Optimale leertijd

Eenvoudig is dat niet. Neem bijvoorbeeld een resultaat van een vergelijking over 33 landen die Mark Groen van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) maakte in 2015: onderwijssystemen met meer onderwijsuren hebben minder resultaten. Het deed me denken aan het feit dat bij Nederlandse geneeskunde-opleidingen studenten sneller studeren en ook nog dezelfde kwaliteit als dokter hebben wanneer er minder hoorcollege wordt gegeven. Dit resultaat kan worden verklaard uit het gegeven dat studenten een beperkt aantal uren aan hun studie kunnen en willen besteden. De tijd die ze geven aan het bijwonen van hoorcolleges gaat daardoor ten koste van de tijd voor zelfstudie en werkgroepen. Van zelfstudie, mits goed aangestuurd door het onderwijs, leren ze meer dan van de hoorcolleges en ook in werkgroepen is er meestal meer gelegenheid voor actieve verwerking van de stof dan in hoorcolleges. Zulke actieve verwerking is essentieel voor leerresultaten.

Onderwijsuren
Bij het CBS-resultaat is er natuurlijk geen causale relatie tussen onderwijsuren en leerresultaten. Nederland kent een relatief hoog aantal onderwijsuren, maar niet het hoogste resultaat. De tijd die kinderen aan leertaken besteden is een van de krachtigste voorspellers van de leerresultaten en het gaat dan niet om het aantal geroosterde uren, maar om de vraag of die effectief worden gebruikt. Uit internationale vergelijkingen blijkt dat er bij ons in het voortgezet onderwijs relatief veel tijd niet aan leren maar aan organisatie en orde creëren wordt besteed. Een deel van de verklaring voor de Nederlandse situatie is wellicht het samengaan van veel onderwijsuren met relatief weinig tijd besteed aan de leertaken.

Huiswerk
De tijd die aan leertaken besteed wordt, moet ook effectief en efficiënt gebruikt worden. Daar komt de kwaliteit van de aansturing van de leeractiviteiten om de hoek kijken. Wanneer we bijvoorbeeld begrip willen aankweken moeten we niet aansturen en toetsen op uit-het-hoofd-leren. Voor elk leerdoel geldt dat leerlingen actief aan het leren moeten zijn. Naarmate leraren er beter in slagen om leerlingen in de les en thuis aan het werk te zetten is het onderwijs effectiever. Tenslotte kan ook de competitie tussen activiteiten een rol spelen: de tijd die kinderen op school moeten zijn kan niet aan (nuttig) huiswerk worden besteed.
Evidence based onderwijs maken is zo eenvoudig nog niet en ook in Nederland is verbetering mogelijk. Laten we echter niet vergeten dat de leraren in het Nederlandse onderwijssysteem wel in staat zijn om onze leerlingen tot de best-presterende in de wereld te laten behoren.

Theo Wubbels is emeritus hoogleraar Onderwijswetenschappen.