Klikken en scrollen: het nieuwe lezen?

Het nieuwe lezen is digitaal. Digitale teksten zijn alom tegenwoordig. Waar mensen vroeger misschien wat voor zich uitstaarden in het openbaar vervoer, heeft iedereen nu een smartphone in de hand en leest Nu.nl of andere nieuwssites. Informatie vergaren we uit allerlei digitale bronnen.

Ook in het onderwijs is er veel veranderd. Leerlingen lezen en leren niet meer alleen uit boeken maar steeds meer digitaal, multimediaal en online. E-learning is bezig aan een onstuitbare opmars. Ter illustratie: De wereldwijde omzet van e-learning is 91 miljard dollard en zal tot 2018 verdubbelen.

Is dat lezen van al die beeldschermen een zegen? Soms wel, maar wat betreft het begrijpend lezen lang niet altijd. Vooral online lezen blijkt namelijk een ander soort lezen te zijn dan offline lezen en vraagt andere vaardigheden. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat de meeste mensen een online tekst niet lezen maar scannen. Slechts 16 procent leest een online tekst helemaal uit. De meerderheid van de lezers is voorbij de eerste klik al afgehaakt. Daarnaast bevatten online teksten vaak hyperlinks waardoor het lezen een grotere belasting van het werkgeheugen vergt, maar niet per se tot meer begrip leidt. Lezers onthouden minder goed wat ze lezen.

Omdat we zoveel online lezen is oppervlakkig scannen onze belangrijkste manier van lezen geworden en lezen we minder aandachtig. Voor echt begrijpend lezen is aandacht nodig, zonder afleiding. En dit is juist als je online bent erg lastig door de continue stroom van onderbrekingen door social media. Zo kost bijvoorbeeld een berichtje zien op de gsm 10 minuten om weer terug te keren naar ons oorspronkelijke niveau van aandacht, een berichtje lezen en er iets mee doen kost wel 20 minuten.

Dit alles zou consequenties moeten hebben voor het onderwijs.
Op de eerste plaats is er aandacht nodig voor de verschillen tussen lezen van papier en van beeldscherm, en voor de verschillen tussen online en offline lezen. Digitaal lezen heeft veel voordelen, maar voor de valkuilen kunnen oplossingen worden aangedragen zoals het uitschakelen van social media en het gebruik van tools om stressvrij (reclamevrij) online te kunnen lezen (bijvoorbeeld de app Readability).

Op de tweede plaats is er voor de moderne 'powersurfers' hernieuwde aandacht nodig voor aandachtig, begrijpend lezen. Van een beeldscherm als het kan, van papier als het van een beeldscherm niet lukt. Een 'ouderwets' papieren boek kan een prachtig instrument zijn om te leren lezen zonder afleiding. En tot slot zouden de examens leesvaardigheid iets moeten doen met online tekstbegrip, een vorm van lezen die in nog geen enkele opsomming van leerdoelen voorkomt.

Tekst Marianne Driessen, werkzaam bij het CINOP.