Sociaaleconomische status, het is me wat. In onderzoek gebruiken we vaak begrippen waar het fijn mee rekenen is. Om bijvoorbeeld een relatie te leggen met uitkomsten zoals de prestatie van kinderen op een reken- of taaltoets. En vaak zie je dan dat een lage sociaaleconomische status gepaard gaat met nogal wat nadelen. Zo zijn er studies zat die laten zien dat kansenongelijkheid in het onderwijs samenvalt met verschillen in sociaaleconomische status. Maar er is een probleem: sociaaleconomische status is een samengesteld begrip. Vaak wordt het namelijk gezien als een mix van het inkomen én het opleidingsniveau van ouders. En als we een beter beeld van kansenongelijkheid willen scheppen en er misschien iets aan willen doen, dan kan het helpen om die twee beter van elkaar te onderscheiden.
En dat is precies wat Marion van Brederode – vakdidactisch onderwijsonderzoeker aan de VU - onlangs heeft gedaan. Ze wilde weten waar kansenongelijkheid mee samenhangt – met het opleidingsniveau van ouders of met het inkomen of met allebei. Van Brederode keek naar leerlingen die in 2018 vwo-examen deden. Haar eerste bevinding was dat de kans dat je op het vwo-examen doet stijgt, naarmate je ouders hoger zijn opgeleid. Opleiding van ouders speelt dus een belangrijke rol. Check.
Zou de kans op een eindexamen
op vwo-niveau toenemen als ook
het inkomen van je ouders toeneemt?
Nu het inkomen van die ouders. Om te onderzoeken of dit ook een rol speelt, bekeek Van Brederode het effect van het inkomen binnen elk opleidingsniveau. Zou de kans op een eindexamen op vwo-niveau toenemen als ook het inkomen van je ouders toeneemt? En wat is het effect dan op andere opleidingsniveaus. Wat bleek? Inkomen doet er nauwelijks toe. Als je ouders een masterdiploma hebben, maakt het niet uit of ze veel of weinig inkomen hebben, de kans dat je vwo-eindexamen zal doen is nagenoeg even groot. Op basis van haar analyses concludeert Van Brederode verder: ‘De hogere slaagkans bij vmbo, havo en vwo voor leerlingen met hoger opgeleide ouders wijst erop dat hoever ouders in het Nederlandse onderwijssysteem zijn gekomen doorwerkt, op de slaagkans van hun kinderen.’ Dat niet het inkomen maar vooral de opleiding van ouders ertoe doet, laat ook een studie uit 2005 van de Amerikaanse onderzoeker Pamela Davis-Kean zien. Zij vond dat ‘parents’ years of schooling’ positief samenhangt met de prestaties van basisschoolleerlingen op taal en rekenen. Met andere woorden, als je als leerling het goed wilt doen op de toets, maakt het uit hoeveel jaren onderwijs je ouders hebben genoten.
Er is goed nieuws en er is slecht nieuws. Het slechte nieuws is bekend: in verband met corona moet een aanzienlijk deel van het onderwijs nu door ouders worden ingevuld. En achterstanden van met name de groep kinderen waarvan de ouders lager zijn opgeleid, groeien. En dan nu het goede nieuws. Opleiden, daar kan je wat aan doen. Ook ouders zijn immers nooit te oud om te leren. Want dát oudereducatie effect heeft staat buiten kijf. Dat toont onderzoek van Maurice de Greef van de Vrije Universiteit Brussel duidelijk aan.
De Greef laat in een overzichtsstudie zien dat kinderen van laaggeletterde ouders een betere taalvaardigheid ontwikkelen, als hun ouders deelnemen aan programma’s waarin ze leren hoe ze thuis meer met taal bezig kunnen zijn. Tijdens zo’n leertraject wordt bijvoorbeeld aandacht besteed aan voorlezen, het praten over schoolactiviteiten en het bevorderen van de dagelijkse communicatie. De Greef laat verder zien dat taaltrajecten voor laaggeletterde volwassenen bijdragen aan het vergroten van hun sociale inclusie, het verbeteren van hun positie op de arbeidsmarkt en zelfs tot een betere fysieke en mentale gezondheid. Opleiden van ouders levert dus nogal wat op. Maar je moet er wel wat voor doen.
Het belang van ouderbetrokkenheid onderstrepen ook de Britse onderzoekers Alma Harris en Janet Goodall. Volgens hen moeten ouders gezien worden als cruciaal onderdeel in het leerproces van hun kinderen – ouders moeten weten dat ze ertoe doen. Volgens Harris en Goodall heeft de betrokkenheid van ouders bij het leren van hun kinderen thuis een grote impact op hun schoolprestatie. Echter het vergroten van deze ouderbetrokkenheid is volgens Harris en Goodall ‘the worst problem and the best solution’. Het is namelijk verdraaid lastig om dit voor elkaar te boksen, maar als het eenmaal lukt, dan zijn de resultaten er ook naar. Harris en Goodall beargumenteren dat scholen hierin een belangrijke rol kunnen vervullen door ‘parental engagement in learning in the home’ aan te moedigen.
Naast het vergroten van de betrokkenheid valt uit het onderzoek van De Greef af te leiden dat het wel noodzakelijk is dat ouders goede begeleiders hebben en specifieke leeractiviteiten en materialen krijgen. Opleiden vraagt ook een fikse tijdsinvestering van ouders. Voor niks gaat de zon op.
Toch knaagt er nog iets. Vooral nu de scholen dicht zijn, zou een ‘wast een berg, kost een beetje’ methodiek erg van pas komen. Ik heb er een gevonden. Een aanpak die mede is geïnitieerd door de bekende countryzangeres, ondernemer en weldoener Dolly Parton: Dolly Parton's Imagination Library zoals ook besproken door Paul Kirschner.
Parton's stichting stuurt gezinnen elke maand een voorleesboek vanaf de geboorte van hun kind totdat ze vijf jaar worden. In totaal zestig boeken dus. En er is geen persoonlijk contact met de gezinnen. Boeken worden gewoon via de post verstuurd. Omgerekend kost dit ongeveer 1,70 euro per maand. Vele malen goedkoper dan een abonnement bij Netflix.
Maar werkt het? Recent verscheen er een artikel van Merel de Bondt, Ingrid Willenberg en Adriana Bus over de effecten van ‘book giveaway programs’. De onderzoekers bekeken de effecten van het Nederlandse Boekstart, Reach Out and Read en Dolly Parton's Imagination Library. Deze laatste is van de drie aanpakken de meest goedkope optie. De programma's varieerden op twee aspecten: (1) het aantal boeken dat werd aangeboden en de frequentie daarvan en (2) de persoonlijke contacten met bijvoorbeeld medewerkers van het consultatiebureau.
De Bondt cum suis wilden weten of de programma’s effectief zijn en bijdragen aan de taalontwikkeling van kinderen.
De resultaten van De Bondt cum suis spreken boekdelen. Ook als je net als Dolly Parton louter boeken gratis weggeeft – er hoeft dan geen sprake te zijn van persoonlijke contacten met begeleiders – wordt er meer voorgelezen thuis en wordt de geletterdheid van kinderen bevorderd. De onderzoekers vonden bovendien dat het gratis weggeven van boeken de grootste effecten had op het voorlezen thuis in gezinnen met een lagere sociaaleconomische status. Inzetten op oudereducatie dus en geef zo veel mogelijk gratis boeken weg.
Patrick Sins is lector Vernieuwingsonderwijs Saxion en Thomas More hogeschool.
Geraadpleegde literatuur
Davis-Kean, P.E. (2005). The Influence of Parent Education and Family Income on Child Achievement: The Indirect Role of Parental Expectations and the Home Environment. Journal of the Division of Family Psychology of the American Psychological Association, 19, 294-304.
De Bondt, M., Willenberg, I.A., & Bus, A.G. (2020). Do book giveaway programs promote the home literacy environment and children's literacy-related behavior and skills. Review of Educational Research, 90(3), 349-375.
De Greef, M. & Segers, M. (2016). Van gezonde taal tot familietaal naar werktaal. Maastricht: Maastricht University, Educational Research & Development.
De Greef, M., Segers, M., & Nijhuis, J. (2016). Feiten en cijfers geletterdheid: Overzicht van de gevolgen van laaggeletterdheid en de opbrengsten van investeringen voor samenleving en individu. Den Haag: Stichting Lezen & Schrijven.
De Greef, M., Segers, M., Nijhuis, J. & Fond Lam, J. (2014). Impactonderzoek taaltrajecten Taal voor het Leven door Stichting Lezen & Schrijven op het gebied van sociale inclusie en leesvaardigheid. Deel A. Maastricht: Maastricht University.
Engzell, P., Frey, A., & Verhagen, M. (2020). Learning Inequality during the COVID-19 Pandemic. University of Oxford.
Harris, A. & Goodall, J. (2008) Do parents know they matter? Engaging all parents in learning. Educational Research 50(3): 277–289.
Van Brederode, M. (2020, 22 december). Nationaal Cohortonderzoek moet kansenongelijkheid in het onderwijs anders meten.
1 Leer ze lezen
2 Mooie (voor)leesboeken
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
