Pedagogische vrijdenker

Vier dikke paarse boeken. Op de rug en het voorplat is in goudkleurige letters Historiese Pedagogiek gedrukt. Onder de art-decovormgeving prijkt prominent de afkorting RK. Tijdgenoten associeerden deze in 1927-1928 uitgebrachte reeks met het rooms-katholicisme. Hoe kwam dat?
Tijdens de vastentijd – de veertig dagen voor Pasen, waarin katholieken zich volgens de voorschriften dienen te onthouden van aardse genoegens – symboliseert de kleur paars boete en inkeer. Katholiek paars wordt gezien als zwart waar licht (hoop) doorheen schijnt. Tijdens de mis voor een overledene wordt ook paars gebruikt; wellicht was de kleur van de boeken tevens bedoeld als eerbetoon aan de talloze ontzielde pedagogen die erin behandeld worden.

Onderwijs op hoger peil

De auteur van de Historiese Pedagogiek is de Tilburgse frater Sigebertus Rombouts, een katholieke onderwijscoryfee uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Hij zorgde ervoor dat de weinige vakinhoudelijke kennis bij katholieke leerkrachten krachtdadig werd bijgespijkerd. Want er was nogal een achterstand. In de laatste decennia van de negentiende eeuw kampte de katholieke onderwijswereld met grote problemen. De oversten van de onderwijscongregaties beschouwden ijver, godsvrucht en nederigheid vaak als belangrijker dan kennis. Omdat hij het onderwijspeil wilde verhogen, werd in Tilburg de eerste competente normaalschooldirecteur ontslagen. Hogere scholing zou alleen maar leiden tot hoogmoed en dat zou schadelijk zijn voor de godsdienstzin. Rond de eeuwwisseling nam dit anti-intellectualisme af. Dat de katholieke onderwijswereld professionaliseerde, was mede te danken aan onderwijsfrater Rombouts.

Stortvloed aan
publicaties moest
leraar vooruithelpen

Godfried Frans Rombouts – kloosternaam Sigebertus – werd geboren in het Brabantse Bergeijk en opgeleid aan de kweekschool van de Tilburgse fraters. Na een periode als onderwijzer kreeg hij vanaf 1909 een aanstelling op de kweekschool. Hij doceerde Nederlands, moderne talen en pedagogiek. Vanaf 1915 bezocht hij het Psychologisch-Pedagogisch Instituut van de Katholieke Leergangen in Tilburg, waar hij filosofie, psychologie, pedagogiek en letteren studeerde. Weldra volgde er een decennialange stortvloed aan publicaties op het terrein van de didactiek en de praktische, historische en moraalpedagogiek. Rombouts schreef kraakhelder en zijn pennenvruchten waren gekoppeld aan de onderwijspraktijk; de mannen – en ook vrouwen – voor de klas moesten er wat aan hebben.
Opvallend is dat hij letterlijk alles behandelde wat raakte aan het domein van onderwijs en opvoeding, óók auteurs wier werk in katholieke kring zeer ongewenst was, zoals Freud en Nietzsche. Ondanks het feit dat hij het gedachtegoed van deze denkers als ‘walgelik’ bestempelde, zette hij hiermee de potdichte katholieke vensters op een kier en liet hij zijn lezers, zij het voorzichtig, kennismaken met het werk van atheïsten.

Fabelachtige werkkracht

Als hij het werk van andersdenkenden nuttig achtte voor het katholieke onderwijs, dan aarzelde Rombouts niet om dit te verkondigen. Wat dit aangaat was hij in de katholieke context van zijn tijd een ‘vrijdenker’.
In het overzichtswerk De studie der paedagogiek in Nederland gedurende de jaren 1898-1938 van de Nederlands-Hervormde hoogleraar J.H. Gunning wordt Rombouts gekarakteriseerd als ‘de meest vruchtbare paedagoog en de groote stuwkracht voor tal van uitgaven’ in katholieke kring. Mede door Rombouts’ ‘fabelachtige werkkracht en daaraan evenredige belezenheid en productiviteit’ was de katholieke pedagogiek tot grote hoogten gestegen. Gunning sprak zelfs over een rooms-katholieke renaissance.
Overigens, de vier paarse exemplaren die ik in mijn handen heb, zijn afkomstig uit de voormalige bibliotheek van het onderwijsministerie. Ook ambtenaren lazen Rombouts.

Jacques Dane is hoofd collectie en onderzoek van het Nationaal Onderwijsmuseum in Dordrecht. Lees meer van Jacques.

Dit artikel verscheen in Didactief, maart 2022.