Mensenrassen in het klaslokaal (1911)

Een schoolplaat waarop het hoofd en de romp van vijf mannen uit verschillende culturen staan afgebeeld. Linksboven een Native American (‘indiaan’) met traditionele verentooi. Rechtsboven een Aboriginal (een oorspronkelijke bewoner van Australië), met schild en speer. Linksonder een Afrikaan, die als enige en profil wordt afgebeeld. Rechtsonder een man uit Azië met lange vlecht. En in het midden een Europeaan. Kleding, sieraden en gezichtsvormen brengen de verschillen tussen enerzijds primitief en anderzijds beschaafd nadrukkelijk in beeld.

De gesoigneerde westerse man is het middelpunt van de schoolplaat. Hij staat aan de top van de evolutie. In alle opzichten – economisch, technisch, cultureel, sociaal, juridisch – is hij de maatstaf. Zijn wil is wet. De boodschap van de schoolplaat is duidelijk: het blanke ras is superieur ten opzichte van de andere, inferieure rassen.

De vijf mensenrassen, een schoolplaat uit 1911, is van Duitse oorsprong, maar hing ook in Nederlandse klaslokalen. In het licht van kolonialisme, slavernij en volkerenmoorden roept de titel van deze schoolplaat pijnlijke, beschamende associaties op. We weten wat de afschuwelijke gevolgen zijn van dit ingebeelde superioriteitsgevoel.

Een mooie, veelkleurige schoolplaat. Het lijkt onschuldig. Maar dergelijke in de kindertijd voorgeschotelde denkbeelden over andere mensen en andere culturen – het ‘eurocentrisme’ – dragen veel mensen een leven lang met zich mee. Deze beelden kleuren hedendaagse opvattingen, emoties en vooral vooroordelen over ‘de ander’. De Franse historicus Marc Ferro schreef er een boek over met een toepasselijke titel: The Use and Abuse of History (Gebruik en misbruik van geschiedenis) (1984).

De (biologische) rassentheorie is inmiddels achterhaald en ligt op de mestvaalt van de geschiedenis.