Op zoek naar de ziel van het onderwijs

Waarom doen mensen eigenlijk onderzoek, aan een beroepsopleiding voor toekomstige leraren? Nou ja, waarschijnlijk omdat er in de praktijk van het onderwijs allerlei mooie dingen gebeuren, maar er ook veel zorgen en moeilijkheden zijn. Kansenongelijkheid, gedragsproblemen, pesten, faalangst, stress, achterblijvende resultaten op basisvaardigheden, maatschappelijke controverses die de school binnendringen, ziekte en dood, kortom, de slagen van het lot.

Onderzoekers bedenken over het algemeen structuren en instrumenten om de ingewikkeldheden waar leraren in de onderwijspraktijk mee te maken krijgen, hanteerbaar te maken en de praktijk te verbeteren. Ze maken van alles wat er in de wereld te vinden is een selectie van dingen die jonge mensen toch minstens zouden moeten leren. Ze zoeken uit hoe je die dingen zo kunt aanbieden dat de kans het grootst is dat het aankomt en beklijft. Dat is voor elk kind weer anders, dus delen ze leerlingen in types in, met bepaalde kenmerken en eigenschappen, zodat leraren niet bij elk kind weer opnieuw hoeven uit te vinden wat ze te doen staat.

Heel knap bedacht allemaal en handig bij het hanteerbaar maken van een complexe praktijk. Maar we moeten voortdurend oppassen dat de structuren die we met z’n allen als onderzoekers bedenken, de boel niet zo ‘vastzetten’ dat het leven verdwijnt uit wat we aan het doen zijn. Gelijke kansen, welbevinden, burgerschapsvorming, ADHD, de Staat van het Onderwijs – woorden die verwijzen naar wezenlijke dingen, maar voor je het weet zijn het holle frasen geworden, kale botten waar het leven uit verdwenen is.

Immers, in weerwil van allerlei formele structuren en modellen die houvast geven, gebeuren in de ervaring van alledag aldoor dingen die onze plannen doorkruisen. Die gebeurtenissen plaatsen leraren voor de vraag: wat ga jij doen? Ze confronteren je met je uniciteit en onvervangbaarheid, als leraar en als mens. Een belangrijk aspect van pedagogische professionaliteit lijkt het vermogen af te stemmen en in te spelen op het onverwachte. In die context spreken we van een pedagogiek van onderbreking en verbinding.
 

Achter cijfers en grafieken
gaan verhalen schuil

Wat ons daarbij bezighoudt, is de vraag: hoe kunnen we het verhaal van de onderwijspraktijk zó vertellen dat het blijft ademen? We willen de onderwijspraktijk zo benaderen dat onze onderzoeksverhalen leraren ondersteunen en versterken in hun handelen, niet door verdedigingsmuren op te trekken, maar door het besef levend te houden dat het altijd allemaal ingewikkelder is. We willen dat leraren en ook anderen die zich met het onderwijs bemoeien, voeling houden met levend onderwijs.

Achter de cijfers en grafieken van de Staat van het Onderwijs gaat een oceaan van verhalen schuil. In elk van die verhalen probeert een leraar een kind op weg te helpen in de wereld, in het besef dat hij als het erop aankomt niet de controle heeft over wat er met zijn initiatieven gebeurt.

Achter het label ‘selectief mutisme’ gaat een complex verhaal schuil van een leraar die probeert contact te maken met een kind dat niet met ‘m wil praten.

De schema’s van de zelfdeterminatietheorie van Deci en Ryan, de behoeftenpiramide van Maslow, de fasen van groepsvorming, de basisemoties boos/blij/bang/verdrietig, en al die andere theoretische modellen waar leraren naar verwijzen om hun handelen te verantwoorden, gaan terug op ervaringen waarin allerlei wezenlijke dingen gebeuren die door die schema’s buiten beeld geduwd worden.

Labels, cijfers en modellen zijn niet meer dan handzame afkortingen voor een wereld die daaraan voorafgaat. In de praktijk van alledag breken voortdurend allerlei gebeurtenissen door de ordeningen heen. Het is in die weerbarstige werkelijkheid dat leraren werken. Voor de uitoefening van hun beroep hebben ze boven alles ruimte nodig om voeling te krijgen en te houden met wat er gebeurt, juist ook met de dingen die wetenschappers er meestal uitfilteren als ruis of bijzaak.

In de komende serie blogs proberen we verhalen te vertellen waarin we kunnen koesteren wat het voor iets is, wat tussen alle structuren en instrumenten doorbreekt. We trachten vormen te bedenken die ruimte openhouden waarin onverwacht en onbeheersbaar kan gebeuren wat niemand had kunnen bedenken of op het programma had kunnen zetten. We willen het niet vastprikken op een speld, waardoor het toch weer zou ontsnappen, maar we willen het uitzicht verruimen. Dat is waarom wij onderzoek doen.

Dit is de start van een serie blogs, geschreven door onderzoekers van het lectoraat Professionaliseren met hart en ziel. Dit is een onderzoeksgroep van leraren en lerarenopleiders onder leiding van Hester IJsseling, aan de Thomas More Hogeschool in Rotterdam. De blogs verschijnen ook op de site van de TMH.

Verder lezen

1 Op zoek naar de ziel (2)
2 Op zoek naar de ziel (3)
3 Op zoek naar de ziel (4)
4 Op zoek naar de ziel (5)
5 Op zoek naar de ziel (6)
6 Op zoek naar de ziel (7)
7 Op zoek naar de ziel (8)