.